تکمیل زنجیره ارزش شاه‌کلید توسعه روستایی

با این حال، اگر بدون در نظر گرفتن پیشرفت‌های اخیر در شهرها و کلانشهرها، صرفا به روستاهای ایران توجه شود، کمتر می‌توان مصادیق پیشرفت را در روستاهای کشور مشاهده کرد. به عبارت دیگر، با وجود همه پیشرفت‌ها در زمینه‌های مختلف، کشور ما هنوز هم در زمینه توسعه روستایی با عقب‌ماندگی چشمگیری مواجه است.

این در حالی است که براساس نظر بسیاری از کارشناسان حوزه روستا، مفهوم توسعه و نمادهای گوناگون این مفهوم مانند ارتقای دانش و فناوری‌های نوین، در بیشتر کشورهایی که امروزه از آنها به عنوان کشورهای توسعه‌یافته یاد می‌شود، با همه ظرفیت‌های این کشورها در شهرها و روستاهایشان درگیر شده است. به صورتی که در روستاهای کشورهای توسعه‌یافته، چه حوزه اصلی درآمدزایی مردم کشاورزی باشد و چه صنعت یا دیگر فعالیت‌ها، روستاییان آنها با استفاده از ظرفیت فناوری‌‎های روز و روش‌های نوین بازاریابی و فروش محصولات در فضای مجازی یا حقیقی کسب درآمد می‌کنند. به عبارت دیگر، روستاها در جوامع پیشرفته طوری شکل گرفته‌اند که همه زنجیره ارزش فعالیت‌های تولیدی روستاییان از آغاز تا ارائه محصول بدون دخالت واسطه‌ها و به دست خود روستاییان و با استفاده از امکانات و ابزارهای نوین
صورت می‌گیرد.

ظرفیت‌های فراموش شده

در کشور ما، هنوز حلقه‌های گوناگون زنجیره ارزش اعم از فرآوری یا بسته‌بندی محصولات یا تبلیغات و عرضه آنها یا اصلا در جوامع روستایی ایجاد نشده یا اگر هم ایجاد شده، کمتر استفاده از ظرفیت‌‎های تازه در این فرآیندها مورد توجه قرار گرفته است. از این رو، یکی از مهم ترین گام‌ها برای توسعه روستاهای ایران، تکمیل و به‌روزرسانی زنجیره ارزش در فعالیت‌های اقتصادی روستاییان با فراهم کردن زمینه‌های یادگیری شیوه استفاده از ابزارها و فناوری‌های جدید برای اهالی روستاهاست.

اینها نکاتی است که ناصر زرگر، معاون سرمایه‌گذاری معاونت توسعه روستایی رئیس‌جمهور در گفت‌وگو با جام‌جم بر آن تاکید دارد. او با اشاره به این که در کشورهای پیشرفته، اهالی روستاها روش‌های نوین فعالیت‌های تولیدی و بازاریابی را یادگرفته‌اند و می‌توانند با استفاده از دانش و فناوری‌های روز، بنگاه‌های اقتصادی نوین مردمی را در جوامع محلی خود تشکیل دهند، می‌گوید: بنگاه‌های کوچک روستاییان در برخی کشورهای پیشرفته، توانایی رقابت با بنگاه‌های اقتصادی کلان بین‌المللی را دارد و این باعث شده منافع اقتصادی زیادی از بنگاه‌داری به جیب مردم در جوامع محلی روستایی در این کشورها برود.

زرگر معتقد است در ایران نیز برای این که روستاها پیشرفت کنند و ارزش افزوده زندگی در آنها به نحوی شود که روستاییان کمتر به مهاجرت فکر کنند، باید شیوه تکمیل زنجیره ارزش را در فعالیت‌های تولیدی به اهالی روستاها آموزش داده شود و روستانشینان برای تشکیل بنگاه‌های نوین اقتصادی در جوامع محلی خود توانمند شوند.

تولید علیه مهاجرت

شاید بتوان این راهکار زرگر را شاه‌کلید مقابله با مهاجرت روستاییان توصیف کرد؛ چراکه اگر روستاییان بتوانند با استفاده از ظرفیت‌های بومی منطقه خود، محصولی را تولید و بدون تکیه به دلال‌ها، آن را در بازار عرضه کنند، درآمدشان از فعالیت تولیدی در روستاها به حدی می‌رسد که دیگر فکر مهاجرت را از سر خود بیرون می‌کنند. چون در حال حاضر مثلا در حوزه کشاورزی با این که روستاییان نقش اصلی را ایفا می‌کنند، بیشتر منفعت این حوزه نصیب افرادی می‌شود که هیچ زحمتی روی زمین نکشیده‌اند. با وجود این روند، شاید بتوان اذعان کرد روستاییان در ایران استثمار می‌شوند و بخش عمده منافع مالی فعالیت‌های آنها به جیب تعداد معدودی از سودجویان می‌رود. اما اگر این روند معکوس و دست واسطه‌ها کوتاه شود، درآمد اهالی آن‌قدر می‌شود که بتوانند بدون فکر مهاجرت، زندگی خود را اداره کنند.

معاون سرمایه‌گذاری معاونت توسعه روستایی رئیس‌جمهور نیز در این‌باره معتقد است مهم‌ترین راهکار برای توسعه روستاهای ایران، تکمیل زنجیره ارزش در اقتصاد روستایی است. او در همین خصوص توضیح می‌دهد: ما باید به نحوی عمل کنیم که اولا در جامعه پیشرفته امروزی، تولیدات روستاییان مکانیزه شود و ثانیا بخش‌های گوناگون زنجیره ارزش اعم از نگهداری در قالب سردخانه، انبار و سیلو و همچنین فرآوری و بسته‌بندی محصولات زراعی، باغی و دامی در روستاها فعال و به‌روز شود.

تکمیل زنجیره ارزش و مدرن‌سازی فعالیت‌های تولیدی روستاییان فقط در صورتی ممکن است که این اقدامات با مشارکت فعال جوامع محلی روستایی انجام شود. به همین دلیل، لازم است روستاییان را با دانش و فناوری‌های روز در زمینه‌های مختلف آشنا کرد و آنها را به این باور رساند که توسعه روستایی فقط با مشارکت خود آنان امکان‌پذیر است. این تنها راه توسعه روستاها و رشد قوای ادراکی، علمی، فنی، مهارتی و تخصصی جوامع روستایی است.