المپیک‌ گردی...

به خاطر داریم که تصاحب میزبانی رویدادهای بزرگ ورزشی و در راس آنها جام‌جهانی فوتبال و المپیک منشا چه ماجراهایی بوده است. اخیرا دیدیم که فدراسیون جهانی فوتبال ـ فیفا ـ با همه دبدبه و کبکبه‌اش شخم زده شد و اتهام اصلی هم بر محور خرید و فروش رای برای اعطای میزبانی به فلان کشور بوده است. روی سر سپ بلاتر، اسکناس دلار ریخته شد تا حضور قوی پول در ورزش یادآوری شود.

روشن است که همه این جنجال‌ها و رقابت‌ها بر سر پول است، اما میزبانی جام جهانی و المپیک چگونه برای کشور میزبان پول به همراه می‌آورد؟ پاسخ روشن است: گردشگری و به گونه‌ای روشن‌تر، گردشگری ورزشی.

وقتی یک رویداد بزرگ ورزشی برگزار می‌شود گردشگران زیادی با انگیزه‌های متفاوت که فقط یکی از آنها، دیدن مسابقات است، راهی کشور میزبان می‌شوند و پول خرج می‌کنند؛ پول!

حضور آنها رونق و درآمد برای میزبان و اقتصادش به دنبال می‌آورد و آن‌قدر این پول و درآمد زیاد است که برای به دست آوردنش، میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری می‌شود و صدالبته به قیمت خون پدرشان هم روی سودش حساب می‌کنند.

هتل‌ها پر می‌شوند، رستوران‌ها شبانه‌روزی کار می‌کنند، هواپیماها، سیستم حمل و نقل درون و برون شهری، نیروهای خدماتی، تورها، راهنماها، فروشگاه‌ها، تولیدکنندگان لباس و خوراکی، سینماها، مراکز تفریحی، دستفروشان، مترجمان و... می‌بینید چقدر شغل، چقدر فعالیت، چقدر رونق و چقدر درآمد ایجاد می‌شود؟ این همه ارزش جنگ و جدال و رقابت و رشوه ندارد؟ معلوم است که دارد!

پس روشن است که گردشگری ورزشی یکی از برجسته‌ترین رشته‌های گردشگری است و یکی از پرسودترین‌شان.

این روزها بزرگ‌ترین رویداد ورزشی جهان، یعنی المپیک در ریوی برزیل در حال برگزاری است و لذا بد نیست به این بهانه نگاهی به وضعیت گردشگری المپیکی در این کشور بیندازیم، شاید که برنامه‌ریزان گردشگری کشور، با توجه به جاذبه‌های فراوان ایران، به این مقوله هم توجه کنند و راهی به سوی حل مشکلات عدیده اقتصادی کشور باز شود. البته نمی‌گوییم به دنبال میزبانی المپیک باشیم که تا سال‌ها چنین امکانی را نخواهیم داشت، بلکه با سرمایه‌گذاری روی رقابت‌های کوچک‌تر، گردشگران بیشتری را وادار به پول خرج کردن در کشورمان بکنیم!

المپیک؛ دشمن پنهان گردشگری؟

یکی از فواید بیان شده در مورد بازی‌های المپیک، رشد گردشگری شهر میزبان است، اما‌ براساس اطلاعات منتشر شده از سازمان تورگردان‌های اروپا (ETOA)، این ارتقا کاملا غیرواقعی و گمراه‌کننده مطرح شده است. در حقیقت، نشانه‌هایی وجود دارند که تأثیر بازی‌های المپیک بر گردشگری را بسیار زیانبار ارزیابی می‌کنند.

طبق ارزیابی سازمان تورگردان‌های اروپا از آمار ورود گردشگر به شهرهای میزبان المپیک‌های گذشته، همچون پکن،‌ آتن، ‌سیدنی، ‌آتلانتا،‌ بارسلون و سئول مشخص شد در زمان برگزاری بازی‌ها و در طول مدتی که رقابت‌های المپیک در جریان بود، کاهش عمیقی در بازار گردشگری شهرهای میزبان به وجود آمد و هیچ رشد چشمگیری در این بخش حاصل نشد.

