آداب تربیت دینی‌ کودک

چه بسیارند والدینی که کودکشان در برهه‌های سنی مختلف تمایلات و ویژگی‌های خاص آن دوره را بروز ‌‌می‌دهند، اما پدر و مادر به دلیل ناآگاهی از خصوصیات آن رده سنی، اعمال و رفتار کودک خود را غیرطبیعی دانسته و نگران عملکردهای فرزندشان می‌شوند و این مشکل از آنجا نشات می‌گیرد که در جامعه ما از گذشته تا به امروز نهاد یا مسئولی نبوده تا قبل از آن‌که همسران صاحب فرزندی شوند، در این خصوص آموزش و مهارت‌های لازم را ارائه دهند.

در واقع تربیت فرزندان ما بر پایه تجربیات ناقص و ناکامل به ارث رسیده از گذشتگان ما شکل می‌گیرد‌ یا براساس برداشتی از برنامه‌های غیراسلامی ماهواره‌ای و به سبک اروپایی است که حتی کوچک‌ترین نشانه‌ای از تربیت به سبک ایرانی – اسلامی را همراه ندارد .

حجت‌الاسلام والمسلمین سید جواد موسوی، کارشناس دینی و مشاور کودک در این خصوص می‌گوید: از زمان تولد تا یازده‌سالگی به بعد تقریبا در پنج مرحله سنی، ویژگی‌های مختلف و متمایزی در کودک بروز می‌کند که اگر والدین این ویژگی‌ها را مشاهده نکردند باید نگران شوند، نه این‌که اگر در کودک‌شان این خصوصیات موجود بود، گله کنند.

کودک در چه سنی چگونه باید باشد

به گفته موسوی، از تولد تا دوسالگی، کودک شخصیتی حسگر و علاقه‌مند به لمس اشیا دارد و والدین جز در مواقع خطر نباید مانع این خصوصیت او شوند. از دو تا چهار سالگی، ذهن کودک فقط مشغول عکسبرداری از رفتارها و شخصیت‌هاست و با آنها شخصیت خود را شروع به ساختن می‌کند. در این رده سنی جثه کودک کوچک و رفتار او کودکانه است اما نباید فرض را بر آن گذاشت که او عملکرد و اعمال اطرافیان را نمی‌فهمد. چه بسا وقتی به طور کامل عقل‌رس شود تمام برداشت‌های این رده سنی را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. مثل دیدن روابط افسار گسیخته زناشویی پدر و مادر در سن کودکی و تحلیل و درک آن در سن بلوغ! از چهار تا هفت سالگی، کودک علاقه شدیدی به ادبیات کودکانه و بازی‌ها دارد و نیازمند توجه زیاد و ارتباط کلامی بالاست. تفکری خود محور دارد که با خودخواهی کاملا متفاوت است و همه را با خود همراه می‌سازد و نیاز به تایید شدن دارد. بر این اساس باید با کودک همراه بود. نیاز شدیدی به رابطه با همسن و سالان دارد و به دلیل آن‌که قدرت تصویرسازی ذهنی بسیار بالایی دارد در این رده سنی بسیار به داستان علاقه‌مند است. ‌ روی موضوعات خوب و بد متمرکز می‌شود و قوانین و قواعد ساده را می‌فهمد ولی قوانین پیچیده را نمی‌فهمد و بعضی قوانین را به طور ثابت در ذهنش نگه می‌دارد. از هفت تا یازده‌سالگی، دارای مهارت‌های گوناگون می‌شود و قدرت شکوفایی آنها را دارد و به دنبال دلایل منطقی برای قوانین می‌گردد. از یازده‌سالگی به بعد نیز توان تفکر و تجزیه و تحلیل بالایی پیدا می‌کند و زمان طلایی ظهور استعداد‌های اصلی اوست و می‌تواند اصول اخلاقی و معنوی را به خوبی درک کند .

بازی‌های کودکانه

همان‌طور که کودک در مراحل مختلف سنی ویژگی‌های مختلفی را بروز می‌دهد بازی او نیز قواعد خاصی دارد و به گفته سید جواد موسوی، هر کدام از بازی‌های کودکانه می‌تواند باعث سازندگی کودک شود. در خصوص قاعده بازی‌های کودکانه، والدین باید بدانند که حداقل زمان بازی با کودک دو ساعت است در غیر این صورت کودک ارضا نشده و این نیاز در وی به صورت عقده باقی می‌ماند. پس اگر والدینی کودک‌شان را به پارک یا محلی برای بازی و تفریح بردند، تا قبل از این زمان او را از بازی محروم نکنند .

