چالش مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها

کشف آنتی‌بیوتیک در تاریخ علم پزشکی، نقطه عطفی بود که از آن پس، بسیاری از بیماری‌هایی که علت مرگ هزاران نفر بودند، به کلی ریشه‌کن شدند. مثلا در جنگ جهانی، ارزش والای پنی‌سیلین در جلوگیری از عفونت و قطع عضو سربازان مشخص شد. از زمان کشف پنی‌سیلین و مشخص شدن اثرات ضدباکتریایی آن، بسیاری از محققان تلاش کردند با جست‌وجو در خاک، آب و دیگر قسمت‌های مختلف زمین، به موجوداتی دست پیدا کنند که این ترکیبات را می‌سازند.

علاوه بر آنتی‌بیوتیک‌های طبیعی که توسط میکروارگانیسم‌ها تولید می‌شوند، بسیاری از ترکیبات ضدمیکروبی دیگر وجود دارند که به صورت نیمه‌مصنوعی (semi synthetic) ساخته می‌شوند. مثل آموکسی‌سیلین و آمپی‌سیلین که با تغییرات کوچکی در ساختمان آنتی‌بیوتیک‌های طبیعی ـ که در این مورد تغییر بر پنی‌سیلین صورت گرفته است ـ ایجاد می‌شوند. طیف اثر یا روش مصرف این نوع آنتی‌بیوتیک‌ها با پنی‌سیلین متفاوت است.

پس کشف آنتی‌بیوتیک‌ها اثر شگرفی در زندگی بشر داشته، اما گاهی در پی حل‌شدن یک مشکل، مشکلات جدیدتری پدید می‌آیند. باکتری‌ها با گذشت زمان نسبت به این آنتی‌بیوتیک‌ها مقاومت پیدا کردند. باکتری‌هایی که از هر نسل زنده باقی می‌ماندند، ویژگی‌های برتری نسبت به باکتری‌های حذف شده داشتند. پس در طی هر نسل این ویژگی‌ها در باکتری‌ها افزایش می‌یافت تا در نهایت، باکتری‌هایی به‌وجود آمدند که براحتی با آنتی‌بیوتیک مقابله و اثر آن را خنثی کردند‌.

یکی از باکتری‌هایی که امروزه مساله مقاومت در آن بسیار جدی شده، استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متی‌سیلین یا MRSA است. با توجه به بررسی‌های صورت گرفته، این باکتری طی سال‌های اخیر مقاومت زیادی نسبت به آنتی‌بیوتیک متی‌سیلین از خود نشان داده و این مقاومت به طور مداوم در حال افزایش است یا در بیماری سل، داروهایی که همیشه برای درمان آن استفاده می‌شدند، امروزه به دلیل مقاومت باکتری‌ها اثربخشی کمتری دارند. باکتری‌ها مکانیسم‌های مختلفی برای مقابله با آنتی‌بیوتیک‌ها دارند. برای مثال، دسته‌ای از آنها به تولید آنزیم‌هایی می‌پردازند که آنتی‌بیوتیک‌ها را غیرفعال می‌کنند. آنزیم‌هایی ازجمله بتالاکتام که پنی‌سیلین را غیرفعال کرده یا استیل ترنسفرازها که کلرامفنیکل را غیرفعال می‌کنند. مکانیسم دیگر، تغییر در محل اتصال دارو است که این مورد بیشتر در اریترومایسین و پنی‌سیلین اتقاق می‌افتد یعنی باکتری تغییری در محل اتصال خود به دارو ایجاد می‌کند که دارو نتواند به آن محل بچسبد و روی باکتری اثر بگذارد. افزایش مقاومت در باکتری‌ها به مساله مهمی تبدیل شده و به سرعت روبه افزایش است. بنابراین جهان در انتظار تحول شگرف در علم داروسازی و پزشکی است تا بتواند آنتی‌بیوتیک‌هایی تولید کند که برتری کامل نسبت به باکتری‌ها داشته باشند.

هانیه کریمی

دانشجوی دکتری داروسازی