همدان؛ از کلوخ‌اندازان تا دوختن کیسه حاجت

پیشواز، آیینی است که از دیر باز میان مردم همدان مرسوم بوده و مردم سعی می‌کنند با روزه‌‌داری در ایامی خاص در ماه شعبان و پخت غذاهای مخصوص خود را برای ورود به ماه صیام آماده کنند. کلوخ‌اندازان نیز از رسومی دیگر است که مردم همدان را نوید مهمانی بزرگی برای طهارت روح و جسم می‌دهد.

در این آیین بزرگان فامیل با پخت غذاهای سنتی، اعضای فامیل را در آخرین روز ماه شعبان دور هم جمع و علاوه بر ترویج فرهنگ صله‌رحم، آغاز ماه مبارک را به اقوام و فامیل خود یادآوری می‌کنند.

یکی از مردان کهنسال همدانی که تحقیقات بسیاری در زمینه آداب و رسوم مردم همدان دارد، در این باره گفت: در سال‌های گذشته که زندگی مردم با فناوری عجین نشده بود با آغاز ماه مبارک رمضان، تعداد زیادی از مردان در محله‌های شهر همدان راه‌می‌افتادند و یا علی یا علی گویان، آغاز ماه مبارک را به مردم نوید می‌دادند و در شب‌های رمضان مردم را برای سحر بیدار می‌کردند.

لغت کلوخ‌اندازان در فرهنگ فارسی معین به جشن و سرور معنی شده که مردم با تهیه و پخت غذایی مخصوص به نام کباب سر داشی فقرا را اطعام می‌دادند.

در خاطرات همدانی‌ها تصویری از روزه قلاغی یا همان کله گنجشکی وجود دارد که کودکان را برای شرکت در ماه ضیافت الهی تشویق می‌کرد تا آنان رفته رفته با رسوم و آیین دینی و مذهبی آشنا شوند. سال‌های گذشته، در ماه مبارک، دختران در محله‌های مختلف گرد هم می‌آمدند و توسط مکتب‌داران زن که به آنها ملاباجی می‌گفتند قرآن قرائت می‌کردند و زنان هر محله‌ای نیز به صورت دوره‌ای هر روز در منزل فردی مشغول خواندن قرآن می‌شدند که این رسم همچنان در ماه‌های مختلف سال ازجمله ماه رمضان میان زنان همدانی مرسوم است.

دوختن کیسه برکت و لباس حاجت نیز از رسومی است که زنان همدان در 27 ماه مبارک رمضان به دوختن آن اقدام می‌کنند. رسم بر این است که زنان فامیل در این روز در منزل یکی از اقوام جمع می‌شوند و لباس حاجت را برای دختران دم‌بخت یا افرادی که حاجت‌های مهم ازجمله شفای بیماران دارند، می‌دوزند. همچنین در نماز ظهر این روز، زنان روزه‌دار به مسجد می‌روند و همراه خود پارچه، نخ و سوزن می‌برند و در میانه دو نماز چند عدد کیسه برکت می‌دوزند. معتقدند هر کس داخل این کیسه پول بریزد خداوند به مال و دارایی او برکت می‌دهد.

سفره‌های افطاری مردم همدان نیز با ذوق و سلیقه همراه است و این سفره‌ها با غذاهای محلی از جمله شامی کباب، کباب سر داشی، آش برنج، تر حلوا، آبگوشت همدان، قوتی، اشکنه، آش گیلاغه و طاس کباب رنگین می‌شود.

نان نیز همواره برکت سفره‌های مردم همدان در طول دوران است و مردم این شهر احترام خاصی برای آن قائلند و معتقدند اگر خرده نان‌های سفره افطار و سحر خود را در ماه مبارک رمضان جمع کنند و روز عید قربان در آبگوشتی که با گوشت قربانی طبخ شده بریزند تمام حاجات آنها برآورده می‌شود و این رسم همه ساله از سوی زنان کهنسال همدانی در روز عید قربان اجرا می‌شود.

عروس و تازه دامادها نیز همواره سهمی مهم در سفره‌های افطاری خانواده‌های همدانی دارند و بردن شب افطاری برای نو عروس عقد کرده یا عروسی که تازه به خانه بخت رفته است از دیگر رسوم مردم همدان است. در این رسم، در یکی از روزهای ماه مبارک، خانواده داماد با مهیا کردن طبقی از خوراکی‌ها و غذاهای محلی و انواع شیرینی ازجمله زولبیا و بامیه و یک هدیه مخصوص به منزل عروس می‌روند.

یکی از سنت‌های مناطق روستایی همدان نیز در شب آخر ماه رمضان، رفتن عده‌ای بر بام خانه‌ها و برگزاری آیین وداع با ماه مبارک و رویت ماه جدید است، چون معتقدند دیدن ماه شوال موجب استجابت دعاست و با خواندن نماز حاجت و شکر، شکرانه یک ماه روزه داری را به جا می‌آورند.