چشم‌ها در محاصره آشفتگی

از این نظر سهم هر شهروند در زیبایی شهرش، سهم بزرگی است؛ آراستگی و زیبایی بالکن و نمای خانه یک نفر، وقتی در کنار بقیه شهروندان قرار می‌گیرد می‌تواند نتیجه‌ای شگفت‌انگیز به همراه داشته باشد؛ شهری آراسته که اولین و مهم‌ترین قدم زیبایی را در آن، خود شهروندان برداشته‌اند. در کنار این موضوع سهم مدیریت شهری برای نگهداشت و حذف زوائد بصری و پیراستن شهر، ‌سهم کمی نیست. نتیجه همکاری این دو کنار هم، زیباترشدن چهره شهرهاست. زیبایی‌ای که آرامش خیال به دنبال دارد. آرامش خیالی که به سلامت روان شهروندان می‌رسد.

ساختمان‌هایی که هویت می‌سازند

نما در لغت نامه دهخدا به معنای صورت ظاهری هر چیزی است؛ ‌یعنی آنچه در معرض دید و برابر چشم است و آنچه از بیرون دیده می‌شود. از این نظر، منظره خارجی بنا و عمارت، قسمت خارجی ساختمان و نماسازی، فن روسازی ساختمان و ساختن نمای عمارت است. همین جاست که نما، بیرون یک ساختمان را از فضای درونی آن جدا می‌کند. فضای عمومی و خصوصی هم همین جا معنا پیدا می‌کند. براساس همین تعریف، نمای هر ساختمان از مجموعه شهری که در آن حضور دارد، تاثیر می‌پذیرد و این تاثیر را می‌توان در بدنه خیابان‌ها یا میدان‌هایی که در آن قرار گرفته، دید. از این نظر اگر به نمای ساختمان واحدی، بدون در نظر گرفتن نمای دیگر ساختمان‌ها فکر شود، همگونی نمای شهری در کلیت از بین می‌رود.

علیرضا سرحدی، کارشناس شهری در این باره به جام‌جم می‌گوید: مجموعه یک شهر از ساختمان‌هایی تشکیل شده که کنار هم هویت پیدا می‌کنند. در حقیقت ظاهر و نمای هر ساختمان وقتی در کنار بقیه ساختمان‌ها قرار می‌گیرد یک مجموعه شهری را تشکیل می‌دهد و همگونی باید همین جا به وجود بیاید و شهر را زیبا کند.

سرحدی تاکید می‌کند: در نگاه اول نمای ساختمان باید به دنبال ایجاد کلیتی هماهنگ باشد. ‌این موضوع به وسیله تناسبی که در معماری ساختمان بین پنجره‌ها، عناصر تزئینی، سازه عمودی و افقی، مصالح، رنگ و... ایجاد می‌شود، ‌به وجود می‌آید. از نظر این کارشناس شهری، یک قاعده کلی برای حفظ زیبایی شهرها وجود دارد؛ همان طور که شهروندان در حفظ زیبایی و نظم نماهای داخلی ساختمان‌ها تلاش می‌کنند، یعنی آن قسمت از فضاها که جنبه خصوصی دارند، باید در حفظ زیبایی نماهایی که به سمت کوچه و بافت شهری است هم تلاش کنند.

سرحدی در ادامه با اشاره به افزایش آلودگی‌های بصری در سطح شهرها می‌گوید: فکر می‌کنم دیگر اوضاع وخیم شده و باید نگران این موضوع باشیم. البته این معضل در کوتاه مدت قابل حل نیست و برای رفع آن باید به دنبال برنامه‌ریزی‌های بلندمدت بود؛ چراکه بسیاری از این ساختمان‌ها با نماهای متفاوت و ناهمگون در طول سال‌های گذشته کنار هم ساخته شده‌اند و این موضوع از نظارت نداشتن بر کیفیت نمای شهری نشان دارد که اگر این موضوع حداقل از این به بعد مورد توجه قرار بگیرد و همچنین بین شهروندان هم فرهنگسازی شود، می‌توانیم تا اندازه‌ای به زیبایی شهرها کمک کنیم.

