سئانس‌های مرده برای فیلم عاشورایی

اول از وضعیت اکران فیلم شروع کنیم؛ فکر می‌کنید یک اکران دوهفته‌ای آن هم با سینماها و سئانس‌هایی محدود در تهران، برای دیده شدن «کربلا جغرافیای یک تاریخ» کافی باشد؟

این تصمیم تهیه‌کننده و پخش‌کننده بود که فیلم در این مدت اکران شود. البته همان‌طور که قبلا جایی اشاره کردم، معتقدم نباید این فیلم مستند، اکران گسترده‌ای داشته باشد و از ابتدا بنا بود در سینماهای محدودی به نمایش درآید، اما می‌شد در اکران آن سلیقه و نگاه خوبی را لحاظ کرد که این اتفاق نیفتاده است.

در شهرستان‌ها هم اکران شد؟

در سینماهای اراک، تبریز، ملایر و همدان به صورت یکی دو سئانس به نمایش در آمد .

واقعا این شیوه اکران را مناسب و شایسته چنین فیلمی می‌دانید؟

مناسب که نیست. این همان سلیقه و نگاه نادرستی است که درباره نمایش عمومی «کربلا جغرافیای یک تاریخ» وجود دارد. البته این را هم بگویم این اولین فیلم مستندی است که پس از انقلاب اکران عمومی شده که به هرحال اتفاق خیلی خوبی محسوب می‌شود. به نظرم نمایش این فیلم‌ها، یک سلیقه خاص می‌خواهد. این را هم بگویم حوزه هنری هم به دنبال این نبود که از قِبَلِ این فیلم، پولی دربیاورد. ضمن این‌که ما حدود 25 اکران غیرسینمایی هم در جاهای مختلف داشتیم.

همه اینها درست، اما می‌گویم ظرفیت نمایش فیلم خیلی بیشتر از این‌هاست.

بله، می‌توانستند چاشنی سلیقه را برای اکران این فیلم بامزه‌تر کنند. مثلا یکی از سینماهایی را که برای نمایش این فیلم اختصاص دادند، سینما فردوسی است که در این ایام بازسازی می‌شود. چرا تماشاگر باید وسط گردوخاک برای تماشای این فیلم برود؟ سئانس‌های سینماآزادی ـ یکی از سینماهای متعلق به حوزه هنری- هم 9 و 30 دقیقه صبح و 12 و 30 دقیقه است که اصلا مناسب نیست. می‌خواهم بگویم حتی می‌توانستند فقط یک سئانس خوب از نوبت‌های نمایش سینماها را به فیلم ما بدهند، مثلا ساعت 20 و 30 دقیقه را به این فیلم اختصاص دهند که این کار را نکردند. من واقعا مثل فیلم‌های دیگر برای این فیلم، سالن نمی‌خواستم، اما اختصاص سئانس‌های مرده سینما به این اثر دیگر بی‌انصافی است. این رفتار مصداق این ضرب‌المثل است: «روغن سوخته‌شان را نذر امامزاده می‌کنند.» ما سازندگان این فیلم فکر می‌کنیم، تکلیفمان را نسبت به واقعه عاشورا ادا کرده‌ایم و انتظار داشتیم در پخش این فیلم، سلیقه درست‌تری اعمال شود.

مخاطبان «کربلا جغرافیای یک تاریخ» نفهمیدند که این فیلم اکران شده است. سینماروهای ما دو میلیون نفر هستند که تکلیفشان روشن است و آنها کم و بیش برای دیدن این فیلم می‌آیند. این را خودم حتی از زمان تولید هم می‌دانستم. بنابراین این‌که فیلمی مثل این در چه ساعتی، چه سالنی و برای چه مخاطبی به نمایش گذاشته شود، اهمیت زیادی پیدا می‌کند که متاسفانه در حوزه پخش و اکران به آن توجه نشد. سلیقه‌ای که از آن حرف می‌زنم، اینجا خودش را نشان می‌دهد. واقعا این حرف‌ها را نمی‌زنم که بیایند ده سالن سینما به من بدهند. مثلا دوست داشتم گروه هنر و تجربه هم یک سالن به فیلم بدهد. با دوستان هم صحبت کردیم، در شورای سیاستگذاری آنجا هم مطرح کردیم و آنها هم پذیرفتند، اما بعدا نزدیک اکران، آقای علم الهدی گفت ما قاعده و قانونی داریم که فیلم‌های هنر و تجربه نباید در اکران عمومی هم، نمایش داشته باشند. ولی بعد دیدم این‌طور نیست و فیلم‌های دیگری هم هستند که هم در گروه هنر و تجربه هستند و هم در اکران عمومی حضور دارند. چطور «لانتوری» هم اکران عمومی دارد و هم اکران هنر و تجربه؟

نمونه‌های دیگر هم وجود دارد؛ مثل «فروشنده» و «ایستاده در غبار» و...

