ازدواج دختران ایرانی با مردان خارجی

کشورهای مختلف درخصوص تعیین تابعیت زنانی که به ازدواج مردان خارجی درمی‌آیند، مقررات مختلف و متفاوتی را دارند؛ کشورهای آمریکا و انگلیس، بر‌اساس محل اقامتگاه زوجین، تابعیت را تعیین می‌کنند بنابراین اگر یک زن آمریکایی یا انگلیسی با یک مرد خارجی مقیم آمریکا یا انگلیس ازدواج کند، تفاوتی در تابعیت زن حاصل نمی‌شود، اما در قانون ایران، عراق و افغانستان، تابعیت شوهر را برای زن تعیین می‌کنند و زن پس از ازدواج، دارای همان تابعیت شوهرش خواهد بود.

مقررات ازدواج با اتباع خارجی

بر اساس ماده 1059 قانون مدنی ایران «نکاح مسلمه با غیرمسلم جایز نیست.» بنابراین یک زن ایرانی مسلمان که بخواهد با یک خارجی غیرمسلمان ازدواج کند، این ازدواج تنها با مسلمان شدن مرد خارجی ممکن بوده در غیر این صورت هم به لحاظ شرعی و به لحاظ قانونی دارای اشکال خواهد بود.

اگر مرد خارجی مسلمان باشد و منع شرعی برای ازدواج با زن ایرانی نداشته باشد، بازهم ازدواج زن ایرانی و مرد خارجی به‌راحتی میسر نیست و مطابق با ماده 17 قانون ازدواج و ماده 1060 قانون مدنی، «ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجه درمواردی هم که مانع قانونی ندارد، موکول به اجازه مخصوص از طرف دولت است.»

برای دریافت مجوز مخصوص دولت، بیگانگانی که می‌خواهند با زنان ایرانی ازدواج کنند، باید درخواست خود را به دفتر امور اتباع‌ و مهاجران‌ خارجی‌ وزارت کشور و در استان‌ها به دفتر امور اتباع‌ و مهاجران‌ خارجی‌ استانداری‌ها تحویل دهند.

بر اساس رویه جاری، چنانچه اتباع خارجی با گذرنامه معتبر و اجازه اقامت در ایران، وارد کشور شده باشند، باید همراه زن در دفاتر تعیین شده حضور یافته و کارشناسان پس از بررسی مدارک زن و مرد، نسبت به صدور مجوز اقدام کنند. اما در خصوص پناهندگانی که با برگه اقامت در ایران حضور دارند، موضوع کمی متفاوت خواهد بود.

درخصوص اتباع افغانی و عراقی که برگه سبز یا همان اجازه اقامت و تردد در ایران را دارند، صدور مجوز ازدواج، پس از بررسی مدارک خواهد بود، اما برای ازدواج با اتباع خارجی که کارت آبی (اقامت موقت) دارند، مجوزی صادر نخواهد شد.

ذکر این نکته ضروری است که این مقررات، در شرع و فقه اسلامی ریشه‌ای ندارد و در صورتی که، زن ایرانی بدون اجازه دولت با مرد خارجی ازدواج کند، ازدواج وی به لحاظ شرعی صحیح و درست است، اما به لحاظ قانونی، از نظر قانونگذار جرم بوده و قابل تعقیب و پیگرد است.

ثبت ازدواج اتباع خارجی و زنان ایرانی بدون مجوز دولت، ممکن نیست و طبق قسمت اخیر ماده 17 قانون ازدواج، ازدواج بدون مجوز، مستوجب تحمل حبس تادیبی از یک تاسه سال خواهد بود. ضمن آن‌که، عدم ثبت واقعه نکاح طبق قانون حمایت از خانواده، به صورت جداگانه جرم بوده و مستوجب مجازات تعزیری درجه6 خواهد بود.

تغییر تابعیت زنان ایرانی

بر اساس ماده ۹۸۷ قانون مدنی، «زن ایرانی که با تبعه‌ خارجه مزاوجت می‌کند به تابعیت ایرانی خود باقی خواهد ماند مگر این که مطابق قانون مملکت مرد، تابعیت شوهر به واسطه‌ وقوع عقد ازدواج به زن تحمیل شود.» طبق اصل 12 اصولنامه تابعیت افغانستان (مصوب 1349 شمسی) تابعیت افغانی به زنانی که با مردان ازدواج می‌کنند تحمیل می‌شود. در این اصل آمده است که «تبعه خارجه که با تبعه افغان ازدواج می‌کند افغان و تبعه افغان محسوب می‌شود.» همچنین بر اساس ماده 9 قانون مدنی عراق، تابعیت شوهر ملاک تعیین تابعیت زن خواهد بود.

بنابراین دختران ایرانی که به عقد مردان افغانی و عراقی درمی‌آیند، بر اساس قانون این کشورها دیگر ایرانی نبوده و حسب مورد عراقی یا افغانی محسوب می‌شوند.

محرومیت از حقوق ایرانیان

در صورتی که زنان ایرانی با مردان خارجی ازدواج کنند که قانون متبوع کشور مانند عراق و افغانستان، تابعیت شوهر را بر زن تحمیل می‌کند، در این صورت، با وقوع عقد، زن از تابعیت ایرانی خارج شده و به تبعیت کشور شوهرش در می‌آید. به لحاظ آن‌که این زنان نسبت به جامعه ایرانی، بیگانه تلقی می‌شوند و بر اساس تبصره 2 ماده 987 قانون مدنی، در حقوق آنها نسبت به اموال غیرمنقول محدودیت‌هایی ایجاد می‌شود؛ بر این اساس، آنها حق داشتن اموال غیرمنقول را در صورتی که موجب سلطه اقتصادی خارجی شود، ندارند. همچنین دیگر حقوق مربوط به شهروندان ایرانی، نظیر حق اشتغال و استخدام، حق انتخاب شدن و انتخاب کردن و حق بهره‌مندی از یارانه‌های دولتی از این‌گونه زنان سلب خواهد شد.

بازگشت به تابعیت ایرانی

البته زنانی که به واسطه ازدواج تابعیت ایرانی خودشان را از دست می‌دهند، امکان بازگشت به تابعیت ایرانی را دارند. بر اساس قسمت آخر ماده 987 قانون مدنی، «در هر صورت بعد از وفات شوهر یا تفریق به صرف تقدیم درخواست به وزارت امور خارجه به انضمام ورقه تصدیق فوت شوهر یا سند تفریق، تابعیت اصلیه زن با جمیع حقوق و امتیازات راجعه به آن دوباره به او تعلق خواهد گرفت.» البته باید توجه داشت که بازگشت به تابعیت ایرانی این‌گونه زنان، سه شرط اساسی دارد، اول این‌که زن قبلا تابعیت اصلی ایرانی داشته باشد، دوم، عامل تغییر تابعیت زن، تحمیل تابعیت شوهر سابقش باشد، نه درخواست خود وی و سوم این‌که، زن خودش درخواست بازگشت به تابعیت ایرانی را مطرح کرده باشد.

شاهرخ صالحی‌کرهرودی - کارشناس ارشد حقوق خصوصی