احساس تعلق به یک شهر زیبا بیشتر است

این یک واقعیت است. من و شما آن‌قدر که به زیبایی فضای داخلی خانه‌هایمان اهمیت می‌دهیم و آن‌قدر که نظم و ترتیب و هماهنگی وسایل در این بخش از خانه‌ها برایمان مهم است،‌ به نمای ظاهری همین خانه‌ها توجه نمی‌کنیم. موضوعی که وقتی کنار سایر آشفتگی‌ها و زوائد بصری موجود در شهر‌ها قرار می‌گیرد،‌ آنها را به شهری بدقواره و بدمنظر تبدیل می‌کند؛ شهری که در همان نگاه اول آشفتگی بصری را به شهروندانش تحمیل می‌کند.

بجز آشفتگی‌های ریز و درشتی که بالکن و تراس خانه هارا زشت کرده‌اند، آلودگی و زشتی نمای ساختمان‌ها هم ردی از زشتی بر سیمای شهرها کشیده است. ساختمان‌هایی که نمایشان سال‌هاست شسته نشده‌اند و پر هستند از آلودگی و سیاهی. ساختمان‌هایی با نمای شیشه‌ای که در گذر زمان، بعضی شیشه‌هایشان شکسته و جای خالی‌شان هیچ وقت پر نشده است. حضور فعال همه این آلودگی‌های بصری در کنار هم می‌تواند اثری نامطلوب برروان شهروندان بگذارد. موضوعی که وقتی آن را با دکتر تقی ابوطالبی، روان‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان در میان می‌گذاریم در تائید می‌گوید: بحث زیبایی و ادراک زیبایی وقتی به معماری و شهرسازی کشیده می‌شود، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. چراکه در هنرهای دیگر مخاطب خودش انتخاب می‌کند که از آن هنر بهره ببرد یا نه، اما در بحث معماری و شهرسازی، شهروندان مجبور به حضور و مواجهه با عناصری هستند که در شهر قرار گرفته‌اند و می‌توانند آن را زیبا یا زشت کنند.

این روان‌شناس تاکید می‌کند: وقتی یک شهر از نظر بصری زیبا می‌شود، ‌اولین اتفاقی که برای شهروندان ساکن در آن می‌افتد، ایجاد یک نوع حس آرامش در روان آنهاست. در مرحله بعدی این شهر زیبا به آنها هویت می‌دهد و در نتیجه باعث کنترل رفتارشان هم می‌شود. یعنی احساس تعلقی بین آنها و شهرشان به وجود می‌آید که باعث می‌شود آنها فقط یک شهرنشین نباشند بلکه مناسبات شهری را یکی یکی بیاموزند و به یک شهروند واقعی تبدیل شوند.

عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان تاکید می‌کند: امروز برای تعیین سلامت افراد به چند محور مهم توجه می‌کنند. یعنی سلامت افراد را در محورهای جسمی، ‌اجتماعی،‌ معنوی و روانی می‌سنجند و در مجموع اگر یک نفر در همه این ابعاد از سلامت برخوردار بود، می‌تواند ادعا کند فرد سالمی است. از این نظر ارتباطی که یک نفر با محیط زندگی اش برقرار می‌کند در شکل‌گیری احساسات و رفتارهایش موثر است.

نمای شهری و نقش آن در آشفتگی یا آرامش روانی شهروندان یک شهر، همین جاست که اهمیت می‌یابند. وقتی دکتر ابوطالبی می‌گوید: باید به این نکته توجه کنیم که معمولا با زیبایی شهرها، کیفیت زندگی هم بالا می‌رود. با همین تناسب، هرچه کیفیت زندگی بالاتر باشد، آنها احساس آرامش بیشتری خواهند داشت.

توجه به کارایی در کنار زیبایی

زیبایی شهرها موضوعی است که بارها مورد توجه قرار گرفته و با این حال هنوز برای پیدا کردن نشانه‌های آن باید ذره بین به دست گرفت و در کوچه و خیابان‌ها به دنبال این نشان‌ها گشت. موضوعی که وقتی آن را با علی صابری، عضو شورای شهر تهران در میان می‌گذاریم درباره‌اش به جام‌جم می‌گوید: زیبایی یک مقوله نسبی است و به نظرم یک جورهایی سنجش‌پذیر هم نیست و نمی‌توان یک محل را از نظر زیبایی با محل دیگری مقایسه کرد؛ چراکه عوامل و عناصر زیادی در به وجود آمدن زیبایی دخیل هستند. برای مثال ویژگی‌های طبیعی یک شهر می‌تواند در زیبایی آن شهر موثر باشد و این قضیه هم به موقعیت جغرافیایی آن شهر بستگی دارد.

