آشنایی با قوانین طلاق

آمارهای رسمی نشان می‌دهد سال‌ها قبل از هر 10 ازدواج یک مورد به طلاق ختم می‌شده اما در سال‌های اخیر، بخصوص هشت سال گذشته، روند طلاق بیش از پیش در جامعه افزایش یافته است، به طوری که از هر چهار مورد ازدواج یک مورد به طلاق منتهی می‌شود. این در حالی است که در خراسان‌رضوی، گیلان و تهران که بیشترین آمار طلاق در کشور را به خود اختصاص داده‌اند، از هر سه ازدواج یک مورد به طلاق منجر می‌شود که نگرانی‌ها را بیش از پیش افزایش می‌دهد. در شرایطی که طلاق به موضوعی فراگیر تبدیل شده، آشنایی با مقررات طلاق، انواع آن و احکام مترتب با آن، هم ضرورت دارد و هم می‌تواند راهکاری برای پیشگیری از طلاق‌های بیشتر باشد.

طلاق چیست؟

طلاق در لغت به معنی گشودن گره و رها کردن است اما از نظر فقه اسلامی، طلاق عبارت است از زایل کردن قید ازدواج با لفظ مخصوص.

از نظر حقوقی، طلاق یک امر حقوقی برای پایان دادن به زندگی مشترک است. همان‌طور که زندگی مشترک با یک عقد و قرارداد حقوقی آغاز می‌شود، پایان آن هم با یک امر حقوقی به نام طلاق همراه است. اگرچه آغاز زندگی مشترک با اراده مشترک زن و شوهر است اما طلاق، بر اساس آموزه‌های اسلامی، تنها در اختیار مرد است و مرد هر زمان که بخواهد با رعایت مقررات و تشریفات قانونی می‌تواند زن خود را طلاق دهد. بر همین اساس است که در ضمن سند نکاح، در بندهایی که از پیش تعیین شده، مرد می‌تواند به زن وکالت بدهد که اگر شروط گفته شده در آن بندها محقق شد، زن از طرف شوهر وکیل است که تقاضای طلاق کند. برای مثال اگر مرد همسر دوم اختیار کند، یا برای مدت طولانی غایب‌الاثر شود یا به حبس طولانی‌مدت محکوم شود یا دچار اعتیاد شود، زن می‌تواند به وکالت از طرف شوهرش از دادگاه تقاضای طلاق کند.

البته مرد در ضمن عقد نکاح یا پس از آن هم می‌تواند به زن وکالت تام و مطلق در طلاق بدهد؛ در اصطلاح عمومی به چنین وکالتی، «حق طلاق» هم گفته می‌شود اما در واقع، از آنجا که طلاق در اختیار مرد است، مرد می‌تواند به زن خود وکالت بدهد که از طرف مرد، خود را مطلقه کند.

تا پیش از تصویب ماده واحد قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق در سال 1371 در مجمع تشخیص مصلحت نظام اختیار طلاق با مرد بود و مرد با مراجعه به دفاتر رسمی ازدواج و طلاق می‌توانست زن را طلاق دهد؛ اما پس از تصویب این قانون در آن زمان و بعدهم تصویب قانون حمایت از خانواده در سال 1391، چه مرد خواهان طلاق باشد و چه زن، تقاضای طلاق باید به دادگاه خانواده داده شود. اگر زن و شوهر هر دو طلاق بخواهند یا مرد خواهان طلاق باشد، در این صورت دادگاه گواهی عدم امکان سازش صادر می‌کند اما اگر زن به واسطه عسر و حرج یا تحقق شروط وکالت خواهان طلاق باشد، در این صورت دادگاه حکم به الزام مرد به طلاق صادر می‌کند. اجرای صیغه طلاق و ثبت آن در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق انجام می‌شود اما هیچ سردفتری بدون گواهی عدم امکان سازش یا حکم به الزام طلاق که از سوی دادگاه صادر شده باشد، حق اجرای طلاق و ثبت آن را ندارد.

روند درخواست طلاق

بر اساس قانون جدید حمایت از خانواده، زن و شوهر اگر خواهان طلاق توافقی باشند باید ابتدا به مراکز مشاوره مراجعه کنند یا اگر به دادگاه مراجعه می‌کنند، دادگاه آنها را به مراکز مشاوره ارجاع می‌دهد و این مراکز موظفند، نتیجه تصمیمات را به دادگاه منعکس کنند. در سایر مواردی که زن یا شوهر به تنهایی خواستار طلاق هستند، دادگاه از زن و شوهر می‌خواهد تا میان خود داور انتخاب کنند. داور باید از نزدیکان متاهل و بالای 30 سال زن و شوهر باشد. داوران باید با ریش‌سفیدی زن و شوهر را به سازش دعوت کنند و در نهایت نتیجه اقدام خود را به دادگاه منعکس کنند. دادگاه پس از آن اقدام، تصمیم‌گیری می‌کند یا درخواست طلاق را می‌پذیرد یا نمی‌پذیرد. البته طرفین می‌توانند از رای دادگاه خانواده، در دادگاه تجدیدنظر استان، تجدیدنظرخواهی یا در دیوان عالی کشور، فرجام‌خواهی کنند.

انواع طلاق

بر اساس ماده 1143 قانون مدنی «طلاق بر دو قسم است: بائن و رجعی.». اول «طلاق رجعی» یا «طلاق عدّی» است که در آن مرد، در مدت عده حق رجوع به همسر خود را دارد. دوم «طلاق بائن» است که در آن حق رجوع وجود ندارد و با اجرای صیغه طلاق، زن و شوهر از یکدیگر جدا شده و حقی نسبت به یکدیگر ندارند؛ «طلاق خلع و مبارات» هم نوعی از طلاق بائن است که در آن زن، مالی را به شوهر می‌بخشد تا او را طلاق دهد. در طلاق خُلع هم امکان رجوع زن و شوهر وجود ندارد. در شماره‌های آتی ابتدا قوانین مربوط به طلاق بائن بررسی و سپس طلاق خُلع که نوعی از طلاق بائن است، مطرح می‌شود. درخصوص انواع طلاق رجعی نیز در شماره‌های بعدی به تفصیل توضیح داده می‌شود.

شاهرخ صالحی کرهرودی - کارشناس ارشد حقوق خصوصی