آغاز دوباره سدسازی‌های سوال‌ برانگیز

به گزارش جام‌جم، تا همین چند سال پیش به هر نقطه از کشور و در مسیر هر رودخانه‌ای که می‌نگریستی، سدی قامت افراشته یا در حال روییدن بود؛ سدهایی که گاه احداثشان با هزینه‌های جبران‌ناپذیری صورت می‌گرفت، مثل سد گتوند در خوزستان که نه تنها 41 روستا را زیر آب برد و روستاییان بی‌شماری را بیکار و آواره حاشیه شهرها کرد، بلکه آب شور پشت سد نیز اکنون به شور و بی‌کیفیت شدن آب رود کارون که بخش وسیعی از اراضی کشاورزی خوزستان را آبیاری می‌کند، منجر شده است.

بحث ناکارآمدی پروژه‌های سدسازی فقط به این سد محدود نمی‌شد، بلکه سدهای بسیاری بودند که پس از قد برافراشتن و به دلیل جانمایی نامناسب و عدم تنظیم درست مصرف، تخریب‌های زیادی به آب و خاک و میراث تاریخی این سرزمین وارد کردند و تنها پیامد آنها توسعه کشاورزی ناپایدار بود که آن هم به چرخه باطل استفاده بیشتر از منابع آب‌های سطح و زیرزمینی منجر می‌شد.

این روند غیرکارشناسی، دولتیان را طی چند سال اخیر بر آن داشت تا پروژه‌های متعدد سدسازی را یا متوقف یا اصلاح کنند. اصلاحی که همراه با انتقاد از سدسازی‌های گذشته بود.

آغاز مجدد سدسازی‌ها و قول دولت

با این حال گزارش‌های یکی دو روز گذشته حاکی از آغاز مجدد روند سدسازی است؛ روندی که دفتر آن روز پنجشنبه 17دی ماه برای ساخت سدی در شهرستان میناب در شرق استان هرمزگان با حضور معاون وزیر نیرو و مسئولان استانی گشوده شد.

معاون امور آب و آبفای وزیر نیرو در مراسم آغاز عملیات اجرایی احداث بدنه اصلی این سد مخزنی با نام «سرنی» شامل نیروگاه، سامانه انتقال و تصفیه خانه اظهار کرد: برای احداث این سد که ارتفاع آن از بستر 52 متر است، مبلغ 87 میلیون یورو از محل تسهیلات بلندمدت (فاینانس) بانک توسعه اسلامی اختصاص یافته است.

رحیم میدانی هدف از ساخت سد مخزنی «سرنی» به ظرفیت مخزن حدود 90 میلیون مترمکعب را تامین بخشی از آب آشامیدنی شهرستان بندرعباس به میزان 19میلیون متر مکعب با استفاده از خط انتقال 38 کیلومتری تا محل تصفیه‌خانه به ظرفیت دو متر مکعب در ثانیه در درازمدت عنوان کرد و افزود: طول دوره ساخت این سد که در 23 کیلومتری جنوب شرقی میناب (در مسیر سندرک و بشاگرد) در حوزه آبریز اصلی خلیج فارس و دریای عمان، روی رودخانه‌ای به همین نام درحال احداث است، سه سال پیش‌بینی شده است.

معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا البته در این مراسم به انتقاد کارشناسان به روند سدسازی نیز اشاره و تاکید کرد: ایران همچنان نیازمند سدسازی است و کسانی که با این فعالیت مخالفند، اقلیم و طبیعت کشور را به درستی نمی‌شناسند.

به گفته میدانی، دولت اکنون درصدد است روند سدسازی را با توجه به مفهوم اساسی توسعه پایدار دنبال کند و این مقوله را با توجه ویژه به مطالبات متخصصان محیط‌زیست و ادای حق آن، پیش ببرد بازنگری در طرح‌های این وزارتخانه نیز دقیقا با همین نگاه اجرایی شده و به قول معروف تلاش شده به همه مسائل «از آبخیز تا جالیز» در این برنامه‌ریزی توجه شود.

افراط وتفریط در سدسازی

در همین حال استاد دانشگاه شریف درخصوص دلایل توقف سدسازی در دولت جدید و ضرورت اجرای دوباره آن به جام‌جم می‌گوید: از آنجا که کشور ما در منطقه خشک قرار گرفته، بنابراین تامین و ذخیره‌سازی آب برای زمان‌ها و سال‌های خشک برای ما بسیار ضروری و حیاتی است، اما مشکل آنجاست که به این مهم همواره به دید افراط و تفریط نگریسته شده است. به طور مثال طبق دستورالعمل‌های استانداردهای بین‌المللی، مشخص شده که از هر حوزه آبریز چه میزان آب می‌توان برداشت کرد، این در حالی است که ما در کشورمان بیش از ظرفیت آبی هر منطقه سد ساختیم و آب برداشت کردیم.

دکتر مسعود تجریشی با اشاره به این‌که مصداق این امر را می‌توان در حوزه دریاچه ارومیه و رود کرخه مشاهده کرد، می‌افزاید: میزان استاندارد برداشت آب در هر حوزه آبی در دنیا 40 درصد آب‌های سطحی آن منطقه است، درحالی که ما در هر منطقه بیش از 70درصد برداشت کردیم و آن را به کشاورزی آن هم از نوع ناپایدار و سنتی اختصاص دادیم؛ آبی که حق تالاب‌ها و دریاچه‌ها، منابع زیرزمین و اکوسیستم‌ها بود و همه این اضافه برداشت‌ها از طریق سدسازی صورت گرفت.

وی با بیان این‌که خوشبختانه این روند نادرست در آغاز دولت یازدهم و با اعلام خاتمه یافتن ساخت چهار سد در حال اجرا متوقف شد، تاکید می‌کند: البته سدسازی و ذخیره بخشی از آب‌های سطحی فی‌النفسه بد نیست؛ بلکه حتی شاید برای اقلیم کشور ما و برای ذخیره برای سال‌های خشک مناسب هم باشد، اما سدسازی بیشتر به معنای مصرف آب بیشتر است و این سدسازی به شرطی مورد قبول است که با جانمایی درست و برنامه‌ریزی دقیق همراه باشد و بیش از حد مجاز از منابع آبی سطحی و زیرزمینی موجود استفاده نشود و برای مصرف در همه زمان‌ها نیز نباشد، بلکه برای مواقع ضروری و سال‌های خشک و بی‌آبی مورد استفاده قرار گیرد.

تردید در ساخت سد جدید «سرنی»

مدیر برنامه‌ریزی و تلفیق کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه درخصوص ساخت سد سرنی در شهرستان میناب استان هرمزگان می‌گوید: ساخت این سد در صورتی درست و منطقی است که فقط برای تامین آب شرب، تغذیه مصنوعی آبخوان‌های منطقه و پرداخت حقابه اکوسیستم‌های طبیعی از جمله تالاب‌ها صورت گیرد و اگر قرار باشد برای مصارف کشاورزی و توسعه کشاورزی استفاده شود، به هیچ وجه مورد قبول نیست و به بحرانی شدن شرایط خشک و بی‌آب منطقه منجر می‌شود.

دکتر مسعود تجریشی معتقد است توسعه کشاورزی در کشور و بویژه استان هرمزگان با توجه به شرایط بی‌آبی و البته آفتاب خوب آن فقط باید به صورت گلخانه‌ای انجام پذیرد و هرنوع کشاورزی دیگر حتی کشاورزی با آبیاری مکانیزه نیز منجر به نابودی بیشتر منابع آبی موجود خواهد شد.

فاطمه مرادزاده