قهرمان‌ها دیگر سخن نمی‌گویند

بسیاری از مجموعه‌های تلویزیونی دوباره و چند‌باره از شبکه‌های مختلف بازپخش می‌شود. اما این وضعیت روی کاغذ این تصور را به ذهن متبادر می‌سازد که کم شدن آثار تولیدی و جدید نمایشی در تلویزیون تعداد سریال‌ها و فیلم‌های خارجی در این رسانه افزایش یابد و به تبع، وضعیت دوبله تا حدی رونق بگیرد، در واقع تهدید در یک عرصه به فرصت در عرصه‌ای دیگر تبدیل شود. با این حال عضویت نداشتن ایران در کنوانسیون برن و پرداخت نشدن حق کپی رایت، در کیفیت آثار نمایشی خارجی که برای پخش به شبکه‌های تلویزیونی داخلی راه می‌یابد، نیز تاثیر می‌گذارد. همچنین گونه، تم و زمینه‌های داستانی و از طرفی عوامل و بازیگران حاضر در یک فیلم سینمایی یا سریال تلویزیونی غیرایرانی صرف‌نظر از شرایط دوبله آن تاثیر زیادی بر جذب مخاطب می‌گذارد. این در حالی است که عمده آثار منتخب خارجی و خریداری شده برای پخش از شبکه‌های داخلی از کشورهای آسیای‌شرقی به ایران راه می‌یابد و این جنس آثار عمدتا صحنه‌های زد و خورد زیادی دارد، کم دیالوگ است و شاید در جذب کردن عامه مردم موفق نباشد. از سویی دیگر، ممکن است این نوع آثار به‌دلیل قهرمان محور بودن و برخورداری از خرده داستان‌ها و ماجراهای فرعی بسیار پر کشش ظاهر شود. همچنین قرابت‌های فرهنگی نسبی میان کشورهای آسیای شرقی با ایران نیز ممکن است در مواردی به نفع استقبال از این نوع آثار در تلویزیون تمام شود. البته باید اشاره کرد که وضعیت دوبله در ایران هم متاثر از شرایط مالی این روزهای رسانه ملی است.

جریان پیچیده دوبله

جریان دوبله زیرزمینی که چند سال گذشته با ظهور و بروز شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان و پخش سریال‌های پرشمار ایرانی با دوبله‌های بی‌کیفیت و صداهای گوشخراش مطرح شده بود، کم کم به فراموشی سپرده می‌شود، زیرا همپای کاهش تعداد آثار جدید در دست دوبله در تلویزیون، شاهد افزایش دوبله در شبکه‌های خارجی رقیب هستیم. ضمن این که کیفیت دوبله‌ این شبکه‌ها نیز رو به بهبود می‌رود و چه بسا بسیاری از متخصصان این امر از داخل کشور به همکاری غیر‌رسمی‌با دوبله در خارج از کشور می‌پردازند.

از سوی دیگر، کشف و شناسایی استعدادهای جوان و نیروهای جدید برای فعالیت در عرصه دوبله از مسیر مشخص و فیلترهای تعیین شده مناسبی عبور نمی‌کند و این ماجرا باعث شده است تا سیل مشتاقان و علاقه‌مندان به فعالیت در فضای دوبله که تعدادشان دست کمی ‌از طرفداران بازیگری ندارد و بسیاری از آنها به غلط تصور می‌کنند داشتن یک صدای خوب، تنها معیار کافی و لازم برای ورود به عرصه گویندگی و صداست، رویای دوبلور شدن را در سر می‌پرورانند و به‌دنبال فرصتی برای شنیده شدن صدایشان هستند، اما همچنان این عرصه از نبود کرسی آکادمیک در دانشگاه‌ها رنج می‌برد. آموزشگاه‌های خصوصی یا افراد حقیقی و حقوقی هر ساله پول‌های هنگفتی را از علاقه‌مندان دوبله می‌گیرند؛ به این بهانه که به نیازشان برای شنیده شدن پاسخ دهند، اما نتیجه‌ای از این جریان حاصل نمی‌شود. این شرح نسبتا طولانی ماحصل گفت‌وگو با کارشناسان و پیشکسوتان و متخصصانی است که سال‌ها در استودیوهای تاریک و کوچک دوبله، صدایشان را روی کاراکترهایی نام آشنا نشانده‌اند و بار دیگر به آنها هویت بخشیده‌اند. آنچه در ادامه می‌خوانید، نیز نتیجه صحبت‌هایی است که می‌تواند معرف و چکیده وضعیت دوبله در شرایط فعلی صداوسیما باشد و سیری را بیان کند که در چند سال اخیر طی کرده است.