با نگاهی به آمار ثبت شده در ورود گردشگر به پکن سال 2008 می‌توان به وضوح خسارات ناشی از میزبانی این شهر را مشاهده کرد. براساس این آمار ورود گردشگر به پکن از بهار سال 2008 با رکود روبه‌رو شده و یک ماه پیش از برگزاری بازی‌ها،‌ شمار حضور گردشگران بین‌المللی در این شهر نسبت به مدت مشابه سال قبل آن 30 درصد کاهش یافته بود. این روند پس از بازی‌ها نیز تداوم داشت به نحوی که تا یک ماه بعد از المپیک کاهش ورود گردشگر به پکن بیش از 20 درصد اعلام شد.

در دو دهه گذشته صنعت گردشگری همواره در حال رشد بوده و در نتیجه این انتظار برای اکثر شهرهای پرجاذبه مدنظر بود تا روندی رو به رشد را در بخش گردشگری خود به ثبت برسانند، اما برای شهرهای میزبان المپیک این روند میل به سکون گرفت و تا حدی پیش رفت که در هنگام مقایسه با دیگر شهرهای رقیب به صورت کاملا واضح و روشنی قابل لمس شد؛ سکونی که لطمات جدی بر درآمد این شهرها وارد کرد.

به عنوان مثال، پنج سال پیش از برگزاری بازی‌های المپیک سیدنی، نرخ گردشگری دو کشور استرالیا و نیوزلند یکسان بود، اما این روند پس از برگزاری بازی‌ها شکل دیگری به خود گرفت و آن عقب افتادن فاحش استرالیا از مسیر رقابت با نیوزلند بود.

از این رو می‌توان آشکارا فهمید که المپیک سود چندانی برای گردشگری استرالیا نداشت و چنانچه منفعتی به دنبال داشت از اختلافی بسیار ناچیز برخوردار بود. در این میان شهر سیدنی نیز نسبت به دیگر شهرهای استرالیا وضعیت نامساعدتری را تجربه کرد.

شرایط اسفبار گردشگری استرالیا آنچنان پیش رفت که منجر به تلاش گسترده این کشور در برگزاری برنامه‌های تبلیغاتی و معرفی خود به عنوان یک مقصد گردشگری گردید و شعار مشهور «پس کجایید؟» را منتشر ساخت.

اکنون این تجربه ناخوشایند برای المپیک در حال برگزاری ریوی برزیل نیز به گونه‌ای دیگر در حال تکرار است، چراکه آمار گردشگران ورودی به این کشور برخلاف جام جهانی اخیر بشدت رو به کاهش است و بیم آن می‌رود اقتصاد و سیاست برزیل را بیش از آنچه هست آشفته کند.

جواهری به نام توریسم

برزیل یکی از کشورهایی است که بیشترین پتانسیل رشد گردشگری را دارد. این کشور از نظر جاذبه‌های طبیعی اولین کشور جهان و از نظر جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی هشتمین کشور است.

درآمد 500 درصدی برزیل از جام جهانی

برزیل در سال 2000 چیزی حدود 4 میلیون گردشگر را در کشور خود دید. این کشور خیلی دوست داشت این رقم تا جام جهانی 2014 به چیزی حدود 5/6 میلیون نفر در سال برسد و به این خواسته رسید. درآمد برزیل در توریسم آرام‌آرام بالا رفت تا به میزان مورد نظر دولت برزیل برسد. این کشور، اگرچه هزینه‌های سرسام‌آوری در 12 شهر برگزارکننده جام جهانی متحمل شد، اما می‌دانست که چند برابر آن را در جیب خود خواهد دید. فقط در طول یک ماه برگزاری جام جهانی، بیش از 3 میلیون و 300 هزار گردشگر به برزیل رفتند و همین تعداد باعث شدند آمار توریسم سال 2014 برزیل 50 درصد رشد داشته باشد. این رقم با توجه به دور بودن این کشور از قاره‌های آسیا و اروپا قابل اعتنا بود. ضمن آن که برزیل به شکلی غیرقابل باور نرخ اقامت در این کشور و هزینه مواد خوراکی را بالا برده بود تا پول بیشتری از جام جهانی نصیب این کشور شود. طبق آمار، هتلداران برزیل در طول برگزاری جام جهانی چیزی حدود 500 درصد افزایش عایدی داشته‌اند!

