سه‌گانه مقاومت خویشتنداری و کنش عقلایی در مواجهه با ترامپ

برای پاسخ به این پرسش باید توجه کرد که ادبیات سیاسی ترامپ در مقابله با ایران از اولین روز ریاست جمهوری آغاز شده است بنابراین ترامپ هیچ‌گونه توجهی به تحولات سیاسی در ایران ندارد.

الگوی رفتاری ترامپ و تیم سیاست خارجی آمریکا در دوران جدید براساس نشانه‌هایی از افزایش تهدید و فشار اقتصادی بیشتر قرار گرفته است.

چنین روندی را می‌توان به‌عنوان بخشی از سازوکارها و الگوهای سیاست خارجی و امنیتی آمریکا در ارتباط با ایران دانست.

اگرچه نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در اردیبهشت 96 اهمیت زیادی برای بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی دارد، اما واقعیت آن است که الگوی رفتار ترامپ برای محدودسازی قابلیت دفاعی، راهبردی و امنیتی ایران از روزهای آغازین ریاست‌جمهوری تداوم خواهد یافت.

در مقابل این رویکرد، سیاست خارجی ایران در ارتباط با آمریکا براساس نشانه‌هایی از مقاومت، خویشتنداری و کنش عقلایی شکل گرفته است.

چنین الگویی ماهیت ساختاری داشته و بخشی از واقعیت‌های سیاست خارجی ایران در هر دورانی را منعکس می‌سازد؛ به همان‌گونه‌ای که تصمیم‌گیری سیاست خارجی آمریکا در ارتباط با ایران ماهیت ساختاری دارد.

روند تغییر در سیاست خارجی آمریکا نسبتا محدود است. سیاست خارجی آمریکا راه‌هایی را پیگیری می‌کند که در حوزه بوروکراتیک شکل گرفته و تبدیل به سیاست گردیده است.

به‌کارگیری هر یک از نشانه‌های مقاومت، خویشتنداری و کنش عقلایی را می‌توان به‌عنوان بخشی از الگوی رفتاری ایران در دوران جدید دانست. اما نباید از یاد برد که پیروزی ترامپ را نمی‌توان به‌منزله تغییر سریع و راهبردی در روندسیاست خارجی آمریکا دانست.

واقعیت آن است که ترامپ با برخی تهدیدات منطقه‌ای ایران همانند عربستان نگرش همکاری‌ جویانه‌ای مانند هیلاری کلینتون نخواهد داشت.

در چنین شرایطی ایران انتظار دارد آمریکا از سیاست‌های متوازن و عادلانه‌تری در برخورد با ایران استفاده کند.

اگر آمریکا از الگوی افزایش تهدید بهره‌مند شود، در آن شرایط امکان اقدام متقابل از سوی ایران اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

محور اصلی سیاست خارجی و راهبردی ایران در برخورد با تهدیدات منطقه‌ای و بین‌المللی مبتنی بر بازدارندگی و اقدام متقابل خواهد بود.

اگر الگوی رفتاری ماهیت تهدیدآمیز داشته باشد، طبیعی است که ایران از سازوکارهای مربوط به تهدید متقابل در ارتباط با آمریکا استفاده خواهد کرد.

از آنجا که روند سیاست خارجی ترامپ براساس نشانه‌هایی از شفافیت در کنش عملیاتی و تاکتیکی شکل گرفته، بنابراین طبیعی به نظر می‌رسد که چنین فرآیندی بتواند برخی مشکلات و چالش‌های موجود در سیاست منطقه‌ای ایران و آمریکا را در فضای کنش متقابل و در راستای مدیریت بحران ترمیم کند.

در‌حالی‌که اگر آمریکا از سازوکارهای محدودکننده و مقابله‌جویانه استفاده کند، در آن شرایط می‌توان نشانه‌هایی از تهدید متقابل در سیاست خارجی ایران نسبت به آمریکا را مورد توجه قرار داد.

دکتر ابراهیم متقی - استاد دانشگاه تهران

ضمیمه جام سیاست جام جم