مفاخر و نخبگان در قاب رسانه ملی

گرچه توجه به نخبه‌ها و مفاخر علمی، فرهنگی، هنری در تلویزیون سابقه‌ای طولانی‌ دارد و حتی شبکه‌ چهار به نام شبکه فرهیختگان شناخته می‌شود، اما به نظر می‌رسد از تمام ظرفیت‌های رادیو و تلویزیون برای پرداختن به مفاخر و نخبگان و نیز بهره‌گیری از همراهی و حضور این قشر در تلویزیون استفاده نمی‌شود.

همین مهم و اهمیتی که مدیران سازمان صدا و سیما به آن قائل هستند، بهانه‌ای شد برای گفت‌وگو با کارشناسان و صاحب‌نظران و بررسی موانع و مشکلاتی که در همراهی نخبگان و مفاخر با تلویزیون وجود دارد.

تیغ دولبه

دکتر حمید شاه‌آبادی، قائم‌مقام معاون پژوهش، برنامه‌ریزی و نظارت در صدا و سیمای جمهوری اسلامی تاثیر رسانه ملی را در پرداختن به مفاخر و نخبگان با توجه به ضریب نفوذ رسانه ملی، بسیار حساس و دقیق دانست که در صورت انتخاب شیوه درست می‌تواند بسیار سودمند باشد.

دکتر شاه‌آبادی برای صدا و سیما مرجعیت ویژه‌ای قائل است و آن را نماد عقلانیت عمومی مدیران کشور و برآیند مجموعه کسانی می‌داند که قوه عاقله نظام را تشکیل می‌دهند و بر این عقیده است که با وجود همه هجمه‌ها و رسانه‌تراشی‌ها هنوز مرجعیت رسانه ملی از بین نرفته و بسیاری از جریان‌سازی‌های فکری و نقش‌آفرینی‌های ملی با حضور و تاثیر رسانه ملی به نتیجه می‌رسد.

معاون هنری سابق وزارت ارشاد، با استناد به مرجعیت صدا و سیما، بر تاثیرگذاری این رسانه در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی برای معرفی نخبگان تاکید می‌کند و به جام‌جم توضیح می‌دهد: رسانه ملی در معرفی نخبگان حتی اگر به لحاظ کمی نتواند تاثیر زیادی داشته باشد، قطعا از نظر کیفی بسیار موثر خواهد بود، چرا که مطالب رسانه ملی نزد مخاطب اهمیت و جایگاه ویژه‌ای دارد.

دکتر شاه‌آبادی میزان نفوذ رسانه ملی و جایگاه صدا و سیما نزد مخاطب را به اندازه‌ای می‌داند که نه‌تنها تاثیرات مثبت معرفی مفاخر و نخبگان غیرقابل انکار است بلکه در صورت بروز یک اشتباه یا خطا در این زمینه باید نگران تاثیرات ناشی از آن بود.

معرفی مفاخر

با توجه به اظهارات دکتر شاه‌آبادی، تردیدی در اهمیت پرداختن به مفاخر و نخبگان و حتی ضرورت این کار وجود ندارد. البته تاکنون برنامه‌های متعددی با همین هدف ساخته شده که در برخی از آنها به دغدغه‌های نخبگان توجه می‌شود و برخی دیگر به معرفی نخبگان علمی، فرهنگی، هنری و مفاخر کشور اختصاص دارند. از جمله برنامه‌های دسته اول می‌توان به برنامه «زاویه» به تهیه‌کنندگی حسین مروی اشاره کرد که چهارشنبه‌ها ساعت 8 و 30 دقیقه به مخاطبان شبکه چهار ارائه می‌شود و از گروه دوم این برنامه‌ها می‌توان برنامه «ستارگان شرق» به تهیه‌کنندگی رضا قربان‌نژاد را نام برد.

قربان‌نژاد که این روزها در حال تولید مستندهایی درباره نخبگان ایرانی در مجامع علمی جهان است، درباره اهمیت معرفی مفاخر ایرانی در تلویزیون می‌گوید: بسیاری از همسایگان ما در پی گفته‌ای یا نکته‌ای در اسناد هستند که به هر ترتیب مفاخر ایرانی را از آن خود کنند. بسیاری از شبکه‌های بین‌المللی دنیا از جمله الجزیره و الوثائقیه هزینه‌های زیادی برای ساخت برنامه درباره مشاهیر اسلام اختصاص می‌دهند، اما متاسفانه سنت زیبای صدا و سیما در معرفی چهره‌های ماندگار، گرفتار بحران‌های مالی شده است.