داستان متفاوت ریو

هزینه ‌11 میلیارد دلاری برزیل برای برگزاری جام جهانی بیستم، این جام را به گران‌ترین جام جهانی تاریخ بدل کرد. این رقم در آفریقای جنوبی‌4 میلیارد دلار در سال‌2010 بود و شاید به همین دلیل است که معترضان بیکار و تحت ‌فشار اقتصادی در برزیل به خیابان‌ها می‌ریزند. وقتی در نیمه‌نهایی جام جهانی برزیل با نتیجه 7 بر یک شکست خورد، دامنه این اعتراضات بیشتر هم شد و کار تا آنجا بالا گرفت که روسف توسط مجلس برکنار شد و میشل تمر کفالت ریاست جمهوری را بر عهده گرفت. گرچه بخش اعظمی از این مبلغ به خزانه دولت برگشت؛ اما همه هزینه‌ها را تامین نکرد.

المپیک و وضعیت مبهم

روی کار آمدن میشل تمر با تجهیز نهایی کشور برزیل برای میزبانی از المپیک توام شد. او هنوز رئیس‌جمهور نبود و باید همه موانع را در کوتاه‌ترین زمان برطرف می‌کرد. وضعیت اجتماعی برزیل اصلا آرام نبود. مشکلات سیاسی دولت و به تعویق افتادن حقوق ماهانه کارگران و معلمان باید به اندازه پیش بردن زیرساخت‌های المپیک مورد توجه قرار می‌گرفت. برزیل با سرعت نور به سمت المپیک می‌رفت ولی هنوز مشکلات فراوانی پیش رو بود. مشکلاتی که حتی تا زمان برگزاری المپیک هم رفع نشد و باعث شد نوواک جوکوویچ مرد شماره یک تنیس دنیا در صفحه اجتماعی‌اش بنویسد مشکل زیاد است، اما ما آمده‌ایم بدون توجه به این کمبودها برای صلح در دنیا مبارزه کنیم....

اعتراض‌ها باقی بود

اعتراض‌های خیابانی به وضعیت نامناسب زندگی مردم برزیل در شهرهای مختلف که از جام جهانی 2014 آغاز شده بود، در روزهای باقیمانده تا المپیک به اوج خود رسید و کاری کرد که دولت مجبور شد نیروهای امنیتی ویژه‌ای برای کنترل شهرها و خیابان‌ها مامور کند. نیروهایی که در طول المپیک بدجور به چشم خبرنگاران و ورزشکاران می‌آمدند. مردمی که حتی برای خریدهای روزانه خود مشکل داشتند، با تابلوهایی در فرودگاه ریو دیده می‌شدند که روی آن نوشته شده بود «به جهنم خوش آمدید!»

ریزش شدید توریست‌ها

داستان مسائل مالی جام جهانی و المپیک دو داستان کاملا متفاوت بود. در جام جهانی هم تعداد توریست‌ها بسیار بالا بود هم فیفا به دلیل درآمد فوق‌العاده از جام‌جهانی 2014 کمک مالی مناسبی به کشور میزبان انجام داد؛ اما در المپیک خبری نبود. برزیل فقط باید روی دلارهای توریست‌ها حساب باز می‌کرد. دلارهایی که البته قابل مقایسه با درآمد جام جهانی نبود. مسئولان صنعت گردشگری برزیل پیش‌بینی کرده بودند نزدیک به 500 هزار توریست در جریان بازی‌های المپیک وارد این کشور شوند. آماری که ریزش 80 درصدی نسبت به توریست‌های جام جهانی داشت و به همین میزان هم درآمد این کشور را چه در خرده‌فروشی و چه در سود گردشگری کم می‌کرد.

معضلی به نام زیکا

مسئولان گردشگری کشور برزیل خیلی امیدوار بودند که مشکلات مربوط به ویروس «زیکا» تاثیری در میزان اقبال توریست‌های دنیا به کشور برزیل نداشته باشد، اما پیش‌بینی آنها درست از آب درنیامد. حتی تلاش برای کمرنگ کردن این ویروس در محدوده شهر ریودوژانیرو هم کاری از پیش نبرد.

