از چلاب زنی تا عرس‌القاسم

یکی از آیین‌هایی که در شب‌های دهه نخست ماه محرم در شهر‌های استان خوزستان جلوه‌ای خاص به عزاداری مردم این شهر می‌دهد، نوع نوحه‌ها و سینه زدن مردم این دیار است که معروف به نوحه‌خوانی بوشهری و سینه‌زنی واحد است.

دیگر سنت زیبای استان خوزستان در ماه محرم، سبک نواختن سنج و دمام این مناطق است که سابقه‌ای طولانی دارد. سنج، دمام و بوق، آهنگی حماسی خلق می‌کند و ضمن این که عزاداران را به سوی محل برپایی هیات‌های عزادار فرامی‌خواند، در حرکت دسته‌های عزادار سینه‌زن و زنجیرزن انسجام خاصی ایجاد می‌کند.

حضور اقوام مختلف از سایر نقاط کشور را می‌توان در شهرهای استان خوزستان به‌عنوان نماد همدلی مردم ایران زمین برشمرد.

آیین‌های محرم درخوزستان شاید در نگاه اول متفاوت به نظر بیاید؛ از سینه‌زنی بوشهری تا چلاب عربی، از لطمیه زنان تا سنج و دمام. بسیاری از این آیین‌ها هنوز هم ناشناخته مانده‌ است. همه این آیین‌ها اما نقطه اشتراکی دارد: همنوایی با حماسه عاشورا و همدردی با وقایع کربلا.

چلاب‌زنی

جوانان عرب بیشتر تمایل به سینه‌زنی به سبک چلاب دارند. جوانان چفیه بر گردن، دسته دسته از محله‌های مختلف به موکب‌های حسینی می‌روند تا خود را برای چلاب‌زنی آماده کنند. حسینیه حاج معشور در خزعلیه از قدیمی‌ترین حسینیه‌های اهواز است. جوانان دوشادوش هم می‌ایستند، حلقه می‌زنند و دست چپ خود را بر کمر نفر کناری می‌گذارند. پای راست را بالا می‌برند، محکم بر زمین می‌کوبند و بعد دست‌ها را بر سینه می‌زنند. میان مداحی وقتی مداح وقفه‌ای می‌دهد یکی از میان مجلس فریاد می‌زند «یاعلی» سایر چلاب زنان در جواب می‌گویند «یا ابو‌حسین.»

عرس‌القاسم

عرس‌القاسم یکی از آیین‌های جذاب زنان عرب برای سوگواری حضرت قاسم(ع) است. در این مراسم که یکی از خانه‌ها به صورت نذری میزبانی آن را به عهده می‌گیرد کله (هجله)ای نصب می‌شود و هنگام مراسم، زن‌ها سینی‌های خود را در تاریکی مطلق که فقط شمع‌های سینی روشن است به دور کله می‌چرخانند و سایر زنان با سینه‌زنی و کل زدن آنها را همراهی می‌کنند.

شبیه‌خوانی عربی

شبیه‌خوانی یکی دیگر از انواع تعزیه میان مردم عرب خوزستان است. برخی هیات‌ها از شب‌های اول محرم اقدام به برگزاری شبیه‌خوانی عربی می‌کنند که از میان آنها می‌توان به شبیه‌خوانی منطقه رفیش لشکرآباد اهواز اشاره کرد. برپایی شبیه‌خوانی میان عرب‌های خوزستان در شهر حر با نام قدیمی و محلی (بیت چریم) پایه‌گذاری شد. شهر حر در شمال شرق شوش و از توابع این شهرستان است که در حاشیه رودخانه دز و مسیر آن در 20 کیلومتری جاده اهواز ـ اندیمشک قرار دارد. از آنجا که اهالی این مردم عرب هستند، مراسم تعزیه را نیز به زبان عربی اجرا می‌کنند.

محمد علاف‌پور

جام‌جم خوزستان