مرقد حضرت معصومه (س)

سرانجام در روز دهم ربیع‌الثانی و «بنا بر قولی دوازدهم ربیع‌الثانی» سال 201 هجری، با اندوه فراوان در دیار قم دیده از جهان فروبست. مردم قم با تجلیل فراوان پیکر پاکش را به سوی محل فعلی که در آن روز بیرون شهر و به نام «باغ بابلان» معروف بود، تشییع کردند.

پس از دفن حضرت معصومه(س)، موسی‌بن خزرج سایبانی از بوریا بر فراز قبر ایشان قرار داد. حضرت زینب(س) فرزند امام جواد(ع) در سال 256 هجری قمری اولین گنبد را بر فراز قبر شریف عمه بزرگوارش بنا کرد. پس از آن در طول سالیان دراز تا امروز مرقد مطهر ایشان همواره مورد توجه و احترام شیعیان و ارادتمندان بوده و بارها تجدید بنا شده و توسعه و تکمیل یافته است. امروزه حرم مطهر دارای ضریح، گنبد، رواق‌ها، ایوان‌ها، صحن‌ها، گلدسته‌ها و... بسیار زیبایی است.

ماجرای شاهچراغ

در این میان، مرقد برخی از مهاجران رضوی تبدیل به زیارتگاه گردشگران مذهبی در ایران شده است. از آن جمله می‌توان به احمد بن موسی کاظم، معروف به «شاهچراغ» اشاره کرد. آنچه درخصوص شاهچراغ جالب توجه است آن است که تا زمان امیر عضدالدوله دیلمی کسی از مدفن حضرت احمد ابن موسی‌(ع) اطلاعی نداشت و آنچه روی قبر را پوشانده بود تل گلی بیش به نظر نمی‌رسید که در اطراف آن، خانه‌های متعدد ساخته و مسکن اهالی بود.

درباورهای عامیانه، داستانی وجود دارد که می‌گوید: پیرزنی در پایین آن تل، خانه‌ای گلی داشت و در هر شب جمعه، آخر شب می‌دید چراغی در بالای تل خاک می‌درخشد و تا طلوع صبح روشن است، چند شب جمعه مراقب بود و با ادامه این روند، امیر عضدالدوله دیلمی را مطلع کرد. با وجود آن‌که درباریان صحبت‌های پیرزن را باور نکردند اما امیر، اولین شب جمعه شخصا به خانه پیرزن رفت و به او گفت هر وقت چراغ روشن شد مرا بیدار کن. اواخر شب، پیرزن بر حسب معمول روشنایی پرنوری قوی‌تر از دیگر شب‌های جمعه مشاهده کرد و از شدت شعفی که به وی دست داده بود بر بالین امیر عضدالدوله آمده و بی‌اختیار سه مرتبه فریاد زد: «‌شاه! چراغ».

امیر بیدار شد و با وجود آن‌که نور چراغ را می‌دید از چراغ خبری نبود از این جهت شخصی را جهت کاوش در آن منطقه مامور کرد و مقبره فرزند ارشد موسی‌بن جعفر(ع) حضرت شاهچراغ پیدا شد و به دستور امیر بر بالای آن جایگاهی ساخته شد که تا امروز زیارتگاه عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت است.

امامزاده صالح (ع)

امامزاده صالح نام زیارتگاهی در محله تجریش تهران است. آن‌گونه که از کتیبه بالای سر در صحن برمی‌آید و براساس کتاب کنزالانساب از پسران امام موسی کاظم(ع) و از برادران امام هشتم شیعیان است. در کتاب کنز الانساب درباره نسب امامزاده صالح آمده است: «امامزاده صالح فرزند امام موسی کاظم(ع) است؛ که به شمیران آمده و در تجریش ایشان را به قتل رسانده‌اند.» در زیارتنامه وی نیز به این موضوع اشاره شده است. همچنین کتیبه قدیمی‌ای که در گذشته بر سردر ورودی رواق نصب بوده، این نکته را مورد تائید قرار می‌دهد.

بنای بقعه اصلی شامل ساختمان چهارگوش بزرگ و مستحکمی با دیوارهای قطور است و فضای درونی آن تقریبا پنج شش متر‌مربع مساحت دارد. وضع طاق‌نماها و معماری ساختمان و پوشش آن از معماری بناهای سده هفتم و هشتم است. بنا به شواهد در امامزاده صالح کتیبه‌ای به سال 700 قمری وجود داشته که ظاهرا در تعمیرات و تغییر مدخل بنا از میان رفته است که بنا بر آن همزمان با پادشاهی غازان خان بوده است. در داخل حریم وسیع امامزاده صالح صندوق چوبی وجود دارد که احتمالا به دوران اواخر صفوی یا افشار تعلق دارد و ضریح ممتاز نقره‌ای آن که اضلاع شرقی و شمال شرقی و غربی آن دارای محفظه مشبک مزین به نقره و ضلع جنوبی آن مشبک چوبی است از وقفیات مرحوم آقای میرزا سعیدخان وزیر امور خارجه اواخر قاجار است. در توسعه اول در حدود 1200 قمری مسجد، حسینیه و حمام در صحن شمالی و در زمین‌هایی که توسط شجاع‌السلطنه، پسر ششم فتحعلی‌شاه وقف امامزاده شد، ساخته شده است.