هزینه‌ها برگشت؟

کشور برزیل در طول چهار سال که باید همه زیرساخت‌های لازم را برای المپیک فراهم می‌کرد، رقمی نزدیک به 6/4 میلیارد دلار هزینه کرد. گرچه این رقم در برابر 15 میلیارد دلاری که لندن برای المپیک چهار سال قبل هزینه کرد، اصلا به چشم نمی‌آید، اما مردم گرسنه برزیل همین رقم را هم وحشتناک توصیف می‌کنند. روزگاری هزینه 282 میلیون دلاری ژاپن برای میزبانی از المپیک 1964 صدای مردم آن کشور را درآورد، اما توسعه اقتصادی این کشور خیلی زود همه چیز را به حالت عادی درآورد. حال باید دید دولت برزیل چه جوابی برای مردم معترض کشور خود دارد.

نقشه کشی برای پول تو جیبی ورزشکاران!

پیش‌بینی می‌شد المپیک هم به اندازه جام جهانی سود به حساب این کشور بحران‌زده واریز کند، اما ناآرامی‌ها و اعتراض‌های دامنه‌دار مردمی و ویروس مزاحمی به نام زیکا همه معادلات را به هم ریخت تا آمارها، یاس را به چهره دولتمردان بریزد.

رکود مالی عمیق کشور برزیل، میزان اقبال عمومی از المپیک ریو را تحت تأثیر قرار داد. نرخ بیکاری هم‌اکنون در برزیل بالای 11 درصد است. در حالی که در جام جهانی تمام ظرفیت هتل‌ها پر شده بود و کار به اجاره سوییت‌های آپارتمانی کشیده شد، در میانه المپیک ریو خبر رسید که ظرفیت هتل‌های برزیل در المپیک به صورت کامل پر نشد. البته این را هم باید در نظر بگیریم که تعداد هتل‌های کشور برزیل در طول شش سال اخیر دو برابر شده است.

دولت برزیل حتی روی پولی که ورزشکاران و اعضای کاروان‌های اعزامی به المپیک ریو خرج می‌کنند هم حساب کرده است. آنها بر این باور هستند که وقتی لندن در خلال برگزاری المپیک 2012 رقمی نزدیک به 41 میلیون دلار از 22 هزار ورزشکار و همراه حاضر در دهکده به دست آورده، آنها هم می‌توانند چیزی نزدیک به این رقم را از طریق ورزشکاران به دست بیاورند.

ناامیدی برزیل از گردشگری المپیک؟

به دلایلی که گفته شد، آمار توریست‌ها نه با جام جهانی دو سال پیش قابل مقایسه بود نه با المپیک چهار سال قبل. در طول المپیک لندن، حدود 8.9 میلیون نفر از انگلیس بازدید کردند، اما برزیل نتوانست حتی پای 10 درصد این تعداد توریست را هم به برزیل بکشاند. گرچه دولت برزیل همه کار کرد که کشورهای همسایه در آمریکای لاتین و حتی آمریکای شمالی و حوزه دریای کارائیب را به برزیل جذب کند. دولت برزیل در طول المپیک، دارندگان پاسپورت کشورهای آمریکای جنوبی، برخی از کشورهای اروپایی، آمریکا، کانادا و استرالیا را بدون نیاز به ویزا در کشور خود پذیرفت تا بلکه کمی از خلأ بزرگ غیبت توریست‌ها را جبران کند، اما این راهکار هم به کار برزیلی‌ها نیامد.

اکنون در میانه برگزاری المپیک، بانک مرکزی برزیل اعلام کرده از توریست‌های المپیک ریو 200 میلیون دلار سود جذب منابع دولتی شده است. این در حالی است که جام جهانی برای برزیل 900 میلیون دلار سود داشت.

با این اوصاف باید منتظر ماند و دید تاثیرات این موفق نبودن و اثر آن بر درآمد برزیل از گردشگری المپیک در حال برگزاری بر بازی سیاست و سایر شئون اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن چه خواهد بود.

رضا حسینی - کارشناس گردشگری