اینها اسباب‌بازی نیست!

در این بخش جای خالی تولیدکنندگان ایرانی که بتوانند ماکت‌های دقیقی از محصولات تولید داخل عرضه کنند و ضمن ایجاد اشتغال برای سازندگان ماکت، تصویر خوب و روشنی از برخی خودروهای نسبتا با کیفیت داخلی ایجاد کنند، به وضوح احساس می‌شود. در صورت سرمایه‌گذاری مناسب با پیشرفت در این حوزه می‌توان ماکت‌های باکیفیت ساخت داخل را به بازارهای جهانی عرضه کرد و از این مسیر ضمن معرفی محصولات ایرانی در دنیای فانتزی‌ها، سود و ارزآوری قابل‌توجهی نصیب کشور کرد. آنچه در ادامه می‌خوانید مرور کوتاهی روی کلیدی‌ترین نکات این دنیای شیرین است.

تفاوت ماکت با اسباب‌بازی

بسیاری از مردم با دیدن این دسته از ماکت‌های ارزنده تصور می‌کنند با اسباب‌بازی‌های عادی روبه‌رو هستند. این در حالی است که چنین تصورات و برداشت‌هایی کاملا اشتباه هستند. ماکت‌های کلکسیونی خودرو با یک مقیاس مشخص و استاندارد، سطح قابل توجهی از جزئیات و دقت ساخت و در نهایت با کسب اجازه و دریافت گواهینامه (لایسنس) تولید از شرکت خودروساز ساخته می‌شوند. به همین علت عمدتا (بویژه در سطح حرفه‌ای) چندان ارزان قیمت نیستند و از این رو به غیر از ابعاد، شباهت خاصی به اسباب‌بازی‌های عادی ندارند. در ماکت‌های کلکسیونی هدف نمایش ظاهر کامل یک خودرو، موتورسیکلت، کامیون و... در مقیاس و اندازه‌ای کوچک است و به همین علت هیچ‌کدام از محصولاتی که در دسته ماکت طبقه‌بندی شوند دارای قابلیت‌هایی مثل حرکت با نیروی محرکه‌های الکتریکی، نیروی محرکه عقب‌کش، چراغ و نورپردازی‌های رنگی و غیر واقعی، پخش موزیک و... نیستند. پس توجه داشته باشید که اگر شخصی مدلی با هر یک از قابلیت‌های مورد اشاره به شما معرفی کرد، آن محصول ارزشی به عنوان ماکت ندارد. ماکت‌های کلکسیونی اصولا از طرف برندهای مشخصی تولید می‌شوند که محصولات هر یک از اینها با توجه به عناصر و پارامترهای مشخصی از نظر حرفه‌ای بودن طبقه‌بندی می‌شوند.

مقیاس چیست؟

افرادی که در رشته‌های مهندسی درس خوانده باشند تا حدودی با این واژه و کاربرد آن آشنایی دارند. مقیاس (Scale) به‌میزان بزرگنمایی یا کوچک‌نمایی یک مدل، نقشه یا طرح از نمونه واقعی گفته می‌شود. به طوری که به‌صورت یک ضریب، کسر یا با استفاده از علامت دو نقطه نشان داده می‌شود. برای مثال 1:18 یا 18/1 به معنای یک هجدهم اندازه واقعی است؛ یعنی اگر یک سانتی‌متر در مدل یا نقشه را در نظر بگیرید برای رسیدن به عدد واقعی باید آن را در 18 ضرب کنید. برای مثال خودرویی که طولی معادل 460سانتی‌متر داشته باشد اگر ماکت آن با مقیاس 1:18 تولید شود، طول مدل نهایی 255میلی‌متر خواهد بود. در دنیای ماکت‌های کلکسیونی مقیاس‌های استاندارد برای هر یک از انواع وسایل نقلیه وجود دارد که اصولا برخی از این مقیاس‌ها حرفه‌ای‌تر از بقیه هستند.

برای مثال اگر به دنبال یک ماکت خودرو باشید، محصولات زیادی در مقیاس‌های 1:12، 1:18، 1:24، 1:43، 1:87، 1:64 و... خواهید یافت که از این بین دو مقیاس 1:43 و 1:18 از دیگر مقیاس‌ها حرفه‌ای‌تر و محبوب‌تر هستند. همچنین در مورد ماکت‌های موتورسیکلت نیز مقیاس‌های 1:12، 1:10 و 1:6 وجود دارند.

رادیوکنترلی‌ها چطور؟!

