چشم‌انداز روشن در حل بحران‌های منطقه‌ای

بعد از انقلاب و روی کار آمدن حکومت دینی در ایران و همچنین قدرت‌گیری نجم‌الدین اربکان در قالب یک دولت ائتلافی و نیز با روی کار آمدن اردوغان، ظاهرا نزدیکی‌هایی بین ما و ترکیه به لحاظ اندیشه‌ای پیش آمد، اما بعد از ماجرای سوریه دو کشور به اختلاف دیدگاه در مورد سوریه رسیدند.

گرچه با وجود این اختلاف‌نظر در زمینه‌های اقتصادی و بعضا سیاسی دو کشور همکاری‌های خوبی با هم داشتند.

وجود این تعاملات نشان می‌دهد که ایران و ترکیه برای حفظ روابط براساس پختگی سیاسی رفتار کردند و در پی چنین تلقیاتی بود که در ماجرای هسته‌ای، ترکیه و برزیل با دریافت چراغ سبزهایی از طرف غربی می‌خواستند برای حل مشکل، به عنوان میانجی وارد عمل شوند که البته با نقض پیمانی که از سوی آمریکا صورت گرفت، این اتفاق نیفتاد.

در قضیه سوریه، تفاوت نظر میان دو کشور زیاد بود. ایرانی‌ها برخورد با تروریسم را به عنوان موضوع اصلی در سوریه تلقی می‌کردند و معتقد بودند پس از حل مساله تروریسم می‌توان با رای مردم، تکلیف حکومت سوریه را روشن کرد، اما ترک‌ها اصل قضیه را حکومت بشار اسد می‌دانستند و حل مساله تروریسم را یک موضوع فرعی می‌پنداشتند.

با این وصف این تفاوت دیدگاه براساس همان پختگی سیاسی که بین کارگزاران دو کشور وجود داشت به درگیری‌های مرزی یا تاثیرگذاری در روابط اقتصادی نرسید.

بعد از ماجرای کودتا، شرایط متفاوت شد و ترک‌ها دریافتند که ایرانی‌ها روابطشان فرصت‌طلبانه نیست بلکه مبتنی بر اصول همجواری و نزدیکی اعتقادی و براساس منفعت دو کشور است.

به همین دلیل بود که ایران خیلی سریع و صریح در ماجرای کودتا زودتر از کشورهای دیگر منطقه از دولت اردوغان حمایت کرد.

از این‌رو است که وی در تماس تلفنی با دکتر روحانی بصراحت ابراز کرد که باید برای مسائل منطقه‌ای رایزنی جدی میان ترکیه، ایران و روسیه صورت گیرد. اردوغان خیلی خوب به این مساله پی برده که با توجه به نوع تعاملات فرصت‌طلبانه برخی کشورهای منطقه باید در موضع خود در برابر سوریه تجدید نظر کند.

او حتی برای ترمیم روابط با روسیه، چند روز قبل از سفر دکتر ظریف، به مسکو رفت و با پوتین دیدار کرد. این مساله البته ناشی از تحولاتی است که پس از کودتا در ترکیه رخ داد.

از سویی دیگر شرایط حساس منطقه و اوضاع بحرانی آن باعث شد ترکیه نیز همانند ایران به این نتیجه برسد که مساله امنیت و مبارزه با تروریسم، نقش اصلی در مهار تنش‌های منطقه‌ای دارد.

دیدار اخیر وزیر امور خارجه کشورمان از ترکیه و مذاکرات صورت گرفته با مقامات این کشور بیانگر این موضوع است که دو کشور علاوه بر مراودات اقتصادی می‌توانند با رایزنی‌های دوجانبه، درباره مساله امنیت هم به تفاهم مثبت و سازنده‌ای برسند.

وضعیت موجود در عراق و سوریه باعث تنش‌های فراوان در سطح منطقه‌ای شده و مذاکرات سازنده ایران و ترکیه درباره این موضوع و تصمیمات مشترکی که در پی آن صورت می‌گیرد، می‌تواند تاثیر بسزایی در حل بحران‌های منطقه‌ای داشته باشد.

دکتر علیرضا شیخ عطار - سفیر پیشین ایران در آلمان