وصیت به نفع جنین

یکی از مسائلی که ممکن است به نفع هر انسانی صورت بگیرد، وصیت از سوی دیگران است. یعنی کسی وصیت کند تا بعد از فوتش، مالی، حقی یا موضوعی به شخص خاصی تعلق بگیرد. البته بر اساس قوانین، به نفع جنینی هم که هنوز به دنیا نیامده می‌توان وصیت کرد تا بعد از به دنیا آمدن، از وصیتی که به نفعش شده، بهره‌مند شود. البته این بهره‌مندی دارای شرایط و اوصافی است که قانون آن را مشخص کرده است.

جنین باید زنده متولد شود

هر انسانی که متولد می‌شود، به لحاظ حقوقی یک ظرف اعتباری نیز همراه با او ایجاد می‌شود؛ در این ظرف اعتباری، دارایی‌ها و دیون فرد جای می‌گیرد. همان چیزی که در اصطلاح عامه «ذمّه» گفته می‌شود. فرد اگر از کسی طلبکار باشد، حق بر ذمه دیگران دارد و اگر به دیگران بدهکار باشد، در این صورت، «مشغول الذمه» است. این ظرف اعتباری تا زمان مرگ همراه انسان است و هنگام مرگ از انسان جدا شده تا به حساب آن رسیدگی شود، اول بدهی‌ها از آن پرداخت می‌شود و سپس اگر چیزی درونش باقی ماند، به عنوان ارث به ورثه می‌رسد.

شرط برخورداری انسان از حقوق مالی هم زنده متولد شدن است. اگر نوزادی مرده به دنیا بیاید، انگار اصلا به دنیا نیامده و هیچ حق و حقوقی به وی تعلق نمی‌گیرد، اما همین که نوزاد زنده متولد شود، ولو برای چند ثانیه، از همه حقوق انسانی برخوردار می‌شود، اگر وصیتی به نفعش شده باشد، به او تعلق می‌گیرد و اگر مالی به او رسیده باشد، مالک آن می‌شود. نوزادی که زنده متولد شده و پس از آن می‌میرد، ابتدا از این حقوق برخوردار شده و سپس این حقوق به وراثش می‌رسد. اما اگر زنده متولد نشود، نه مالک می‌شود و نه کسی از او ارث می‌برد.

شرایط وصیت به نفع جنین

یکی از حقوقی که به جنین انسان می‌رسد، وصیتی است که به نفعش می‌شود. همین که نطفه جنین منعقد شده باشد، وصیت به نفع جنین بلااشکال است و وقتی جنین رشد کرد و به صورت نوزاد، زنده متولد شد، از وصیتی که به نفعش شده بهره‌مند می‌شود.

اگر نطفه جنین منعقد نشده باشد یا پدر و مادری قصد داشته باشند در آینده فرزندی به دنیا بیاورند، امکان وصیت به نفع چنین کودکی وجود ندارد، زیرا به طور کلی هیچ نشانه‌ای از حضور او در این دنیا، هنوز پدیدار نشده و از این رو، وصیت به نفع معدوم صحیح نیست.

اگر جنینی که به نفعش وصیت شده، مرده به دنیا بیاید، وصیت باطل می‌شود و چیزی نه به خودش و نه به وراثش می‌رسد اما اگر جنین در نتیجه یک جرمی، سقط شود، یعنی مثلا کسی عمدا منجر به سقط جنین مادر شود، در این صورت، وصیتی که به نفع جنین شده بوده، با این‌که زنده متولد نشده اما به وراثش می‌رسد.

کنار گذاشتن سهم‌الارث برای جنین

یکی دیگر از پیش‌بینی‌های شرعی و قانونی برای حفظ حقوق جنینی که هنوز متولد نشده، موضوع حفظ سهم‌‌الارث وی است. اگر جنینی که قرار است متولد شود، با تولدش به طور کلی مانع ارث بردن دیگران شود، در این صورت، تقسیم ارث تا زمان به دنیا آمدن نوزاد به تعویق می‌افتد. برای مثال اگر پدری فوت کند و فرزندی در راه داشته باشد که هنوز متولد نشده باشد و وراث طبقه اول وی هم منحصر به همسرش و این کودک باشند، در این صورت دیگر نوبت به برادر و خواهر متوفی نمی‌رسد. اگر جنین زنده به دنیا نیاید، سهم‌الارث به برادر و خواهر متوفی می‌رسد، اما اگر کودک زنده متولد شود، این کودک وارث پدر خواهد بود.

اما اگر جنینی که هنوز متولد نشده، مانع ارث بری دیگران نباشد و خودش یکی از افراد داخل در ورثه باشد، در این صورت به توصیه قانونگذار، سهم «دو پسر» برای کودک کنار گذاشته شده و مابقی ترکه بین دیگر وراث تقسیم می‌شود. اگر کودک زنده متولد شود که با توجه به جنسیتش و نیز سهم سایر وراث، ارث خود را می‌برد و مابقی ترکه هم به سایر وراث برگردانده می‌شود، اگر هم کودک زنده متولد نشود که در این صورت سهم کنار گذاشته شده، مجدد بین سایر وراث تقسیم می‌شود.

شاهرخ صالحی‌کرهرودی - کارشناس ارشد حقوق خصوصی