بله، جدا از این، ساختار «کربلا جغرافیای یک تاریخ»، ساختار هنر و تجربه است. حالا اگر آنها می‌گویند با قاعده و قانون ما مطابقت ندارد، حرف دیگری است. پس اگر آقای علم‌الهدی فکر می‌کند تصمیم درستی گرفته، بزودی برای خودش معلوم می‌شود. اگر هم فکر می‌کند تصمیم درستی نگرفته، آن هم به خودش مربوط است. من بابت این فیلم، هیچ چیزی از هیچ کسی طلبکار نیستم. من به همه با صدای بلند گفتم که ما هفت سال زحمت خود را به میدان آورده‌ایم. مدعی ساختن فیلم خوب هم نیستیم، اما شمشیرهای زیادی از طرف برخی به سر و صورت ما خورده است. خیلی بد و توهین‌آمیز و به نام امام حسین(ع) هم ما را زده‌اند. خود من از روز اول دعا می‌کردم خدایا کاری کن من در این فیلم دیده نشوم، بلکه خود سیدالشهدا دیده شود. «کربلا جغرافیای یک تاریخ» فیلمی است که ما آن را با زحمت و با یک درصد بودجه‌های فیلم‌های عجیب و غریب سینمای ایران ساختیم. واقعا همان‌طور که گفتم از هیچ کس هم طلبی ندارم، اما می‌گویم ای کاش خدا کند آن مدیر، آن کارفرما، آن تهیه‌کننده، آن پخش‌کننده، آن مسئول هنر و تجربه، آن سینمادار و. .. هم فکر کند کاری را که باید در این زمینه می‌کرد، انجام داده است. امیدوارم همه اینها مسئولیت خود را درست انجام داده باشند. البته ما باید در برابر همه فیلم‌ها حساس باشیم. اما درباره این فیلم امیدوارم، رگ‌های خون دوستان غلیظ‌تر شده باشد و آن چراغ قوه مسئولیت خود را درست‌تر به دست گرفته باشند.

الان و با این وضع اکران، معیار موفقیت این فیلم را باید چه چیز بدانیم؟

معیار موفقیت این فیلم این بود که هرکس به سالن سینما می‌آمد، تماشای آن را نیمه رها نمی‌کرد و تا پایان می‌دید.

فیلم شما پس از سفیر، روز واقعه و رستاخیز، فقط چهارمین اثری است که سینمای ما درباره عاشورا و قیام امام حسین(ع) ساخته. فکر می‌کنید این تعداد کافی است؟

اگر واقعا یک فیلم خوب و ماندگار و درست هم درباره امام حسین(ع) ساخته شود، کافی است. ضمن این‌که به هیچ وجه کار راحتی نیست. مردم 1400 سال درباره آن واقعه تصویر و خیال کرده‌اند، بعد شما می‌خواهید تصویری پیش روی آنها بگذارید که با آن همه خیال برابری کند؟ رفتن به سراغ این موضوعات مستلزم یک چیز مهم است: تصمیم از سوی فیلمساز. خود حسین‌بن‌علی(ع) هم منزل به منزل حتی شب عاشورا از یارانش می‌خواهد تصمیم بگیرند. به نظرم مهم‌ترین فلسفه عاشورا، همین تصمیم‌گیری است. برای ساختن فیلمی درباره عاشورا و موضوعاتی این چنینی، واقعا تجربه، فکر، اندیشه و گفت‌وگو لازم است و آدم باید از خودمحوری و نگاه دیکتاتوری فاصله بگیرد. اگر توانستی با این نگاه، فیلمی درباره امام حسین بسازی، آن اثر به هرصورت راهش را پیدا می‌کند و توسط مردم دیده می‌شود. سینما باید تبدیل به آیینی از آیین‌های عاشورایی شود، نه تافته‌ای جدابافته. اگر این اتفاق بیفتد، آن‌وقت بسیاری از آدم‌ها مثل آقایان اصغر فرهادی، بهرام بیضایی، داوود میرباقری و... زمانی که تو فیلمی درباره عاشورا می‌سازی، به سمت تو می‌آیند و می‌گویند این بخش آن را ما انجام می‌دهیم.