فیلم‌های شاخص صداها را ماندگارتر می‌کند

جلال مقامی‌، گوینده پیشکسوت‌ رسانه ملی و مجری برنامه خاطره‌انگیز دیدنی‌ها پاییز سال 93 بود که پیش از اجرای یک برنامه زنده رادیویی حنجره‌اش دچار مشکل شده و به ناگهان صدای خود را از دست ‌داد. خوشبختانه او بعد از مدت کوتاهی صدای خود را به‌دست آورده، اما به توصیه پزشکان و بناچار فعالیت خود را در دوبله کنار ‌گذاشت و اکنون سه سالی است که پشت میکرفن استودیوهایی که به قول خودش خاطره‌انگیز و دوست داشتنی است، قرار نگرفته است.

وی معتقد است آنچه درهای دوبله را گاهی به روی علاقه‌مندان به این حوزه می‌بندد، دوبلورهای کهنه‌کار و قدیمی‌ نیستند که از ورود تازه واردها به این حوزه ناخشنود شوند یا مانعی ایجاد کنند. بلکه این کمبود تعداد کارهای جدید دوبله در تلویزیون و ضوابط و معیارهای نامناسب جذب نیرو در این حوزه است که باعث می‌شود علاقه‌مندان زیادی به صداپیشگی در رسیدن به هدفشان ناکام بمانند.

وی با اشاره به این که سه سالی است در تلویزیون دوبله نکرده و به همین دلیل از تغییرات و شرایط اخیر آن چندان آگاه نیست، به ورود جوان‌ترها به حوزه دوبله می‌گوید: گرچه چند سالی است که در دوبله فعالیت نکرده‌ام، اما گاهی که کارهای جدید را می‌شنوم، صدای دوبلورهایی به گوشم می‌خورد که قبلا برایم آشنا نبوده‌اند. حتی بعضی از شرکت‌کنندگان در برنامه «جادوی صدا» هم که با هدف کشف استعدادهای گویندگی تهیه شد، نشان می‌دادند که پیش از این در حوزه دوبله فعالیت کرده‌اند و بی‌تجربه نیستند و کار بسیاری از آنها حرفه‌ای بود، اما این‌که در کجا دوبله را یاد گرفته و تجربه کرده‌اند مشخص نبود.

مقامی‌ با اشاره به مشکلات عرصه دوبله برای صداپیشگان پیشکسوت و قدیمی‌ ادامه می‌دهد: در شرایطی که بسیاری از همکاران ما به‌دلیل کمبود تولید در شرایط کم‌کاری و بیکاری به سر می‌برند، آنها هیچ حقوق بازنشستگی یا مزایایی هم برای تامین معاش خود دریافت نمی‌کنند و روند جایگزینی دوبلورهای جدید به جای قدیمی‌ها بر این روال نیست که بعد از بازنشستگی عده‌ای جدید سر کار بیایند و قدیمی‌های این حوزه کنار بروند. با این حال باز هم همکاران پیشکسوت ما، از ورود استعدادهای جوان و جدید به دوبله استقبال می‌کنند و من خوشحالم وقتی برای دیدار همکارانم سر می‌زنم، می‌بینم که چهره‌های جدیدی وارد حوزه دوبله شده‌اند. بنابراین درهای دوبله آن‌طور که تصور می‌شود به روی علاقه‌مندان بسته نیست، فقط این که تعداد کارها کم است و بسیاری از همکاران قدیمی‌ ما هم بیکار می‌مانند.

درهای دوبله بسته نیست

مقامی‌ در پاسخ به این که چرا برخی از دوبلورها به واسطه صداپیشگی یک کاراکتر در ذهن مخاطبان برجسته شده‌اند، اما این اتفاق در سال‌های اخیر کمتر تکرار می‌شود، بیان می‌کند: دوبله در ایران بسیار حرفه‌ای دنبال می‌شود و خوشبختانه جوانانی هم که وارد این حوزه می‌شوند موفق هستند و از استعداد و مهارت بالایی برخوردارند؛ اما شاید علت این که نمی‌توانند مثل گذشته در ذهن مردم و بینندگان تلویزیون به‌واسطه صداپیشگی به جای یک نقش یا بازیگر برجسته شوند، نوع فیلم‌هایی باشد که در آن صحبت می‌کنند. در واقع این فیلم‌ها آن‌قدر شاخص نیستند که صدا و کار دوبلورها نمود پیدا کند. این در حالی است که زمانی برجسته‌ترین آثار ادبی دنیا در قالب فیلم ساخته می‌شدند و «بر باد رفته»، «بینوایان» و... صداها را ماندگارتر می‌کردند. قطعا گویندگی به جای کاراکترهای این آثار با فیلم‌ها و سریال‌های کره‌ای سال‌های اخیر بسیار فرق دارد. در فیلم‌های کره‌ای معمولا نمی‌توان بازیگر نابی را ‌ پیدا کرد که بازی‌اش بر دل مخاطب بنشیند. همچنین این فیلم‌ها کم دیالوگ هستند و از چهره بازیگرانشان هیچ حسی به مخاطب منتقل نمی‌شود تا صدای آنها هم تاثیرگذار باشد و به تبع آن صدای گوینده‌ هم ماندنی شود. البته همچنان فیلم‌های خوبی در دنیا ساخته می‌شود که توسط تلویزیون خریداری نمی‌شود.

