اقامتگاه‌های محلی و چالش‌های زیست‌محیطی

امروزه گردشگران زیادی با علایق مختلف در رشته‌های طبیعت‌گردی به مناطق طبیعی سفر می‌کنند که این موضوع سبب شده، بسیاری از جوامع محلی در نقاط دور نیز از مواهب این صنعت برخوردار شوند. این روند گرچه تحولی مبارک است، اما بدون نظارت و مدیریت صحیح می‌تواند فاجعه‌بار باشد؛ یعنی همان چیزی که در شرف وقوع است و آثار منفی آن روز به روز مشهودتر می‌شود. ازجمله فعالیت‌ها در این زمینه، احداث اقامتگاه‌های محلی است که نیاز مبرم گردشگران است، اما متاسفانه به دلیل نبود مدیریت صحیح در حوزه متولیان دولتی مرتبط با بخش گردشگری، مانند سازمان میراث فرهنگی، منابع طبیعی و محیط زیست شاهد رشد قارچ گونه این اماکن در کنار یکدیگر هستیم. از آنجا که هر منطقه طبیعی ظرفیت خاصی از نظر حضور انسانی دارد، اما با توسعه بی‌رویه این اقامتگاه‌ها که بعضا هیچ گونه توازن و تقاربی با محیط طبیعی ندارند و همچون وصله ناجور و زخمی بر چهره طبیعت خودنمایی می‌کنند، بدیهی است اگر ظرفیت اقامتگاه‌ها بیش از ظرفیت محیط طبیعی باشد، گردشگران بیشتری به این مناطق سفر خواهند کرد و در نتیجه موجب تخریب‌های گوناگون در عرصه‌های طبیعی می‌شوند.

ازجمله این مناطق کویر مصر و روستای فرحزاد (واقع در استان اصفهان) است؛ روستایی که تا چندی پیش با وجود یک اقامتگاه محلی که خانه‌ای قدیمی و بازسازی شده و از همگونی مناسبی با طبیعت پیرامون خود و ظرفیت قابل قبولی برای محیط طبیعی برخوردار بود و گردشگران را به فضایی رویایی از کویر رهنمون می‌شد، اما اکنون احداث اقامتگاه‌های جدید و بی‌تناسب با محیط و حتی روستای کوچک فرحزاد، حضور بیش از حد گردشگران و هجوم وسایل نقلیه گوناگون و ازدحام جمعیت، نه‌تنها دیگر جایی برای آرامش گردشگران و سکنه محلی باقی نگذاشته، بلکه طبیعت را نیز رنجور و پژمرده کرده است. ساخت و ساز بی‌رویه و تصرف اراضی و حضور بیش از حد گردشگران نیز سبب تخریب جدی طبیعت منطقه شده است. متاسفانه این روند می‌رود تا به سایر مکان‌های بکر این ناحیه یعنی کویر عروسان و محمدآباد کوره‌گز (واقع در استان اصفهان) نیز سرایت کند. شکی نیست این همه فقط از ضعف مدیریت و ناآگاهی از ظرفیت‌های واقعی منطقه سرچشمه می‌گیرد. علاوه بر این با توجه به فصلی بودن سفر گردشگران به این نواحی، بدیهی است ضریب اشغال اقامتگاه‌های محلی چندان زیاد نیست که با این وصف و با افزایش اماکن طبیعی، در آمدهای حاصل دیگر چندان توجیه‌پذیر نخواهد بود و زیان سرمایه‌گذاران را در پی خواهد داشت.

این در حالی است که در مدیریت صحیح علاوه بر توجه به ظرفیت‌های زیست‌محیطی باید به حمایت از سرمایه سرمایه‌گذاران نیز توجه و از صدور مجوزهای بی‌رویه و بدون توجیه خودداری شود. برای اشتغالزایی و بهره‌برداری جوامع محلی راه‌های بسیاری وجود دارد ازجمله تربیت راهنمایان محلی، احیا و توسعه صنایع دستی بومی، خدمات حمل و نقل سنتی مانند شترسواری و...، اجرای تورها و گشت‌های محلی برای گردشگران، ایجاد موزه‌های شخصی، آموزش پخت غذاهای محلی، اجرای موسیقی و نمایش‌های محلی و ده‌ها خدمات دیگر برای گردشگران می‌تواند راه‌های مناسبی برای توسعه اقتصادی جوامع محلی باشد تا از سوق یافتن آنها به یک حرفه و آسیب به محیط زیست و از بین رفتن اقتصاد گردشگری جلو گیری کرد.

گردشگری با تکیه بر توسعه پایدار تنها در سایه مطالعه دقیق و برنامه‌ریزی علمی و ارائه طرح‌های اصولی در سایه مدیریت آگاه و پویا ممکن می‌شود. امروز نیاز است، مسئولان ذی‌ربط در عرصه گردشگری و محیط زیست به پیگیری این موارد بپردازند. در غیر این صورت فردا با افسوس باید نظاره‌گر نابودی یکی از بهترین و جذاب‌ترین مقاصد گردشگری کشور در حوزه اکوتوریسم باشیم و تفکر توسعه پایدار با تکیه بر بهبود معیشتی و اقتصادی جوامع محلی را به فراموشی بسپاریم.

رضا چهکنوئی

طبیعت‌گرد