این کارشناس دینی در خصوص سازنده بودن برخی از بازی‌های کودکانه می‌گوید: بازی خانه‌سازی، کودک را صاحب اختیار بار می‌آورد و به او می‌آموزد که با مشکلات می‌شود ساخت. بازی ترکاندن بادکنک برای رفع عقده‌ها و رهایی از خجالتی بودن مفید است و به کودک می‌فهماند که بزرگ‌ترین مشکلات هم قابل ترکاندن است ضمن این‌که او یاد می‌گیرد که عقده‌هایش را بترکاند .

خمیربازی به طور غیرمستقیم، منعطف بودن را به او می‌آموزد و به کودک می‌فهماند لجباز نباشد و گاهی هم تغییر کند. تلفن بازی که در آن والدین با استفاده از دو عدد گوشی تلفن با کودک‌شان تلفنی صحبت می‌کنند، بهترین وسیله برای اجتماعی کردن و آموختن روابط عمومی و رفع خجالتی بودن کودک است. موسوی تصریح می‌کند، چون کودکان خیالپردازند و قدرت تصویر سازی بالایی دارند در نتیجه دروغ ابزار بازی آنهاست و این از عیوب کودک نیست.

‌تحسین کودک

تحسین و تشویق کودکان نیز باید بر پایه قواعد خاصی اعمال شود. موسوی با اشاره به این‌که باید کار یا ویژگی خاص کودک تشویق شود نه کل شخصیت او، می‌گوید: نگویید آفرین پسر خوب، این تشویق به او می‌فهماند که تو همواره خوبی و هیچ عیبی نداری. بلکه بهتر است بگوییم آفرین به پسری که مسواک می‌زند. اگر کودک دو کار خوب انجام داد جداگانه هر کار خوب او را تشویق کنید. باید هر نوع پیشرفتی را تحسین کرد حتی ارتقای نمره 12 به 13 تشویق دارد و باید دانست که تشویق موثرتر از تنبیه است. کودک در زمان تشویق باید تشویق شود و در وقت تنبیه، تنبیه و به یاد داشته باشید که در تحسین‌ها از جملات تکراری استفاده نکنید .

تنبیه کودک

اولین مرحله تنبیه، نگاه بی‌محبت است. مرحله بعد قطع جوایز و در مرحله بعدتر، آن چیزهایی که او دوست دارد مانند دیدن کارتون یا خوردن یک غذای خوشمزه یا رفتن به خانه خاله ‌ قطع شود یا ممانعت در حد تهدید باشد. موسوی با اشاره به این موضوع می‌افزاید: مرحله آخر تنبیه، قهرهای چند ساعته و نه بیشتر است .

جدول تشویق و تنبیه

با ساختن یک جدول هفتگی می‌توان کودک را تشویق و تنبیه کرد. موسوی می‌گوید: مثلا با هر کار خوب یک آدمک خندان بگیرد و با هر سه آدمک یک جایزه و با هر سه جایزه یک جایزه ویژه. جایزه‌ها می‌تواند یک غذای خوشمزه یا یک هدیه کوچک باشد. برای تنبیه هم می‌توانید از یک آدمک اخمو استفاده کنید. اما چگونه بفهمیم آرزوی کودک چیست تا آن را به عنوان یک هدیه ویژه قرار دهیم ؟ ‌ کارشناس کودک پاسخ می‌دهد می‌توان برای فهمیدن بزرگ‌ترین آرزوی کودک از روش‌های زیر استفاده کرد .

• ‌در یک بازی به نام غول چراغ جادو، شما غول شوید و آرزوی کودکان مهربان را برآورده کنید. از او بپرسید آرزویت چیست؟ با این روش آرزوی او را فهمیده و برای او تهیه می‌کنید.

•‌ از او بپرسید: اگر تو فلان مبلغ پول داشتی برای خودت چه می‌خریدی؟ برای بابایی یا مامانی چه؟ و با این روش خواسته او را خواهید فهمید.

باید و نباید‌های رفتار با کودکان

• ‌به قول‌هایی که به کودک می‌دهید کاملا مقید باشید، چه در تنبیه و چه در تشویق.

•‌ به دعواهای دو کودک نباید اهمیت ویژه نشان داد. چون آن را مهم‌تر جلوه می‌دهد و آنها حساس‌تر می‌شوند.

• تا می‌توانیم اشکالات و عیب‌های کودک را نبینیم.

• بچه باید بچگی کند، نه این‌که به کلاس زبان برود. دقت شود که کلاس‌های اضافی و تقویتی برای بعد از یازده سالگی است.

• بچه‌های بیش فعال و فعال را باید به کارهای عملی مثل بستن پیچ و مهره یا باز کردن سرپیچ لامپ تشویق کرد.

• اگر فرزندتان برادر یا خواهر کوچکش را می‌زند مسئولیت آنها را به او بسپارید و برای این کارش پاداش قرار دهید.

