رسانه‌های نوین دوست هستند یا دشمن؟

به طور قطع نمی‌توان منکر تاثیرات بسیار مثبت حضور دنیای سایبر بر زندگی امروزی شد؛ اما چند گزاره، ما را وادار می‌کند تا با نگاه آینده‌پژوهی، نگران تحولات نوین پیش‌روی خود باشیم.

1 ـ سونامی اطلاعات همانند موجی عظیم و اجتناب‌ناپذیر بر جامعه امروز و فردای بشر در حال فرو ریزش است. 2 ـ رشد سریع و پیچیده تکنولوژی ارتباطاات و اطلاعات اعم از زیرساخت‌ها یا محصولات مرتبط با آن، ما را در یک هزار توی تکنولوژیک قرار داده که پیدا کردن راهی میان آنها به اندازه مفهوم ارتباطات نوین پیچیده شده است. 3ـ درمفاهیم معمول اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی... تغییراتی عمیق و بعضاً شگرف درحال رخ دادن است. موضوعاتی مانند هویت فردی، روابط اجتماعی، تعاملات سیاسی، قوانین موضوعه... همراه ده‌ها یا صدها موضوع دیگر درحال تبدیل‌شدن به شکلی ناخواسته و نافرم هستند.

دنیای مجازی، جهان اغواکننده‌هاست. سرعت پرشتاب همراه با تنوع سیستم‌های سایبری به گونه‌ای است که بسیاری را مدهوش و مرعوب خود ساخته است. اما دراین میان پرسش اساسی این است که آیا می‌تواند جایگزین رسانه‌های سنتی و حال ما باشد؟

پیش‌بینی می‌شود تا سال 2020 اغلب رسانه‌های سنتی گذشته که ما به تفکیک ماموریت‌های آنان از آن به‌عنوان رسانه‌های متنوع سنتی نام می‌بریم، شکلی همگرا و یکسان پیدا کنند. تا پیش از این، از روزنامه انتظار خواندن، از رادیو انتظار شنیدن، از تلویزیون انتظار دیدن، از بازی انتظار سرگرمی... داشتیم. اما رفته‌رفته شاهد بودیم این رسانه‌ها اشکالی از همپوشانی بر یکدیگر را ایجاد کرده و همواره بر دایره این همپوشانی افزوده‌اند. اگر جمعیت دنیا را در سال 2016 هفت میلیاردو 395 میلیون نفر بدانیم، جمعیت تلفن‌های همراه فعال در این کره خاکی بیش از تعداد نفوس آن بوده و بالغ بر هفت میلیاردو 529 میلیون دستگاه است. در سال 2014 میلادی شبکه‌های اجتماعی تحت تلفن همراه 20 درصد ضریب رشد داشته است. در کشور ما در سال92 تعداد موبایل‌های در اختیار کاربران از دو میلیون عدد به 40 میلیون در سال 95 رسید. بر همین اساس اگر یک دستگاه تلفن همراه هوشمند به‌طور همزمان از هفت نرم‌افزار جانبی خود استفاده کنند، تعداد نرم‌افزارهای مورد استفاده در این دستگاه‌ها بالغ بر 280 میلیون نرم‌افزار خواهد بود. تلفن همراه، رسانه‌ای است جوانگرا و متعلق به نسل موسوم به دیجیتال است. درحال حاضر این رسانه سن ما بین 20 تا 35 ساله‌ها را مخاطب خود قرار داده که بسرعت به سمت رشد سنی 16تا20 ساله در حال تغییر است. شبکه‌ای شدن اعم از اجتماعی، اقتصادی، خدماتی... آینده دنیای مجازی هستند. در هرحال هر شخصی در هرکجا و با هر وسیله می‌تواند براحتی به موضوعات دلخواه خود دسترسی یابد یا حداقل در معرض دنیای بی‌چون و چرای سایبر قرار گیرد. واضح‌تر این که برای بیشتر کاربران این اتاقی است خصوصی که دیگران برایش ساخته‌اند و دیگران در این دنیا آنهایی هستند که بیشترین سرمایه‌گذاری را در تولید محتوا یا توسعه زیرساخت‌ها و همچنین تکنولوژی‌ها و ابزار وابسته به آن داشته‌اند.

این تعبیر David Klark دور از ذهن نیست که باید منتظر تولد دنیایی چندوجهی از سایبر، از حالت مکانی به سوی خلق تصاویر (عینی و ذهنی) برای تمامی شئونات بشری به صورت برخط باشیم. نتیجه آن که بازمی‌گردیم به پاسخگویی به سوال اول که رسانه‌های نوین رفیق هستند یا رقیب؟

پاسخ به آن بسیار مشکل خواهد بود، اما مطمئن هستم رسانه‌های نوین رفیقی ناشکیب برای رسانه‌های قدیمی هستند که به این رفاقت وفا نخواهند کرد.

دکترعلیرضا چابکرو

‌ استاد علوم ارتباطات