به اعتقاد این برنامه‌ساز، برای پرداختن به مفاخر راه‌های زیادی وجود دارد که یکی از آنها تولید برنامه‌های مستند یا سریال‌های نمایشی است. وی در این باره توضیح می‌دهد: می‌توان پای استادان، مفاخر و نخبگان را به رسانه ملی باز کرد. همچنین می‌توان در جشن‌هایی که در اعیاد و مناسبت‌های خاص برگزار می‌شود از نخبگان به جای بازیگران دعوت کرد یا حداقل بخشی از این برنامه‌ها را به معرفی اندیشمندان، دانشمندان و پژوهشگران عرصه‌های علم، فرهنگ و هنر اختصاص داد.از نگاه قربان‌نژاد، جایگاه رسانه ملی در این زمینه بسیار خاص و تعیین‌کننده است و با توجه به توصیه‌های مقام معظم رهبری و رئیس رسانه ملی، حتما برنامه‌ریزی‌های دقیق و جدی‌ای در این باره انجام خواهد شد.

مشارکت نخبگان

حسین مروی، تهیه‌کننده برنامه «زاویه» تولید برنامه درباره دغدغه نخبگان را به سبب ذات نخبگی که با پرسشگری و صاحب اندیشه بودن در ارتباط است، سخت و دشوار می‌داند.

این تهیه‌کننده تصریح می‌کند: شرایط کنونی برای همکاری تلویزیون و نخبگان با چالش‌هایی روبه‌روست که امیدوارم با توجه به نکاتی که رئیس سازمان صدا و سیما مطرح کرده‌اند و به دلیل تاکیدات ایشان در زمینه توجه به نخبگان، این مشکلات برطرف شود. مروی معتقد است: برخی تکنیک‌ها و روش‌های برنامه‌سازی می‌تواند زمینه را برای همکاری و مشارکت بیشتر نخبگان فراهم کند. وی در این‌باره توضیح می‌دهد: گاهی برنامه‌سازان در طرح موضوعات و مفاهیم عمیق و چالشی که نیاز به حضور نخبگان دارند، بیش از اندازه دست به عصا حرکت می‌کنند، در حالی که شاید کمی جسارت ما برنامه‌سازان فرصت این همکاری و همراهی را فراهم کند. نکته دیگر این‌که زنده بودن برنامه‌های اینچنینی می‌تواند نظر نخبگان را جلب و از یک سو آنها را حضور در تلویزیون تشویق کند.

آخرین تکنیکی که این برنامه‌ساز به آن اشاره می‌کند، استفاده از مجریان مطلع، ولی بی‌طرف است. به گفته مروی، مجری به عنوان نماینده رسانه می‌تواند برنامه را طوری اداره کند که بدون جانبداری رسانه، فرصت طرح دیدگاه‌های مختلف مطرح و نتیجه‌گیری به مخاطب سپرده شود.

ضرورت تعامل دوسویه

دکتر مکرمه آقایی، مدیر گروه فرهنگ و اندیشه شبکه چهار، پرداختن به نخبگان و مفاخر را نیازمند تعامل دو سویه بین رسانه ملی و نخبگان می‌داند و معتقد است: چنین تعاملی نیازمند احساس مسئولیت هم از سوی رسانه ملی و هم از سوی نخبگان است.

وی در این‌باره توضیح می‌دهد: برای بهره‌مندی از حضور و همراهی نخبگان از یک سو باید مدیران و برنامه‌سازان شرایط و زمینه را فراهم کنند و از سوی دیگر نخبگان هم رسانه و مقتضیات آن را جدی بگیرند. ما باید زمینه را برای فضای مبتنی بر عقلانیت و پرسشگری در رسانه فراهم کنیم، آگاهی‌های عمومی را افزایش بدهیم و از آن طرف نخبگان هم در مقابل رسانه و مردم احساس مسئولیت کنند.

مدیر گروه فرهنگ و اندیشه شبکه چهار ضمن تاکید بر این‌که در مواردی سازمان صدا و سیما نتوانسته شرایط و زیرساخت‌ها را فراهم کند، از بی‌توجهی عموم نخبگان به رسانه ملی گلایه می‌کند و می‌گوید: قبول دارم که شرایط برنامه‌سازی ایده‌آل نیست و بارها از سوی نخبگان نقد شده‌ایم، اما همین دوستان منتقد هم معمولا علاقه‌‌مند به استفاده از بسترهای رسانه‌ای نیستند. بسیاری از اندیشمندان و نخبگان چه در حوزه و چه در دانشگاه، در عصر رسانه بسیار سنتی برخورد می‌کنند و اظهار نظر در یک کلاس درس را به حضور در رسانه ترجیح می‌دهند.

دکتر آقایی با اشاره به این‌که قدرت رسانه و تبلیغات از سوی نخبگان علمی کشور مورد توجه قرار نگرفته، تاکید می‌کند: شبکه چهار همیشه به همکاری با نخبگان علاقه‌مند بوده و ما همواره از اصحاب فکر و اندیشمندان خواسته‌ایم که در برنامه‌ها حضور فعال داشته باشند.

آذر مهاجر