• در مراحل تربیت همیشه نباید توقع پاسخ مثبت داشت. کودک در نوسان است.

• هیچ‌گاه بین کارتون دلخواه کودک، برنامه را قطع نکنید.

• زیاد به کودک دستور ندهید، اما گاهی هم او را به کار بیندازید.

• کودک باید تلویزیون تماشا کند و صدای تلویزیون کم باشد تا گوش‌هایش به صداها حساس شود.

• بازی‌هایی که ابهت والدین را می‌شکند و برخوردهای فیزیکی دارد با کودک انجام ندهید.

• به صحبت‌های کودک گوش کنید و بدانید کودک کنجکاو و پرحرف است .

• جدی و با ابهت از کودک چیزی بخواهید یا دستور بدهید.

• کودک حواس‌پرت است و گاهی هم بی‌توجه. ابتدا توجهش را جلب کنید تا به شما نگاه کند، بعد با او صحبت کنید.

• در بازی‌های مسابقه‌ای سعی کنید بازنده شما باشید.

• جملات دستوری را نباید پرسشی بگویید. مثل: جا تو جمع کردی؟

• به کودک غرغرو باید بی‌اعتنایی کرد.

• دو چیز برای بچه آرامش‌بخش است، صدای آب و صدای جیرجیرک.

• کودک را در مسائل خودش درگیر کنید. مثل: کیفش، کفشش، مدرسه‌اش و ....

• سعی شود صبحانه کودک شامل شیر، گلاب، عسل، خامه تزئین شده، نان جو، عدسی و آن چیزی که او دوست دارد، باشد.

• بازی شغل کودک است.

• برای هر رفتار بد ابتدا یک جایگزین پیدا و بعد او را نهی کنید. یعنی اول شکلات را بدهید و بعد چاقو را از او بگیرید.

• اگر کودک شب ادراری دارد روزها قبل از رفتن به دستشویی او را به نگه داشتن چند ثانیه‌ای تمرین دهیم تا مثانه‌اش تقویت شود.

نکات مهم در‌تربیت دینی‌کودک

•‌ هدیه را اول به دختر بدهید .

• فرزندان خود را بسیار ببوسید و نوازش کنید. برای هر بوسیدن درجه‌ای در بهشت است .

• با سلام کردن به فرزندتان به او شخصیت دهید.

• کودک را در کارهای کودکانه تمسخر و تحقیر نکنید و کارهایش را احمقانه نخوانید.

• در کودکان عشق و علاقه به نماز را با رفتار خود ایجاد کنید.

• لوس کردن، کودکان را موجوداتی ضعیف و بی اراده بار می‌آورد .

• برای کودکان خود دعا کنید .

• تذکرات را با ملایمت بیان کنید تا سدی بین والدین و فرزندان نشود و از مچ‌گیری و رفتار سرورانه با کودکان بپرهیزید .

• اگر کودک در خانه مورد احترام باشد کمتر از اوامر پدر و مادر سرپیچی می‌کند. احترام به کودک یکی از اساسی‌ترین عوامل ایجاد شخصیت در کودک است .

• در خانه طوری رفتار کنید تا فرزند به راستگویی عادت کند .

• زشتی گناه و تنفر مردم از گناهکار را به کودک بفهمانید .

• بستر بچه‌ها را از 6 سالگی از هم جدا کنید .

• تذکرات وقتی اثر دارد که والدین خود مجری و عامل آن باشند و توجه داشته باشید فرزندان آن‌گونه که ما می‌خواهیم نمی‌شوند بلکه آن طوری که ما هستیم می‌شوند .

• رفتارهای غیرمنتظرانه کودکان را تا حدودی تحمل کنید و بدانید شیطنت کودک در خردسالی نشاندهنده زیادی عقل او در بزرگسالی است، آن را سرکوب نکنید.

• در تذکر، دیگران را به رخ کودک نکشید و کسی را با او مقایسه نکنید .

• از طریق داستان سرایی بسیاری از مفاهیم خوب و دینی را به کودک القا کنید .

• کودکان را از 7 سالگی به نماز و از 9 سالگی به روزه امر کنید و به فرزند خود قرآن بیاموزید .

• حس کنجکاوی کودک را با حوصله ارضا کنید .

• تنها نقطه امید و مایه شادی کودک مهر پدر و مادر است، روان او را مضطرب نسازید و در برابر فرزندان هیچ‌گاه مشاجره نکنید .

• کودکان از مرگ در هراسند به‌خصوص مرگ والدین، پس مدام نگویید «خدا مرگم بده».

• استعدادهای فرزندان را کشف و آنها را شکوفا کنید .

• مناسب تکامل کودک به او آزادی دهید و او را به اختیار خودش بگذارید.

فاخره بهبهانی