سوءتغذیه در عرصه فرهنگ

به گزارش جام‌جم، تا حدود یک ماه دیگر عمر دولت یازدهم به پایان می‌رسد و کابینه جدید معرفی می‌شود. در این میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان یکی از مهم ترین وزارتخانه‌های کشور تا چه حد توانسته است در راستای منویات مقام معظم رهبری رضایت مردم، هنرمندان و اصحاب فرهنگ را برآورده کند؟ آیا فرهنگ بر ریل خود به درستی حرکت می‌کند یا از مسیر خود خارج شده است؟ این وزارتخانه برای مقابله با شبیخون فرهنگی چه کرده است؟ چقدر توانسته در برابر جریانات منحرف فرهنگی و هنری مقاومت کند و چقدر در تعامل با هنرمندان موفق عمل کرده است؟ اگر چرخ فرهنگ بر مدار درست چرخیده است، پس چرا مقام معظم رهبری از عبارت «آتش به اختیار» در پایان فعالیت این دولت استفاده می‌کند و آیا این معنی اختلال در فعالیت نهادهای فرهنگی مانند وزارت ارشاد نیست؟ تعبیر رهبر معظم انقلاب از عبارت «ولنگاری فرهنگی» چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟ اینها سوالاتی است که در پایان فعالیت وزارت ارشاد دولت یازدهم مطرح است و جام‌جم در جایگاه رسانه فرهنگی و اجتماعی طی گزارش‌هایی در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی آن خواهد پرداخت.

نگاهی به گزارش عملکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که در قالب یک کتاب منتشر شده است، نشان می‌دهد که این وزارتخانه بیش از پاسخ به این سوالات، تنها به عدد و رقم بسنده کرده است. در این گزارش اما جای نگاه و گفتمان تحلیلی خالی است. حال بگذارید نگاهی به این گزارش کمی داشته باشیم.

کاهش شمارگان کتاب

بر اساس این گزارش در معاونت فرهنگی وزارت ارشاد دولت یازدهم تعداد عناوین منتشره کتاب در سال 92 را از 66514 عنوان به 88504 عنوان در پایان سال 95 رسانده است. اما فراموش نشود وقتی دولت یازدهم روی کار آمد صنعت نشر از مشکلات نوسانات ارز و افزایش قیمت کاغذ در مضیقه بود و همین موضوعات لطماتی را به بازار نشر و کاهش تعداد عناوین منتشره زده بود. از سوی دیگر باید این نکته را ذکر کرد که اگرچه دولت یازدهم تعداد عناوین را بالا برد، اما از آن‌سو در این دولت شمارگان کتاب به شکل محسوسی کاهش یافت. یعنی به عنوان مثال شمارگان 157655 نسخه‌ای کتاب در سال 92 در سال 95 به رقم 136081 افول کرد. نتیجه اش هم چیزی جز انتشار کتاب‌هایی در شمارگان زیر هزار نسخه بود که در این دولت صدای ناشران و مولفان و مترجمان را درآورد. نکته دیگر این‌که در دولت تدبیر و امید تعداد مولفان هم کاهش یافته است. یعنی تعداد مولفان در سال 92، 36618 نفر بود که در سال 95 به 25366 کاهش یافت. اما چرا تعداد عناوین کتاب زیاد شده، ولی تعداد مولفان کم؟ علاوه بر مسائل مختلف شیوع سندرم کتابسازی در سال‌های اخیر را می‌توان یکی از دلایل دانست.

فصل متفاوت مطبوعات

معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد یازدهم براساس گزارش رسمی خود تعداد عناوین رسانه‌های چاپی (نشریات) را از 6327 عنوان در سال 92 به 7932 عنوان افزایش داده و از طرفی تعداد خبرگزاری‌ها را ثابت نگه داشته است. تعداد مجوزهای رسانه‌های چاپی هم در همین بازه زمانی از 719 مجوز به 1832 مجوز افزایش یافته است. اما معاونت مطبوعاتی در گزارش خود اشاره نکرده که برای بهبود وضعیت معیشت روزنامه‌نگاران و اصحاب رسانه چه تسهیلاتی در روند پرپیچ و خم بروکراتیک در نظر گرفته است. نکته جالب آن‌که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اخیرا در مجلس شورای اسلامی اعلام کرد در دولت یازدهم 3000 مجوز ابطال شده است که به هر دلیل هم باشد، نشان ازمشکلات مطبوعات در سال‌های اخیر دارد. بویژه آن‌که معاون مطبوعاتی نیز اعلام کرد تیراژ همه مطبوعات کشور به زیر 900 هزار رسیده است که خبر از حال ناخوش مطبوعات می‌دهد.

سینما، گرفتار گیشه

قطعا وقتی از فرهنگ و هنر حرف می‌زنیم، سینما به دلیل اثرگذاری بر فرهنگ عمومی یکی از حوزه‌های بسیار پر‌اهمیت است. گزارش وزارت ارشاد دولت تدبیر و امید نشان می‌دهد تعداد پروانه ساخت سینمایی به شدت کاهش داشته است؛ آنطور که این تعداد پروانه از 133 در سال 92 و 185 در سال 93، به رقم محیرالعقول 92 در سال 95 کاهش یافته است. یعنی برای یک کشور 80 میلیونی، در سال 95 فقط 92 فیلم پروانه ساخت گرفته‌اند. این‌که همان 92 فیلم هم چقدر متناسب با فرهنگ ایرانی، روحیه انقلابی، ارزش‌ها و هنجاری جامعه اسلامی و به دور از سیاه نمایی ساخته شده، جای تامل دارد. بیشترین تعداد فیلم توقیفی در این سال‌ها و در عین حال اکران فیلم‌های پرحاشیه‌ای مانند گشت ارشاد‌2، اکسیدان و 50 کیلو آلبالو نگاه فرهنگی حاکم بر این حوزه را زیر سوال می‌برد. البته این را هم باید اضافه کرد که تعداد پروانه ساخت برای کارگردانان تازه کار در دولت یازدهم تقریبا دو برابر شده است و معنای آن اگرچه ظهور پدیده‌های جوان در سینمای کشور است، اما از سویی معنای دیگرش کم کاری سینماگران مطرح و پیشکسوت است. درحالی تعداد پروانه‌های ساخت کاهش یافته که تعداد سالن‌های سینما از 318 سالن در سال 92 به تعداد 420 سالن در سال 95 افزایش یافته است که هنوز با استاندارد سرانه صندلی سینما فاصله دارد.