اما قبول دارید که الان این وضعیت وجود ندارد؟

بله، نیست. اینجا همان نقطه‌ای است که باید ما اندیشمندان، فرهیختگان، نخبگان، هنرمندان و فیلمسازان به آن برسیم.

اگر کسی حب و اراده را داشته باشد و بخواهد فیلمی درباره امام حسین بسازد، واقعا مانع بیرونی وجود ندارد؟

به نظرم می‌تواند فیلم بسازد و مانع و بهانه‌ای وجود ندارد. وقتی کسی هست که به همه جهان عنایت دارد، نمی‌تواند دست تو را بگیرد که کارت را در این زمینه انجام دهی؟ فقط باید دعا کنیم، کسانی جلوی راه ما قرار بگیرند که آنها هم محب امام حسین باشند. مورد مهم دیگر این‌که تک صدایی هم در این مورد جواب نمی‌دهد. من در «کربلا جغرافیای یک تاریخ»، 90 نفر همراهم بودند که آنها هم لبیک یاحسین گفتند. یادتان است وقتی بچه بودیم و می‌خواستیم تکیه بزنیم، سینی به دست می‌گرفتیم؟ حالا باید در سینما و برای ساخت فیلمی خوب درباره عاشورا همین کار را کرد؛ نه برای پول جمع کردن که فراهم می‌شود، بلکه باید سینی را جلوی کسانی چون آقایان اصغر فرهادی، کیومرث پوراحمد، شهرام اسدی، داوود میرباقری و احمدرضا درویش بگیریم و گدایی فکر کنیم. به نظرم این‌طوری باید برای امام حسین فیلم ساخت؛ با یاری گرفتن از یاری‌دهندگان. اما الان طوری است که در خانه نشسته‌اید و ناگهان باخبر می‌شوید فیلمی با فلان بودجه ساخته و تمام شد! چه زمانی؟ درحالی‌که من دوست داشتم هر کمکی از دستم برمی‌آمد برای چنین فیلمی انجام می‌دادم.

کار خوب شهاب حسینی

داریوش یاری می‌گوید: در این فیلم با افرادی همکاری کردم که همدیگر را دوست داشتند و سر موضوع مشترکی به نام امام حسین(ع)، عشق قشنگی داشتند. مثل شهاب حسینی که با حب و ارادت به سرور و سالار شهیدان، به عنوان راوی در این فیلم حضور داشت و خواست کاری برای جدش انجام دهد. در پایان و باوجود تعارفاتی که شده بود، تهیه‌کننده فیلم ـ بهروز مفید ـ قصد داشت از شهاب حسینی برای حضورش در این کار قدردانی کند. لذا چند سکه هم به این منظور برای او فرستاده بود، اما شهاب نشانی یک آدم نیازمند را به مدیرتولید فیلم داد و گفته بود که این متعلق به من نیست و باید زندگی آن آدم را دگرگون کند.

شور عاشورایی به روایت یاری

داریوش یاری را به‌عنوان کارگردان آثاری چون خانه‌ای روی تپه، دخیل، حس تماس و حبیب می‌شناسیم. او در مستند «کربلا جغرافیای یک تاریخ» که ساختاری متفاوت و داستانی هم دارد، سراغ واقعه عظیم عاشورا و قیام امام حسین(ع) می‌رود و یکی از معدود آثار سینمایی ما را در این زمینه می‌سازد؛ بخش نخست فیلم مروری بر حرکت حماسی امام حسین(ع) از ابتدا تا پس از شهادت در روز عاشورا دارد و بخش بعدی چگونگی عزاداری در فرهنگ‌های مختلف در جهان را در ماه محرم بررسی می‌کند. موسیقی مجید انتظامی که آهنگسازی فیلم عاشورایی «روز واقعه» را در کارنامه دارد و حضور شهاب حسینی به‌عنوان راوی، از موارد قابل اشاره «کربلا جغرافیای یک تاریخ» است.

علی رستگار

سینما