مکانیزه شدن کشاورزی ایران ضروری است

این در حالی است که هم اکنون بخش قابل توجهی از ماشین‌آلات کشاورزی ایران با عمر بالاتر از 13 سال جزو گروه فرسوده‌ها شناخته می‌شوند و قطعا با استفاده از آنها نمی‌توان به بهره‌وری موردنظر دست یافت. جام‌جم در این زمینه با کامبیز عباسی، رئیس مرکز مکانیزاسیون کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی گفت‌وگویی داشته که در ادامه می‌خوانید.

اهمیت توجه به مکانیزاسیون کشاورزی چیست؟

با در نظر گرفتن شرایط فعلی اقلیم و آب و هوای کشورمان، مکانیزاسیون در بخش کشاورزی فراتر از یک نهاده است و می‌تواند دیگر نهاده‌ها را نظیر مدیریت مصرف سموم، بذر و حتی مدیریت منابع و عوامل تولید از جمله مدیریت خاک و مدیریت آب مدیریت کند و در نهایت به تولید انبوه و اقتصادی مواد غذایی در کشور منجر شده و یکی از مهم‌ترین عوامل ارتقای بهره‌وری در فرآیند تولید محصولات کشاورزی است.

جایگزینی و مکانیزاسیون ماشین‌آلات کشاورزی چه تاثیری در کاهش مهاجرت روستاییان به کلانشهرها دارد؟

مکانیزاسیون یکی از عوامل در تثبیت کشاورزان در عرصه فعالیت‌های کشاورزی است، به این مفهوم که با کاهش سختی کار، ایجاد جذابیت در عملیات کشاورزی خواهیم داشت که علاوه بر اقشار مسن در بخش کشاورزی جوان‌تر‌ها نیز به این بخش ورود خواهند کرد. به همین ترتیب در فرآیند عملیات کشاورزی تثبیت و پایداری اشتغال خواهیم داشت که در شرایط فعلی کشورمان امتیاز بالا و قابل توجهی است. مسلما سنتی بودن کشاورزی و غیر بهره‌ور بودن عملیات کشاورزی از دلایل مهاجرت کشاورزان به شهرها شناخته شده است که با مکانیزاسیون نه تنها مهاجرت به شهرها کاهش یافته، بلکه طول دوره اشتغال کشاورزان نیز افزایش می‌یابد. به عنوان مثال اکنون در کشور ژاپن کشاورزان زیادی که در دهه هشتم زندگی خود هستند با استفاده از تجهیزات نوین کشاورزی همچنان مشغول انجام فعالیت‌های کشاورزی هستند که در شرایط عادی بدون کمک ماشین‌آلات شاید امکان این فعالیت را نداشتند.

برخی کارشناسان معتقدند نگاه دولت به ماشین آلات کشاورزی به نوعی تحت تاثیر خودرو بوده است، نظر شما در این زمینه چیست؟

متاسفانه در حوزه ماشین‌آلات کشاورزی که صنعتی است ضامن امنیت غذایی کشور، جایگاهی در خور شان این صنعت ترسیم نشده است و باید در منشور صنعتی کشور به ماشین‌های کشاورزی بسیار فراتر از جایگاه کنونی توجه داشته باشیم، چرا که ماشین‌آلات کشاورزی با تعداد اندک، اثرگذاری بالایی در تولید محصولات کشاورزی دارند. بنابراین نه تنها مسائل و مشکلات خودرویی کشور را از نظر آلایندگی به دنبال ندارند بلکه از منظر تیراژ نیز با درنظر گرفتن 470 هزار دستگاه تراکتور با خودروهای سواری قابل مقایسه نیستند. این درحالی است که بیش از 30 میلیون خودرو و ده میلیون موتورسیکلت در کشور وجود دارد و بدون هرگونه محدودیتی با تمامی حمایت‌های لازم اعم از سند، پلاک، کارت سوخت و جایگاه سوخت هرسال بر تعداد آنها افزوده می‌شود؛ اما کشاورزان ایران از این منظرها کمتر مورد توجه قرار گرفته و همواره صنعت خودرویی کشور صدها پله فراتر از صنعت ماشین‌آلات کشاورزی مورد توجه برنامه‌ریزان حوزه صنعت قرار گرفته است.

وضعیت ارائه خدمات ماشین‌آلات کشاورزی و مکانیزاسیون در کشور چگونه است؟

در بخش کشاورزی بیش از 4.5 میلیون بهره‌بردار وجود دارد، اما موجودی تراکتورهای کشور تنها 470 هزار دستگاه است؛ به این ترتیب با یک تقسیم ساده تعداد تراکتورها و تعداد کاربران می‌توان نتیجه گرفت که هر تراکتور به ده بهره‌بردار خدمات مکانیزه ارائه می‌کند. بنابراین بخش عمده‌ای از عملیات کشاورزی در ایران به صورت استیجاری بوده و بخش کمتر در قالب مالکیت تراکتور است.

