اعتیاد، اعتیاد است

یکی از دلایل بروز اعتیاد به فضای مجازی، کنجکاوی افراد نسبت به زندگی خصوصی یکدیگر است. معمولا فضای مجازی و به‌خصوص شبکه‌های اجتماعی این فرصت را فراهم می‌کنند. در وهله بعد، معمولا انسان‌ها دوست دارند تا ذهنیت دیگران را درباره خودشان مهندسی کنند. رسانه‌های اجتماعی این بستر را برای کاربران خود فراهم می‌آورند که با جعل اطلاعات و ساخت پروفایل‌های مجعول، نوعی هویت غیرواقعی برای خود داشته باشند. از سوی دیگر، فضای مجازی نیاز به امکانات خاص و هزینه‌های هنگفت ندارد و کاربر می‌تواند به شکل آنی داده‌های مورد نظرش را در اختیار دیگران قرار دهد و در همان لحظه نظرات و واکنش‌ آنها را دریافت کند.

اعتیاد به فضای مجازی از لحاظ روحی و جسمی برای کاربران عوارض متعدد فردی و اجتماعی دارد. به لحاظ جسمی، حضور مداوم و بی‌وقفه در این فضا با عوارضی همچون اختلال در ضربان قلب، اختلال در خواب، فشار خون، دیابت و چاقی همراه است و از منظر روحی هم معضلاتی مانند افسردگی، پوچ‌گرایی، انزواطلبی و اخلال در برقراری روابط سالم با اعضای خانواده را به دنبال دارد. یکی از عوارض اجتماعی اعتیاد به فضای مجازی که در سطح جامعه نمود پیدا می‌کند، بی‌توجهی به دیگران و ایجاد انزجار و نفرت عمومی است. در این میان نباید از یک نکته مهم غافل شد. اصولا استفاده وسواس‌گونه و بیماروار اعتیاد نامیده می‌شود و نیت‌ها را هم باید در نظر گرفت. برای مثال، کسی را که به خاطر شغلش یا به دلیل کارکر علمی و پژوهشی در این فضا حضور مستمر دارد نمی‌توان معتاد نامید. اعتیاد، استفاده‌ای است که هیچ هدفی پشتش نباشد.

والدین نمی‌توانند نقش چندانی در جلوگیری از دلبستگی بیش از حد فرزندان‌شان به فضای مجازی داشته باشند. اتفاقا خود آنها ممکن است بخشی از مشکل باشند. آنها به دلیل چشم و هم‌چشمی و علاقه زیاد به فرزندان‌شان یا به علت عدم درک درست از فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی اقدام به خرید گوشی‌های هوشمند برای فرزند خود می‌کنند، اما بعد که به مشکل برمی‌خورند دیگر نمی‌توانند این گوشی‌ها را پس بگیرند. از سوی دیگر، بیشتر والدین تخصص آموزش مختصات فضای مجازی را به کودکان خود ندارند و اتفاقا بچه‌ها در این زمینه از آنها جلوتر هستند و با گذاشتن یک رمز و قفل حتی می‌توانند پدر و مادر را از دیدن محتوای گوشی خود محروم کنند. مشکل بعدی هم به برخی مدارس بازمی‌گردد که با ژست هوشمند بودن، به والدین و دانش‌آموزان توصیه می‌کنند گوشی هوشمند تهیه کنند و حداکثر استفاده‌ای هم که در نهایت می‌برند تشکیل یک گروه تلگرامی و گذاشتن چند پیام است.

معتقد هستم نه خانواده و نه رسانه‌ها نمی‌توانند در این حوزه نقش اساسی ایفا کنند و لازم است آموزش و پرورش ورود کند. این تجربه در کشورهای پیشرفته‌ای مانند کانادا و ژاپن آزموده شده و نیازی نیست که ما به سوی راه حل‌های جدید برویم. کودکان از مهد‌کودک گرفته تا پایان دبیرستان باید بر حسب سن و سال‌ و نوع استفاده احتمالی از فضای مجازی، آموزش‌ لازم را ببینند. باید درسی به نام سواد رسانه‌ای در تمام مقاطع تحصیلی پایه‌گذاری و آموزش داده شود. این فقط جوانان نیستند که در معرض خطر هستند؛ باید به کودکان و نوجوانان هم توجه ویژه داشت.

دکتر مهران صمدی

مدرس و استاد ارتباطات