در مورد مدل‌های رادیوکنترلی (RC) هم باید گفت که نمونه‌های حرفه‌ای این محصولات نیز همچون ماکت‌های کلکسیونی تفاوت‌های بسیار زیادی با بیشتر ماشین کنترلی‌های موجود در اسباب‌بازی‌فروشی‌ها دارند. ماشین‌ها، موتورها، هواپیماها، هلیکوپترهای رادیوکنترلی از نظر قوه حرکتی اصولا به دو دسته الکتریکی و سوختی تقسیم می‌شوند که هر یک از این دو دسته زیرمجموعه‌های فراوانی دارند. برای مثال باید گفت در یک RC سوختی، انواعی مثل نیترو، بنزینی و... را داریم که هر یک ساختار و ویژگی‌های مخصوص خود را دارند. اصولا قیمت مدل‌های رادیوکنترلی حرفه‌ای (فراتر از چیزی که تحت عنوان اسباب‌بازی شناخته می‌شود) از حدود 600هزار تومان شروع شده و بسته به بسیاری از پارامترها حتی به بیش از 20میلیون تومان (برای برخی از هواپیماها و هلیکوپترهای حرفه‌ای) می‌رسد. هرچند در برخی موارد مثل مدل‌های رادیوکنترلی تامیا جزئیات بدنه‌های ماشین‌ها بخوبی ساخته شده‌اند، اما با این حال مدل‌های RC هرچقدر هم دقیق ساخته شده باشند در زمره ماکت‌های کلکسیونی قرار نمی‌گیرند و دسته‌ای جدا هستند.

لایسنس چیست؟

شرکت‌های تولیدکننده ماکت‌های کلکسیونی برای این که بتوانند مدل یک خودرو را روی خط تولید بفرستند و ماکت مد نظرشان را طراحی کنند، ابتدا باید امتیاز تولید ماکت خودروی مورد نظر را از شرکت خودروساز خریداری کنند.

این امتیاز که تحت عنوان «لایسنس تولید» نیز شناخته می‌شود، اصولا تنها به یک برند ماکت‌ساز ارائه می‌شود و اگر تولیدکننده دیگری قصد ساخت ماکت آن خودرو را داشته باشد باید لایسنسش را از برند ماکت‌ساز اصلی (که لایسنس تولید را مستقیما از خود خودروساز گرفته است) تهیه کند. این لایسنس‌ها هزینه زیادی برای برند مدل‌ساز در بر دارند و از مهم‌ترین علل گرانقیمت‌بودن ماکت‌های کلکسیونی حرفه‌ای نیز
همین است.

ظرایف خیره‌کننده ماکت‌ها

اما سوال اصلی اینجاست که این ماکت‌های حرفه‌ای کلکسیونی چه جزئیات و عملکردهایی را به شما ارائه می‌کنند؟

برای شروع باید گفت اصولا ماکت‌های کلکسیونی در دو نوع فلزی و غیرفلزی تولید می‌شوند که به انواع فلزی آنها لفظ «دایکست» اطلاق می‌شود. این اصطلاح به معنای روش ساخت این مدل‌ها بر اساس ریخته‌گری و تزریق فلز مذاب است. مدل‌های دایکست اصولا قابلیت‌هایی مثل درهای بازشو و فرمان چرخش‌پذیر و... را به شما ارائه می‌کنند. اما مدل‌های غیرفلزی که اصولا از جنس رزین ساخته می‌شوند در اکثر مواقع این قابلیت‌ها را ندارند، اما این به معنای قیمت پایین‌تر آنها نیست. در هر ماکت دایکست بسته به شرایط تولید، کیفیت ساخت و شرکت تولیدکننده، تعداد درهایی که باز می‌شوند متغیر است و فقط برخی از مدل‌های حرفه‌ای هستند که قابلیت باز شدن تمام درها را به شما ارائه می‌کنند. برای مثال در ماکت‌های وانت‌بار اصولا درِ اتاق بار خودرو باز نمی‌شود، زیرا مدل‌کردن لولاهای درِ صندوق برای بسیاری از ماکت‌سازان اندکی سخت است و نمای جذابی هم نخواهند داشت. همچنین هرچقدر که تعداد درهای بازشونده بالا باشد هزینه‌های قالب‌گیری و طبیعتا ساخت مدل افزایش پیدا می‌کند. از این رو در بیشتر ماکت‌های ارزانقیمت برندهای آماتوری خبری از بازشدن تمام درها نیست و سازنده اصولا به بازشدن درهای جلو و کاپوت بسنده می‌کند.

اما جزئیات به کار رفته در بدنه و فضاهای داخلی نیز بسته به شرکت سازنده، قیمت و سطح کیفیت مدل متفاوت است. برای مثال در برخی ماکت‌ها، جزئیات چراغ‌ها کاملا دقیق ساخته می‌شوند و آرم‌ها و لوگوهای روی بدنه نیز برجسته هستند و این در حالی است که در ماکت‌های ارزانقیمت‌تر و نه‌چندان حرفه‌ای، آرم‌ها پرینتی و بدون برجستگی بوده و چراغ‌ها نیز به طور دقیق ساخته نشده‌اند. همچنین جزئیات در نظر گرفته شده برای پیشرانه مدل‌ها بسته به نوع و سطح کیفی ماکت متغیر است. برای مثال در برخی از مدل‌های آماتوری فقط یک حالت کلی از موتور خودرو مدل شده است، در حالی که در ماکت‌های حرفه‌ای تمام جزئیات (حتی وایرها و سیم‌های داخل موتور) در مقیاس کوچک ساخته شده‌اند. در داخل کابین نیز وضع به همین شکل بوده و در مدل‌های حرفه‌ای بعضا صندلی‌های مدل با چرم نازک روکش شده‌اند و کف مدل نیز موکت دارد! حتی در برخی از مدل‌های ساخته شده توسط برخی از شرکت‌ها (مثل رولزرویس‌های ساخته شده توسط شرکت کیوشوی ژاپن) درِ کنسول باز می‌شود، صندلی‌ها روی ریل خودشان جابه‌جا می‌شوند، آفتاب‌گیرها حرکت می‌کنند و در برخی از محصولات حرفه‌ای نیز ماکت مجهز به جعبه فرمان بوده و با چرخش غربیلک، چرخ‌ها هم زاویه می‌گیرند!

