جنگل روی شیب مرگ

به گفته مسئولان وزارت جهاد کشاورزی، 300هزار هکتار از این باغات در اراضی شیبدار ملی ایجاد می‌شود و باقیمانده آن، اراضی زراعی دیم کم بازده‌ای را شامل می‌شود که جزو مستثنیات مردم بوده و شخم و شیار، باعث فرسایش خاک آنها شده است. اگرچه کارشناسان بخش کشاورزی این طرح را موفق می‌دانند، اما کارشناسان محیط‌زیست و منابع طبیعی با تکیه بر هزاران پروژه شکست خورده دیگر نظیر واگذاری اراضی جلگه‌ای شمال، طرح طوبی و ...، معتقدند توسعه باغات روی اراضی شیبدار هم به سرنوشت طرح‌های شکست خورده قبلی دچار خواهد شد.

طرح توسعه باغات روی اراضی شیبدار ـ که بخشی از اراضی طبیعی را دچار تغییر کاربری می‌کند ـ با امضای خداکرم جلالی، رئیس پیشین سازمان جنگل‌ها و معاون باغبانی وزیر جهاد کشاورزی به سراسر کشور ابلاغ شد تا اراضی ملی مستعد توسعه باغات از سوی ادارات کل منابع طبیعی به بخش کشاورزی تحویل شود. اما مدت کوتاهی از ابلاغ این طرح نگذشته بود که به دلیل تبعات زیانبار این طرح و امکان ایجاد تغییر کاربری گسترده در اراضی مرتعی درجه یک کشور، اجرای این ابلاغیه با اعتراضات کارشناسی مواجه شد. با بالاگرفتن اعتراضات، خداکرم جلالی، دستور توقف برخی بندهای ابلاغیه مربوط را صادر کرد.

هادی کیادلیری، رئیس انجمن علمی جنگلبانی کشور و عضو هیات علمی دانشگاه علوم و تحقیقات از مخالفان توسعه باغ روی اراضی شیبدار است.

او به جام‌جم می‌گوید: به بحث توسعه باغ روی اراضی شیبدار از زوایای مختلف می‌توان نگاه کرد. در خوشبینانه‌ترین حالت، طراحان این ایده به فکر روستاییان فقیر هستند و به دلیل ضعف اقتصادی این قشر، به دنبال ایجاد کسب و کار برای آنها بوده‌اند. چیزی که شعارش را می‌دهند این است که دنبال کسب و کار برای روستاییان هستند. این گفته یا از روی ناآگاهی مطرح می‌شود یا در این تبلیغات، عمدی نهفته است.

آن‌طور که کیادلیری توضیح می‌دهد اگر خوشبینانه هم به این مساله نگاه کنیم، این شعار غلط بوده و فکر خامی است. زیرا ایده‌پردازان در دوران تصدی خود به دنبال مسکّنی هستند که فقط یکی دو سال روستاییان را درگیر می‌کند. با اتمام دوره تصدی مدیران، اثر این مسکّن هم تمام می‌شود. اما اگر کسی بخواهد مشکل روستاییان را حل کند، راه‌های بهتری هم وجود دارد.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، درختان میوه پرنیاز هستند و برای به بار نشستن، نیاز به حمایت زیادی دارند. این درختان در مقابل استرس‌های محیطی، خشکسالی و حاصلخیز نبودن خاک بردباری از خود نشان نمی‌دهند. بعلاوه یک کشاورز تا زمان رسیدن باغ به بهره‌دهی اقتصادی باید 10 تا 15 سال صبر کند. روشن است روستایی نمی‌تواند تا این مدت منتظر بماند.

کیادلیری می‌گوید: اگر هدف وزارت جهاد کشاورزی از ایجاد باغ روی اراضی شیبدار افزایش میزان تولیدات بخش کشاورزی برای رفع نیازهای داخل است، بهتر است با ساماندهی بازار پرتقال شمال، سیب درختی، سیب‌زمینی و پیاز، از راه کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، نیازهای داخل را تامین کند. متاسفانه ما در‌خصوص محصولاتی که داریم تا‌کنون درست کار نکرده‌ایم.

به عبارت دیگر، برای افزایش سطح زیر کشت محصولات کشاورزی از طریق دراختیار گرفتن بخشی از اراضی ملی، ابتدا باید روی بهره‌وری اراضی موجود کار کرد و بعد به سراغ اراضی جدید رفت؛ در حالی که در کشورمان بدون بالا بردن بهره‌وری، سراغ اراضی جدید رفته‌اند.

خیرات اراضی ملی

برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی بر این باورند چون بخشی از اراضی ملی توسط مردم تصرف شده و ساماندهی و تعیین تکلیف اراضی تصرف شده کار دشواری است، باید این اراضی به متصرفان به صورت اجاره واگذار شود که البته این استدلال نمایندگان ملت، خلاف قانون است.

رئیس انجمن علمی جنگلبانی کشور ادامه می‌دهد: بر اساس رای شماره 373 دیوان عدالت اداری در تاریخ 24 آبان 94، بخشنامه سال 86 وزیر جهاد کشاورزی در راستای واگذاری اراضی تصرفی که عملیات کشاورزی در آن انجام شده بود ابطال شد، بنابراین اجاره دادن زمین‌های تصرفی به مردم ممنوع است. در مورد معادن هم چنین قانونی وجود دارد و اگر معدند‌ار بیش از حدود تعیین شده در مجوز خود اقدام به تصرف عرصه‌های طبیعی کند، اراضی تصرفی را نمی‌توان به فرد متخلف داد.

برخی کارشناسان این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا قرار است اراضی تصرفی از افراد قبلی گرفته و به اشخاص جدیدتری واگذار ‌شود؟

کیادلیری می‌گوید: باید بررسی شود و ببینیم آیا طرح‌های تمام عرصه‌های واگذار شده در گذشته انجام شده است؟ طرح طوبی موفق بوده است؟ آیا اینها مطالعه شده که برای 85 میلیون هکتار از اراضی مرتعی
نسخه می‌پیچیم؟

دامن زدن به زمین‌خواری

‌به گفته او در مازندران 85 هزار هکتار واگذاری اراضی ملی داشتیم که فقط در هفت هزار هکتار آن طرح اجرا شده است. در برخی قسمت‌ها نیز طرح را ناقص اجرا کرده‌اند. در چنین شرایطی دستگاه متولی اگر بخواهد طرح ناقص را از مجری پس بگیرد، باید هزینه آن را به مستاجر بپردازد و چون پولی ندارد، دچار مشکل می‌شود.

این درحالی است که کارشناسان سرنوشت 9000 هکتار از اراضی جلگه‌ای در قالب قطعات ده هکتاری را نیز نامناسب توصیف می‌کنند و این طرح را زمینه توسعه ویلاسازی در شمال می‌داند. به همین دلیل اجرای طرح توسعه باغات روی اراضی شیبدار را زمینه‌ساز توسعه زمین‌خواری در کشور می‌دانند.

به گفته رئیس انجمن علمی جنگلبانی کشور، مدیران و تصمیم‌گیران وزارت جهاد کشاورزی هنوز مفهوم توسعه پایدار را درک نکرده‌اند و صرفا به دنبال افزایش سطح زیر کشت هستند. کشورهای توسعه یافته به اثر اقدامات خود در بلند‌مدت توجه می‌کنند، ولی در حال حاضر، بحث ایجاد باغ روی اراضی شیبدار فقط منافع کوتاه مدت برای کشور به همراه دارد.

آن‌طور که او می‌گوید در دولت قبلی که ادعای حمایت از محیط‌زیست را نداشت، لایحه‌ای برای واگذاری مراتع درجه سه تدوین شد که با اعتراض کارشناسان اجرای آن متوقف شد. اما اکنون وزیر دولت مدعی محیط‌زیست، چطور بوضوح دستور واگذاری مراتع درجه یک را صادر می‌کند. در کنار این مساله یا نادانی عمیقی خوابیده است یا بحث زمین‌خواری مطرح است، زیرا مافیای زمین‌خواری بخوبی خلأهای قانونی را شناسایی و از آن
استفاده می‌کند.

آب ضربه می‌خورد

توسعه باغات روی اراضی شیبدار بدون مصرف آب امکان‌پذیر نیست. در نشست «امنیت آب و غذا در برنامه‌های توسعه پنج‌ساله» که اول آذر امسال توسط مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری برگزار شد، کارشناسان اعلام کردند توسعه باغات روی اراضی شیبدار مصرف آب کشور را حداقل یک درصد افزایش خواهد داد و این مساله با سیاست‌های کلی حاکم بر برنامه ششم، در زمینه کاهش مصرف آب همخوانی نخواهد داشت.

مسعود باقرزاده کریمی، معاون دفتر زیستگاه و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با جام‌جم ضمن مخالفت با توسعه باغات روی اراضی شیبدار می‌گوید: اگرچه این باغات قرار است به صورت دیم ایجاد شوند، اما بارش‌ها هم بتدریج وارد سفره‌های زیرزمینی می‌شوند و با اجرای این طرح، تغذیه منابع زیرزمینی دچار مشکل خواهد شد.

آن طور که او می‌گوید اگر اراضی شیبدار قابلیت توسعه درخت داشت، طبیعت خودش آن را ایجاد می‌کرد. در شیب‌هایی که پوشش علفی دارند، اگر باغ ایجاد کنیم خیلی بادوام نخواهد بود، زیرا در بلند‌مدت با یک سرمای غیر‌معمول (که حتما در مناطق کوهستانی وجود دارد) یا با ایجاد فرسایش یا خیلی از اتفاقات دیگر این باغ از بین خواهد رفت.

به گفته باقرزاده کریمی در گذشته نیز خیلی از پروژه‌ها نظیر طرح طوبی به دلیل همین مشکلات با شکست مواجه شد. او تاکید می‌کند: به‌طور کلی موافق این ایده نیستم. به همین دلیل نیز برای حوضه آبریز دریاچه ارومیه نامه‌نگاری کرده‌ایم که نباید این طرح در آن پیاده شود.

لیلا مرگن