در برنامه‌جایگزینی ماشین‌آلات فرسوده، اولویت‌های جایگزینی به چه صورت است؟

به‌طور کلی در حوزه موجودی ماشین‌آلات کشاورزی کشور بیش از نیمی از ماشین‌ها دارای عمر بالای 13 سال هستند و از منظر اقتصادی و فنی می‌بایست این ماشین‌ها با وسایل جدید جایگزین شوند. در این راستا مقرر است در طرح جایگزینی ماشین‌های فرسوده نسبت به جایگزینی 70 هزار دستگاه تراکتور و کمباین اقدام شود که اولویت با تراکتور‌ها و کمباین‌هایی است که عمر بالای 25 سال دارند و پس از آن تراکتورهای 13 تا 25 ساله نیز جایگزین خواهند شد. هرچند اولویت‌بندی در جایگزینی بیشتر تابع تقاضای کشاورزان است.

یکی از انتقادهای کشاورزان برای مشارکت در طرح‌جایگزینی، غیرواقعی بودن قیمت خرید ماشین‌آلات فرسوده آنها توسط دولت است در این زمینه چه توضیحی دارید؟

به نکته خوبی اشاره کردید. دقیقا این مشکلی است که درحال برنامه‌ریزی برای تامین منابع مورد نیاز هستیم. اکنون چالش مشارکت کشاورزان این است که براساس برنامه فعلی ماشین فرسوده آنها به صورت وزن آهن توسط شرکت‌های اسقاط‌کننده قیمت‌گذاری و خریداری می‌شود. این درحالی است که قیمت بازار این ماشین‌آلات فرسوده به مراتب فراتر بوده از این‌رو دولت موظف است در جهت تشویق کشاورزان نسبت به تامین مابه التفاوت قیمت بازار ماشین‌های فرسوده و قیمت وزنی آنها برنامه‌ریزی کرده و نسبت به جبران آن برای کشاورزان اقدام کند.

آیا میزان صرفه‌جویی سوخت این ماشین‌آلات در صورت نوسازی می‌تواند عاملی برای تامین هزینه این مابه‌التفاوت باشد؟

بله؛ به طور متوسط اگر هر دستگاه تراکتور فرسوده حدودا 2 تا 5/2 لیتر اضافه مصرف سوخت داشته باشد با درنظر گرفتن میزان کارکرد متوسط سالانه تراکتور در کشور که تقریبا هزار ساعت برآورد می‌شود هر تراکتور فرسوده بیش از 2000 تا 2500 لیتر اضافه مصرف سوخت ناشی از فرسودگی دارد. بنابراین مسلما با توجه به موجودی تراکتورها و کمباین فرسوده درکشور بیش از 760 میلیون لیتر گازوئیل سالانه اضافه مصرف ناشی از سوخت خواهیم داشت که چنانچه بخشی از مبلغ این هدر رفت سوخت در قالب طرح جایگزینی ماشین‌های فرسوده صرفه‌جویی شود. بنابراین می‌طلبد سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت، حوزه نفت کشور و حوزه صنعت کشور نسبت به تامین مشوق‌های لازم طرح از محل صرفه‌جویی‌های مصرف سوخت مساعدت‌های لازم را داشته باشند.

طرح مکانیزاسیون در کدام استان ها تاکنون اجرایی شده است؟

خوشبختانه در دولت یازدهم و دوازدهم میانگین ماهانه 100 تا 150 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در حوزه مکانیزاسیون کشور اتفاق افتاده، این درحالی است که پیش از این چنین حجمی از سرمایه‌گذاری در طول یک سال در کشور صورت می‌گرفت. بنابراین و عملا رشدی ده برابری را در حوزه سرمایه‌گذاری در بخش مکانیزاسیون در دولت یازدهم و دوازدهم تجربه کرده‌ایم.
در این راستا استان‌های شمالی کشور با جهشی چشمگیر در حوزه مکانیزاسیون کشاورزی مواجه شده‌اند و در سایر استان‌ها نیز نظیر خراسان رضوی و خوزستان، فارس، آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل ، کردستان و گلستان بیشترین حجم سرمایه‌گذاری و در استان‌هایی نظیر البرز، بوشهر، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی در مقایسه با استان‌های دیگر کمترین سرمایه‌گذاری صورت گرفته است.

عماد عزتی