فرصت علوم و فناوری شناختی برای رسانه

این حوزه نو پدید، کاربرد وسیعی در رشته‌های پزشکی، جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، علوم نظامی، آموزش، اطلاعات و رسانه‌های جمعی پیدا کرده است. شناخت ماهیت و ساز و کار فعالیت‌های ذهنی مانند تفکر، استدلال کردن، توجه، ادراک، یادگیری، حافظه و کاربردهای زبان از دغدغه‌های اصلی این علم نوپدید و کاربردی است.

جعبه سیاه ناشناخته

از دهه 1990 که دهه مغز نام گرفته بود، توجه به قابلیت‌ها و ویژگی‌های مغز و ذهن انسان به عنوان دریچه ورود اطلاعات و تحلیل و تفسیر این اطلاعات، از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و دیگر مغز جعبه سیاه ناشناخته و مرموز نیست؛ بلکه با روش‌های علمی قابل شناخت، تحلیل، کنترل و هدایت است. لذا حوزه‌های مختلف برای تأثیرگذاری هر چه بیشتر بر این پدیده، دست به پژوهش‌های علمی زدند و نتیجه این تلاش‌ها پیدایش علوم و فناوری‌های شناختی است. این علوم و فناوری در حوزه‌های مختلف نظامی، اطلاعاتی و رفتارگرایی پیشرفت قابل توجه داشته است و کشورهای پیشرفته به یافته‌های جدیدی در این خصوص نائل آمده‌اند.

در ایران، عمر این علوم و فناوری زیاد نیست و حوزه کاملاًً جدیدی است و به ویژه در حوزه رسانه، تولید علمی چندانی صورت نگرفته است و به تازگی به ابتکار ریاست محترم سازمان در سال 1393 گروه جدیدی به نام «زیبایی‌شناسی و علوم‌ شناختی» در مرکز پژوهش و سنجش افکار راه‌اندازی شد که با برگزاری نشست‌های علمی ـ پژوهشی و تعاملات مقتضی درصدد بهره‌گیری از این حوزه جدید و کاربردی کردن آن در برنامه‌سازی است. امروزه کشورهای زیادی به اهمیت کاربرد علوم شناختی پی برده‌اند و بودجه‌های هنگفتی را در این راه صرف می‌کنند.

نبرد رسانه‌ها

ازجمله موسسه‌های مشهور در این زمینه DARPA در کشور آمریکاست که تلفیق علوم و فناوری‌های شناختی با رویکرد‌های آینده‌پژوهی و انجام تحقیقات کاربردی و آزمایشگاهی در زمینه‌های مختلف نظامی، رسانه‌ای و امنیتی از این علوم کاربردی نهایت بهره‌برداری به عمل می‌آورد. به‌راستی در فضای جدید که کشور ـ به تعبیر رهبر معظم انقلاب ـ آماج جنگ نرم دشمن است، میدان نبرد تغییرات اساسی پیدا کرده است و دشمن روز به روز در عرصه‌های نظامی و رسانه‌ای به این علوم کاربردی تجهیز می‌شود و هر گونه تعلل و تسامح در این باب به هیچ وجه مجاز نخواهد بود. ارزش علوم شیمی، فیزیک و... به جای خود، اما امروز فضای نبرد رسانه‌ای بر پاشنه علوم و فناوری‌های شناختی می‌چرخد و لازم است فرهنگ ترویج و توسعه علوم شناختی در همه عرصه‌های کشور به‌ویژه در حوزه رسانه، به دلیل وسعت و عمق تأثیرگذاری آن گسترش یابد.

جمله پایانی این که علوم شناختی، ریشه در تعالیم اسلامی دارد. جایی که نبی اکرم(ص) فرمودند: هر کس خود را شناخت پروردگارش را شناخته است: من عرف نفسه فقد عرفه ربه.

دکتر جعفر عبدالملکی

رئیس مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما