حمام‌های تاریخی به اصل خود بر می‌گردند

حمام‌های عمومی که در گذشته کاربرد فراوانی داشت و در تمام نقاط شهری و روستایی یک یا چند مورد از آنها وجود داشت، سال‌هاست دیگر کارایی خود را از دست داده و استفاده از آنها تقریبا منسوخ شده است. اما این اماکن بازهم می‌تواند به حیات خود ادامه دهد، در صورتی که دستی به سر و روی آنها کشیده و مرمت شود و سپس یا با کاربری اصلی و اولیه‌اش مورد استفاده قرار گیرد یا این که با تغییر کاربری، به مجموعه‌های فرهنگی تاریخی نظیر موزه، رستوران سنتی، کتابخانه و... تبدیل شود که در هر صورت می‌تواند به اشتغالزایی و درآمدزایی هر منطقه بینجامد.

البته تعداد معدودی از این حمام‌ها در برخی نقاط کشور مرمت و به انحای مختلف بهره‌برداری شده، از جمله حمام فین در باغ فین کاشان یا حمام مهدی قلی بیک در مشهد در ضلع غربی حرم مطهر امام رضا(ع) که به موزه مردم‌شناسی تبدیل و به یکی از منابع درآمدزا برای این شهرها مبدل شده است. یا حمام‌هایی در تبریز و قزوین که همچنان با کاربری اصلی خود یعنی حمام مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اما این اتفاق چندان فراگیر نیست و هنوز بسیاری از حمام‌های تاریخی کشور که هر کدام فرصتی برای سرمایه‌گذاری و سوددهی است، از دایره انتفاع و بهره‌وری خارج است. هر چند اخیرا معاونت حفظ و احیای بناها و بافت‌ها و محوطه‌های سازمان میراث فرهنگی توجه خود را به استفاده بهینه از این فرصت‌ها و میراث‌های تاریخی معطوف کرده و در همین زمینه کارگروهی را با نام گروه احیای حمام‌های تاریخی ایران تشکیل داده است.

دبیر این کارگروه در این باره به جام‌جم می‌گوید: هدف اصلی این کارگروه شناسایی تمام حمام‌های تاریخی موجود در کشور و مرمت و بازسازی آنها به منظور بهره‌برداری، اشتغالزایی و درآمدزایی است.

فریبا کرمانی با اشاره به آغاز فعالیت این کارگروه می‌افزاید: ما در وهله اول به شناسایی تمام حمام‌های تاریخی کشور اعم از حمام‌های تخریب شده، در حال مرمت یا سالم (که تعدادشان کم هم نیست)، اقدام کردیم و اکنون پرونده کاملی از حمام‌های تاریخی موجود در دست داریم که به‌تدریج به سراغ تمامی آنها رفته و مرمت و بازسازی و بازگرداندن آنها به چرخه تولید و بهره‌وری را در دستور کار قرار خواهیم داد.

مرمت حمام‌ها

عضو هیات‌علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی با بیان این‌که مهم‌ترین اولویت ما در بهره‌برداری مجدد از حمام‌ها، تبدیل آنها به کاربری اصلی خودشان (یعنی حمام ) است، خاطرنشان می‌کند: قرار شده حمام‌ها ابتدا مرمت و در صورت امکان با کاربری اصلی خود، اما در سطحی بالاتر از گذشته به لحاظ بهداشتی و امکانات و هماهنگ با نیازهای جامعه امروزی احیا شود که بر این اساس به‌زودی چند نمونه شناسایی و با مشارکت مالک و حمایت میراث فرهنگی، بهره‌برداری خواهد شد تا الگو و تشویقی برای دیگر مالکان و مسئولان محلی قرار گیرد و این رویه به‌تدریج توسعه یابد.

کرمانی یادآور می‌شود: سایر حمام‌هایی که به هر دلیلی ظرفیت تبدیل شدن به حمام را ندارند، در اولویت بعدی ما قرار داشته و در تلاشیم آنها را نیز با تغییر کاربری به مجموعه‌های فرهنگی نظیر موزه، کتابخانه، رستوران سنتی و... تبدیل کنیم.

معاون اداره کل حفظ و احیای بناها و بافت‌های تاریخی میراث فرهنگی با ذکر چند نمونه از حمام‌های در دست بررسی می‌گوید: حمامی تاریخی در هرمزگان شناسایی شده که اکنون دیگر به هیچ عنوان ظرفیت تبدیل شدن به حمام را ندارد، بنابراین درصدد احیا و تبدیل آن به یک مجموعه فرهنگی تفریحی هستیم.

از سویی در شهر اراک و در مجاورت بازار اصلی این شهر نیز حمامی توسط شهروندی به نام صفایی، به میراث فرهنگی معرفی شده که قرار است به خواست خود این فرد و حمایت و همکاری میراث فرهنگی، آن را مرمت و بازسازی و به کاربری اصلی آن یعنی حمام تبدیل کنیم که با توجه به نزدیکی به بازار می‌تواند درآمدزایی خوبی نیز داشته باشد.

وی با اشاره به این که بهره‌وری مجدد از حمام‌ها می‌تواند در روستاها هم به فرصت مناسبی برای اشتغالزایی و رونق اقتصادی آن مناطق تبدیل شود، می‌افزاید: متاسفانه از این فرصت بزرگ تاکنون در کشور ما استفاده نشده در حالی که خاستگاه اولیه حمام به نقل از دکتر تهرانی، (دکترای مرمت و استاد دانشگاه شهید بهشتی) کشور ایران است، ترکیه از این فرصت به نفع خود استفاده و حمام‌هایی را به سبک ایرانی راه اندازی و از این طریق نظر گردشگران اروپایی را به خود جلب کرده، به طوری که بسیاری از گردشگران برای دیدن و استحمام در این حمام‌ها به ترکیه سفر می‌کنند.

برای استحمام به ابیانه بروید

روستای زیبا و گردشگرپذیر ابیانه نیز از جمله مناطقی است که از حمام‌های تاریخی برخوردار بوده و مسئولان آن درصدد راه‌اندازی این حمام‌ها هستند.

دهیار روستای ابیانه در این خصوص به جام‌جم می‌گوید: ابیانه دو حمام تاریخی مربوط به دوران صفویه دارد که یکی از آنها همچنان مورد استفاده اهالی قرار می‌گیرد و دیگری از 25 سال پیش از مدار استفاده خارج شده که اکنون درصدد احیای دوباره آن هستیم.

محمد عادلی با اشاره به این که تمایل داریم این حمام را هم که دارای خزینه‌های آب گرم و سرد است، با همان کاربری حمام احیا کنیم، می‌افزاید: در این زمینه یک سرمایه‌گذار اعلام تمایل کرده که هفته آینده جلسه‌ای برای توافق نهایی با وی خواهیم داشت و انتظار می‌رود طی شش تا هفت ماه آینده کار بازسازی و مرمت این حمام انجام شود. عضو انجمن خانه ابیانه به نکته‌ای جالب در زمینه حمام در ابیانه اشاره کرده و می‌گوید: از 400 سال پیش تاکنون حمام رفتن در ابیانه هیچ هزینه‌ای نداشته واز این رو این سنت همچنان در این روستا پابرجاست.

آغاز مرمت حمام اسلام‌آباد

در همین حال سیدمحمدجعفر میرجلیلی، سرپرست نمایندگی میراث فرهنگی، ‌صنایع دستی و گردشگری شهرستان اشکذر در استان یزد نیز از آغاز مرمت حمام تاریخی روستای اسلام آباد در شهرستان اشکذر که بنایی متعلق به دوران قاجاریه است، خبر داده و می‌گوید: این حمام طی 20 سال گذشته به صورت متروکه رها و به‌تدریج به یک مخروبه تبدیل شده بود که اکنون مرمت آن با مشارکت شورای اسلامی روستا آغاز شده و قرار است در آینده‌ای نزدیک به موزه مردم‌شناسی یا موزه صنایع دستی روستا تبدیل شود.

فاطمه مرادزاده