وی درباره فعالیت تخصصی برخی از گویندگان در حوزه‌های مشخص نیز توضیح می‌دهد: دوبله ایران در همه حوزه‌ها از انیمیشن گرفته تا رئال و مستند موفق است، اما برخی از همکاران ما فعالیت خود را به‌طور تخصصی بر یک حوزه معطوف کرده‌اند که اتفاق خوبی هم هست. زیرا صدایشان در یک زمینه برای مخاطبان جا می‌افتد و چه بسا که پرکارتر هم باشند. دوستانی دیگر هم در زمینه نریشن و دوبله فیلم‌های سینمایی داستانی تبحر دارند. در این رابطه مساله بهتر و بدتر بودن یک شیوه مطرح نیست، بلکه جنس صدا می‌تواند به گوینده پیشنهاد بدهد که فعالیتش را باید در کدام بخش پررنگ‌تر کند یا این که وقتی برای مخاطبان یک صدا در حوزه‌ای خاص جا می‌افتد، کارش را در آن مسیر دنبال کند، موفق‌تر خواهد بود.

این گوینده و مجری باتجربه درباره وضعیت این روزهایش نیز بیان می‌کند: این روزها وقتم بیشتر به فیلم دیدن، کتاب خواندن و گپ زدن با دوستانم می‌گذرد و گاهی هم به همکارانم سر می‌زنم.

دوبلور شدن روزی برایم رویا بود

افشین زی‌نوری هم به گفته خودش دیگر از جمله نسل‌های میانی حرفه دوبله محسوب می‌شود. وی که اجرای برنامه «جادوی صدا» را هم با محوریت کشف استعدادهای جدید عرصه دوبله برعهده داشت، درباره وضعیت این هنر در تلویزیون می‌گوید: در حال حاضر تلویزیون به بازپخش سریال‌های ایرانی و خارجی روی آورده است و تولید چندانی صورت نمی‌گیرد و دوبله نیز متاثر از شرایط مالی تلویزیون وضعیت مطلوبی ندارد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا عنوان دوبله زیرزمینی عنوان مناسبی برای جریان‌های غیررسمی ‌دوبله در کشور است یا نه، ادامه می‌دهد: فعالیت‌های دوبله غیررسمی ‌در حال حاضر آن‌قدر گسترش یافته که دیگر عنوان روی زمینی را باید به آنها اطلاق کرد و متاسفانه نظارت چندانی هم بر این جریان صورت نمی‌گیرد. از طرفی علاقه‌مندان زیادی مشتاق هستند تا به عرصه گویندگی وارد شوند و وقتی من و همکارانم را در خیابان می‌بینند، می‌خواهند که آنها را راهنمایی کنیم، اما این یک واقعیت است که خود من به عنوان کسی که همیشه در دوبله فعال و پرکار بوده‌ام این روزها سرگرم فعالیت‌های دیگری مثل اجرا هستم و کارم کمتر شده است. چه برسد به این که افراد جدیدی وارد این عرصه شوند.

این مجری و گوینده همچنین درباره هنرمندانی که برای کار کردن در شبکه‌های ماهواره‌ای مهاجرت کردند، بیان می‌کند: به نظرم تصمیم بازیگران و گویندگان و دوبلورهایی که با شبکه‌های ماهواره‌ای همکاری می‌کنند، توجیهی ندارد. زیرا اگر هنرمند به پیشرفت کشورش بیندیشد هرگز جلای وطن نخواهد کرد. حتی اگر شرایط کاری راکد باشد. بنابراین در جریان مهاجرت هنرمندان به کشورهای دیگر باید دید که آنها در ازای بدست آوردن چه موقعیتی قرار است چه چیزهایی را از دست بدهند و در نهایت هم وامانده می‌شوند.