عضو حقوقدان شورای شهر تهران در ادامه می‌گوید: با تمام این تفاسیر، باید قواعد شهرسازی مدرن در ساخت شهرها رعایت شود و از این نظر معتقدم تهران با استانداردهای موجود فاصله دارد. صابری در ادامه تاکید می‌کند: در کنار این که به زیبایی اهمیت می‌دهیم باید به دنبال کارایی هم باشیم؛ موضوعی که در شهرهای مدرن و استاندارد دنیا مورد توجه قرار گرفته است و در مصرف انرژی، در اِلِمان‌های ساختمانی، بیش از این که چیزهای لوکس ببینید، کارا می‌بینید و بهتر است مبلمان شهری ما هم به این سمت برود که علاوه بر زیبا بودن،کارا باشد.

بالکن‌های شهری و افزایش آشفتگی بصری

شهرها می‌توانند زیبا باشند. کوچه‌ها و خیابان‌ها می‌توانند پرشوند از عطر گل‌های تازه شکفته، از رنگ گلدان‌هایی که کنار همدیگر در بالکن خانه‌ها ردیف شده‌اند. اما این اتفاق نیفتاده است. ‌فقط کافی است وقتی در یکی از محله‌های شهر راه می‌روید، کمی سربه هوا باشید. نگاه‌تان را از پیش پای‌تان بردارید و بدوزید به نمای ساختمان‌های پیش رو. آن وقت حتما داخل بالکن‌های کوچک و بزرگ آپارتمان‌های کوتاه و بلند شهر، با کلکسیونی از وسایل مختلف روبه‌رو می‌شوید؛ وسایلی که در بی‌نظمی تمام کنار هم چیده شده‌اند و اولین ارمغانشان برای ظاهر شهرها چیزی نیست جز آشفتگی بصری. این وسط بین تمام بالکن‌های شلوغ و پر از وسیله و گرد و خاک گرفته، تماشای معدود بالکن‌هایی که روح زیبایی در آنها جریان دارد و این زیبایی و خوش سلیقگی را با چیدن گلدان‌های کوچک و بزرگ و سبز به رخ بقیه می‌کشند موهبتی است که البته همیشه نصیب رهگذران سربه هوا نمی‌شود.

مهرداد فلاحتی، استاد دانشگاه و کارشناس معماری در این باره به جام‌جم می‌گوید: در شکل ظاهری یک ساختمان، بالکن آن بخشی از نمای خارجی است که از الحاقات آپارتمان‌ها محسوب می‌شود و مساحت آن در مساحت آپارتمان و بنا محاسبه می‌شود.

این کارشناس معماری ادامه می‌دهد: با این حال همین فضای مسقف که می‌تواند وسعت زیادی هم نداشته باشد، برای تمام آپارتمان‌نشین‌ها حکم یک تنفسگاه را دارد. جایی که آنها را در معرض استنشاق هوای تازه قرار می‌دهد. البته این اتفاق زمانی می‌افتد که شهروندان با رعایت چند نکته ساده، بالکنی سبز برای خودشان بسازند و پای گل و گیاه را به این قسمت از خانه‌شان باز کنند، اما متاسفانه چیزی که بین بیشتر مردم به یک رویه تبدیل شده این است که از بالکن به جای انباری استفاده می‌کنند و فضای این بخش از آپارتمان را پر می‌کنند از وسایل اضافه، شیشه‌های ترشی، آبلیمو، آبغوره و... حتی کارتن‌های خالی، چهارپایه، نردبان و... .

اتفاقی که باعث شده هم در ظاهر،‌ ساختمان‌هایی با ظاهر آشفته و ناهماهنگ داشته باشیم و هم از نظر روانی در نتیجه این کار انرژی منفی به شهروندان برسد.

مینا مولایی