تانگوی داغ تئاتر

تئاتر از معیارهای مهم توسعه فرهنگی است. گزارش ارشاد نشان می‌دهد تعداد عناوین نمایش‌های تولید و اجرا شده از 4938 نمایش در شروع کار دولت به 6835 نمایش در سال 95 رسیده است. حالا این‌که این نزدیک به 7000 نمایش چه محتوایی داشته، کجا نمایش داده شده، مخاطبش چه مقدار از جامعه را به سوی خود جلب کرده بماند برای تحلیل بیشتر کارشناسان. این‌که در آمار نمایش‌های تولید و اجرا شده را با هم ذکر کرده‌اند، یعنی باید این فرض را در نظر گرفت که خیلی از تئاترها تولید شده‌اند، اما به دلیل نبود سالن اجرا نشده‌اند. تعداد دفعات اجرای نمایش هم در سال 95 ، 102525 دفعه ذکر شده که یعنی هر نمایش 15 بار اجرا رفته است. اجرای نمایش‌هایی مانند تانگوی تخم‌مرغ داغ هرازچندگاهی حاشیه‌های این حوزه را داغ کرد.

بخش خصوصی؛ ناجی هنرهای تجسمی

شاید بتوان موفق ترین حوزه فعالیت وزارت ارشاد را در حوزه هنرهای تجسمی عنوان کرد. البته این افتخار قبل از آن‌که متوجه دولت باشد مربوط به بخش خصوصی است که در این 4 سال با برگزاری حراج‌های خصوصی به این حوزه رونق داد و ارزش کار هنری را در کشور بالا برد. گرچه در گزارش وزارت ارشاد آمده تعدادآثار خریداری شده از هنرمندان در سال 92 معادل 176 اثر بوده که در سال 95 به 295 کار رسیده است، اما نمی‌توان از شرایط اقتصادی اوج دوران تحریم سال‌های 91 و 92 گذشت که دولت قبل در همان شرایط هم 165 و 170 اثر خرید کرده است. از سوی دیگر روند صدور مجوزهای زیاد برای نگارخانه‌ها در دولت یازدهم گرچه از سویی امید رونق بخشی هنر را به ارمغان آورده است، اما برخی کارشناسان فرهنگی ابراز نگرانی می‌کنند که مبادا این صدور مجوز بی رویه خاطره مجوز بی رویه برای ناشران در سال‌های دولت اصلاحات را زنده کند. در این‌که بسیاری از این نگارخانه‌ها و گالری‌ها بعد از مدتی عملا هیچ فعالیتی انجام نمی‌دهند و نظارتی هم به آن صورت بر آثار عرضه شده از سوی این مراکز صورت نمی‌گیرد، تردیدی نیست.

تک مضراب‌های موسیقی

وزارت ارشاد تعداد اجرای صحنه 924 تایی در سال 92 را به 2321 کنسرت در سال 95 افزایش داده است. خیلی‌ها از دل همین کارشناسان حوزه موسیقی انتقاد دارند که مثلا یک گروه موسیقی کلا یک آلبوم با فرضا 10 قطعه منتشر کرده و سه سال است با همان 10 قطعه کنسرت می‌دهد. در دولت یازدهم تقریبا تعداد انتشار آلبوم موسیقی به نسبت قبل رقم یکسانی بوده است. حالا نکته در این است که تعداد تک آهنگ‌ها در این دولت به شدت افزایش یافته است. دولتی که سودای پیوستن به کپی رایت جهانی را دارد، زمینه رواج تک آهنگ و مرگ آلبوم را فراهم کرده است و مسلما این تک آهنگ‌ها در سایت‌های غیرقانونی دانلود می‌شوند و این یعنی پرپر شدن زحمات هنرمندانی که با خون دل یک قطعه موسیقی تولید می‌کنند. در شرایطی که مسائل اساسی این حوزه مانند اقتصاد هنر و نیز رواج موسیقی زیرزمینی لاینحل باقی مانده است، نامه‌نگاری وزیر ارشاد برای یک قطعه موسیقایی نشان داد حاشیه در این وزارتخانه مقدم بر متن است.

اختلال در حوزه فرهنگ

نگاهی به این آمار که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اخیرا انتشار داده است بخوبی گویاست که دستگاه فرهنگی کشور همچنان توفیق خود را در آماری می‌داند که بسامد تکرار آن هیچ تکانه‌ای در مسائل اساسی فرهنگ کشور ایجاد نمی‌کند. ضمن آن‌که در متن گزارش رسمی این وزارتخانه هیچ نشانی از برنامه‌های کیفی و ارزشی برای هدایت هنر انقلاب نیست. این مساله البته نشانی از اختلال در سیاستگذاری کلان این وزارتخانه است. آن هم در شرایطی که وزیر این دستگاه همین هفته اخیر در همایش اندیشه و قلم ارتش اذعان کرد که جامعه دچار سوء تغذیه فرهنگی شده است.