هنرمندان مهاجرت کرده ره به جایی نمی‌برند

وی در همین رابطه می‌افزاید: از سوی دیگر چه ضمانتی وجود دارد که این هنرمندان به خارج رفته از نظر مالی تا پایان دوران فعالیت حرفه‌ای‌شان تامین شوند و شرایط مطلوبی در کشورهای دیگر داشته باشند؟! به نظرم همه هنرمندانی که کارشان را در شبکه‌های ماهواره‌ای جست‌ وجو می‌کنند، ره به جایی نخواهند برد. نسل ما که کنار پیشکسوتان و هنرمندان به اصطلاح استخوان خرد کرده‌ای آموزش دیدیم و کار کردیم، در حال حاضر با بیکاری و کم‌کاری‌های مستمر روبه‌رو هستیم؛ چه برسد به آنهایی که می‌خواهند راه صد ساله را یک شبه بروند! این روزها فضای مجازی هم به کمک این افراد آمده و هر کس براحتی نام گوینده و دوبلور بر خودش می‌گذارد. در حالی که یک روزی برای من مثل یک رویا بود که بتوانم خودم را دوبلور بدانم و این عنوان به من گفته شود.

زی‌نوری خاطرنشان می‌کند: از طرف دیگر موسسات خصوصی و آموزشگاه‌هایی هم روی کار آمده‌اند که به بهانه دوبلور کردن علاقه‌مندان و وارد کردنشان به فضای حرفه‌ای درآمد کسب می‌کنند و البته طرفداران خود را به جایی هم نمی‌رسانند. وی با اشاره به معیارهای لازم برای صداپیشگی و همچنین تفاوت آن با فعالیت در رادیو توضیح می‌دهد: گرچه از عرصه رادیو هم هنرمندان زیادی به دوبله وارد شدند و برعکس. اما یک دوبلور در درجه اول باید اکتور باشد. البته به این معنا که اکت صدا را بلد باشد. یک دوبلور باید بداند که با نعمت خدادادی صدایش چطور کار کند و آن را در نقش‌های مختلف بنشاند. متاسفانه در سال‌های اخیر کسانی وارد این حرفه شدند که تنها قصدشان ارائه صدایی به اصطلاح شیک و رادیویی بود و البته موفق هم نشدند. در حالی که به گفته خیلی از بزرگان عرصه دوبله، یک دوبلور خوب دقیقا کسی است که صدای خودش را یادش نرود و به‌دنبال صداسازی نباشد. چراکه گوینده‌ای که صداسازی می‌کند بالاخره یک جایی این صدا را فراموش
خواهد کرد.

زی‌نوری با اشاره به تاثیر کیفیت فیلم‌ها و سریال‌ها بر ماندگاری دوبله در ذهن بینندگان نیز عنوان می‌کند: قطعا فیلم خوب بر شنیده شدن صدای یک گوینده تاثیر زیادی می‌گذارد. ضمن این که خود این فیلم پیش از هر چیز باعث جذب مخاطب می‌شود و بعد کیفیت دوبله کار هم ماندگار شدن یک فیلم یا یک نقش را برای بیننده تلویزیون بیشتر می‌کند.

اگر بازیگر می‌ماندم....

وقتی از این مدیر دوبلاژ می‌پرسم که آیا کم‌کاری‌های مستمر در زمینه دوبله باعث نشده تا از انتخاب این حوزه به عنوان حرفه اش پشیمان شود، ادامه می‌دهد: شاید یکی دو سال گذشته این حس به من دست داد. زیرا برای دوبلور شدن و پیشرفت کردن در این هنر بسیار تلاش کردم و سال‌ها زحمت کشیدم. وقتی جوان‌تر بودم، موقعیت این را داشتم که کارم را در بازیگری جدی‌تر دنبال کنم، زیرا ابتدا بازیگر بودم و شاید اگر همان مسیر را ادامه می‌دادم اکنون نه یک سوپراستار سینما، اما بازیگری شناخته شده بودم. وی در پایان در پاسخ به این‌که خروجی برنامه «جادوی صدا» برای عرصه دوبله چه بود و آیا دوبلورهای موفقی از دل این برنامه به فضای حرفه‌ای این هنر معرفی شدند یا نه، می‌گوید: شنیدم که آقای میلاد فتوحی نفر اول این مسابقه در اصفهان در کنار شغل اصلی‌شان کار گویندگی را هم دنبال می‌کنند، اما این شغل را به‌عنوان کار اصلی‌شان انتخاب نکرده‌اند. همچنین برخی از شرکت‌کنندگان این مسابقه هم قبلا تجربه گویندگی داشتند. با این حال برنامه جادوی صدا ضمانتی برای جذب برگزیدگان نداشت. ضمن این که اساسا زمانی که حجم کارهای جدید در بخش دوبله زیاد نیست و کاری وجود ندارد، جذب کردن نیروهای جدید بی‌فایده خواهد بود.

رکسانا قهقرایی