چاقی، مهم‌ترین مشکل نوپدید بهداشتی

***

چاقی یکی از مشکلات جدی بهداشتی بشر امروز و محصول زندگی شهری است که ناشی از کم‌تحرکی، تغذیه نامناسب و عوامل ژنتیک است.

در حال حاضر، نزدیک به نیمی از جمعیت کشورمان از افزایش وزن و چاقی رنج می‌برند. چاقی یک بیماری ساده نیست، بلکه مجموعه‌ای از عوارض جسمی، روحی و روانی است که در قالب نشانگان چاقی، خود را بروز می‌دهد. این عوارض عبارتند از: پرفشاری خون، دیابت نوع دوم، تنگی نفس شبانه، خفگی حین خواب، نازایی و ناباروری، افزایش ابتلا به سرطان‌های روده بزرگ، پستان، رحم و پروستات، فتق‌های جدار شکم، اختلالات روانی، از دست دادن شغل، ضایعات پوستی، اختلالات گوارشی، سردردهای مزمن، درد مفاصل، کمردرد، ریفلاکس مری، واریس و آسم.

با توجه به مطالب ذکر شده، چاقی یک مساله مهم بهداشتی روز در کشورهای در حال توسعه است که سالانه میلیاردها ریال برای پیشگیری و درمان آن هزینه می‌شود.

چاقی دومین عامل مرگ و میر قابل پیشگیری بعد از سوانح و حوادث و استعمال سیگار در ایران است. عوارض چاقی می‌تواند تاثیرات عمیقی بر سلامت و طول عمر داشته باشند. کما این که یک مرد 21 ساله چاق 13 سال زودتر از افراد همسال خود که چاق نیستند، خواهد مرد.

خطر مرگ و میر در افراد چاق حدود ده تا 12 برابر بیشتر از افرادی با وزن طبیعی است. کاهش میزان چاقی در مردان بالاتر از 50 سال به علت افزایش مرگ و میر ناشی از چاقی در این گروه است. شانس چاق‌شدن در کودکانی با والدین چاق 80 تا90 درصد است. این رقم در بچه‌هایی که والدین آنها وزن طبیعی دارند به 10 درصد کاهش می‌یابد.

شیوع چاقی در افراد کم درآمد، جمعیت شهری و زنان بیشتر است. فرهنگ و تغذیه دو عامل محیطی مهم در ایجاد چاقی هستند. این دو عامل می‌توانند توجیه‌گر افزایش ناگهانی رشد چاقی و اپیدمی آن باشد.

چاقی در کودکی همراه با افزایش تعداد و اندازه یاخته‌های چربی است، ولی در بزرگسالان از افزایش اندازه سلول‌های چربی ناشی می‌شود.

سلول‌های چربی می‌توانند زیر جلد، اطراف و درون احشاء تجمع یابند. بعلاوه چربی‌هایی که دور شکم، اطراف و داخل احشاء جمع می‌شوند خطرناک‌تر از چرپی‌هایی هستند که زیر جلد و در ناحیه باسن جمع می‌شوند.

تجمع چربی در ناحیه شکم و احشاء باعث بیماری‌های قلبی ـ عروقی، کبدی، دیابت و افزایش چربی‌های خون می‌شوند. خطرهای بالقوه‌ای این بیمارها را تهدید می‌کند.

راهکار اساسی و لازم برای پدیده چاقی، پیشگیری از آن است که در دو جمله خلاصه می‌شود: الف) تحرک کافی ب) تغذیه مناسب.

تحرک کافی شامل یک ساعت پیاده‌روی یا سایر ورزش‌های پایه‌ای است. تغذیه مناسب، شامل کاهش مصرف قندهای ساده مثل شکر، قند، شکلات، نوشابه، بستنی و پرهیز از خوردن تنقلاتی مثل چیپس، پفک و تخمه و تشویق به خوردن غذاهای گیاهی و سبزیجات می‌شود. درمان چاقی در کسانی که به وزن چاقی مفرط نرسیده‌اند ترغیب به ورزش و کم‌خوری است، ولی در کسانی که دچار چاقی مفرط هستند، عمل جراحی چاقی به روش لاپاراسکوپی توصیه می شود. درباره چگونگی و انواع اعمال جراحی چاقی در مطلب بعدی توضیح داده می‌شود.

دکتر کرم‌الله طولابی

دانشیار جراحی دانشگاه علوم پزشکی تهران