سازندگان نامدار ماکت‌ها در جهان

شاید بتوان گفت این روزها بیش از صد برند ریز و درشت در زمینه ساخت ماکت‌های کلکسیونی فعالیت می‌کنند که هر کدام سطح متفاوتی از مدل‌ها را پوشش می‌دهند. برای مثال برند ماکت ساز چینی ویلی (Welly) که این روزها محصولاتش در بسیاری از اسباب‌بازی‌فروشی‌های سطح کشور نیز به چشم می‌خورد، یک ماکت‌ساز آماتور است که خودروهای مقیاس 1:24، 1:87، 1:18 و... و موتورسیکلت‌های مقیاس 1:12، 1:18 و... تولید می‌کند. ماکت‌های ساخت شرکت ویلی کیفیت مناسبی نسبت به قیمتشان دارند و به همین دلیل در میان کلکسیونرهای آماتور، این برند از محبوبیت زیادی برخوردار است. برای مثال در حال حاضر یک ماکت ماشین مقیاس 1:24 ویلی حدود 40 هزار تومان قیمت دارد و ماکت‌های ماشین 1:18 این برند نیز اصولا بیش از 100هزارتومان قیمت‌گذاری نمی‌شوند.

همچنین برندی مثل اتوآرت (AUTOart) که یک تولیدکننده حرفه‌ای و از محبوب‌ترین برندهای ماکت‌سازی در جهان محسوب می‌شود اصولا سراغ ماکت‌های خودرو با جزئیات بسیار بالا می‌رود. این برند محصولات خود را در رده‌های مختلف کیفی تولید می‌کند و مقیاس‌هایی مثل 1:43، 1:18، 1:12 و... را پوشش می‌دهد. ماکت‌های حرفه‌ای مقیاس 1:18 ساخت برند اتوآرت قیمتی حدود 450 تا بیش از یک میلیون تومان دارند و همچنین ماکت‌های مقیاس 1:43 این برند نیز حدود 100 تا 400 هزار تومان قیمت‌گذاری می‌شود. اما برندهایی مثل سی‌ام‌سی (CMC)، فرانتی آرت، ام‌آر کالکشن و... نیز در بازار به چشم می‌خورند که ماکت‌سازان خاصی به شمار می‌روند و یک رده از برندهایی مثل مینیچمپس، اتوآرت، کیوشو، اوتو، جی‌تی‌اسپیریت و... بالاتر هستند. محصولات برندهای اینچنینی دست‌ساز بوده و جزئیات و کیفیت ساخت بسیار بالایی دارند. برای مثال ماکت‌های سی‌ام‌سی، مقیاس 1:18 که از یک تا 5/3 میلیون تومان قیمت‌گذاری می‌شوند، دارای جزئیات کامل شاسی، اتاق، بدنه، سیستم تعلیق، سیستم ترمز و... هستند و شاهکار مینیاتوری محسوب می‌شوند.

در نهایت نیز به ماکت سازانی مثل آمالگام می‌رسیم. آمالگام به‌عنوان یک برند ماکت‌سازی انگلیسی شاهکارهایی در مقیاس‌های بسیار بزرگ مثل 1:8 تولید می‌کند که اصولا هر یک از محصولات آن چند هزار دلار قیمت دارند. برای مثال یک بوگاتی ویرون ساخت شرکت آمالگام بیش از 5000 دلار قیمت دارد که حدود 20میلیون تومان می‌شود!

اما برای این که با پتانسیل بازار ایران بیشتر آشنا شویم، مرسوم‌ترین برندهای ماکت‌های آماتوری موجود در ایران ویلی، مایستو، بوراگو و... هستند. همچنین از بین برندهای حرفه‌ای مرسوم در ایران می‌توان به اتوآرت، مینیچمپس، شوکو، کیوشو، نورِو (Norev)، اوتو (Otto)، هایوِی61، پائودی مدلز، اِی‌سی‌ام‌ای (ACME)، پاراگون و... اشاره کرد. برندهایی مثل سی‌ام‌سی، ام‌آر کالکشن، فرانتی آرت، ماتریکس، بی‌بی‌آر و... نیز از جمله ماکت‌سازان خاص به شمار می‌روند.

معید حمیدی