داستانی معناگرا از یک هجرت

مرزی که اگر از آن عبور کنند می‌توانند خودشان را به تهران برسانند و با کار در تهران زندگی رویایی خودشان را رقم بزنند. اسماعیل در یک خانواده مذهبی بزرگ شده و حافظ کل قرآن است. به اصول اخلاق دینی نه‌تنها التزام دارد بلکه در تناقض‌های موجود میان رفتار مردم و آموزه‌های موجود سرگردان است و حقیقت اخلاقی را با همان ذهن نوجوان خودش جست‌وجو می‌کند. پدر او از مبارزان و جهادگران احمد شاه مسعود بوده که بر اثر جراحتی که در جنگ با روس‌ها برداشته، خانه‌نشین شده و به بچه‌های محل، قرآن و اخلاق می‌آموزد. تربیت در چنین فضایی اخلاقی و دینی با تناقضات اخلاقی موجود در عالم بیرون از خانه و خانواده که در طول این سفر برای اسماعیل رخ می‌دهد مهم‌ترین پایه داستان و توصیف گر شخصیت در جدال یا تناقضات اسماعیل است.

نویسنده روایتگر مهاجرت دردناک افغانستانی‌ها در راه طولانی رسیدن به تهران است. میلانی سعی کرده در این اثر به وضوح، وقایع دهشتناک این گروه از مهاجرین را به تصویر بکشد. مصایبی که به قدری تکان‌دهنده هستند که تأسف خواننده را به همراه می‌آورد. علاوه بر این او سعی کرده با تأمل بر سفر جسمانی و سفر روحانی نشان بدهد هجرت مفهومی ورای مرزها و سرزمین‌هاست. در واقع تن انسان یک سفر می‌کند و روح انسان سفری دیگر در همین راستا دارد. هجرت یک مقوله آنی و یک پروسه از روایت حال زندگی نیست و در این اثر هجرت تلفیقی از رویدادهای گذشته و اکنون و آینده انسان است. این رویکرد فلسفی به مفهوم هجرت یا همان مهاجرت، سلوک پرمعنایی به تصویر می‌کشد و سعی می‌کند سرانجام و غایت داستان را به چالش بکشد.

در پایان داستان، تهران به مثابه یک آرمان شهر یا شهر رویایی میزبان خوبی برای مشتاقانش نیست و به صورت یک غایت ناتراز و ناموزون از زندگی مدرن مورد نقادی و واکاوی شخصیت اول داستان و همسفرانش قرار‌ می‌گیرد.

اگرچه این رمان به عنوان اولین داستان بلند محمد میلانی در حوزه ادبیات داستانی محسوب می‌شود، ولی سابقه و زمینه‌های مطالعات و ترجمه کتاب‌های فلسفی به قلم او و نیز نوشته‌های مطبوعاتی و نقدهای تخصصی وی در حوزه ادبیات داستانی و فیلم، در این اثر به خوبی قابل ردگیری است. او توانسته رمانی معناگرا از حیث مفاهیم انسان‌شناسی فلسفی، کلامی، اجتماعی و سیاسی خلق کند.

حضور مفهوم آرامش درون و غوغای برون یا زندگی براساس معنا و فرم خیال‌گونه و فرم‌گرایی‌های مدرن داستان‌نویسی و روانه شدن مفاهیم بر این مبنا به ساحت فیزیکی این دنیا، تقابل‌های بسیار زیبا و سورئالیستیک نابی را در این رمان به تصویر می‌کشد که از این حیث بسیار مثال زدنی است. از سوی دیگر شیوه تعهد به فرم و ساختارهای داستان نویسی مردم محور و اجتماع گرای یاشار کمال و جی. دی سلینجر به وضوح مشهود است.

محمد میلانی، مترجم و محقق حوزه فلسفه غرب است. با ترجمه و تدوین او، کتاب‌هایی چون بودریار و هزاره نوشته کریستوفر هروکس، مجموعه مقالات ویتگنشتاین متفکر زبان و زمان، سنت ترجمه آثار فلسفی در ایران و جنگ خلیج اتفاق نیفتاده، منتشر شده است. وی هم اکنون در حال ترجمه کتاب بنیامین، باختین تجربه و فرم اثر تیم بیسلی برای انتشارات حکمت کلمه است. میلانی همچنین کتاب زندگینامه و شرح آرا و افکار زنده‌یاد امیرحسین جهانبگلو را نیز در نوبت نشر انتشارات ایده خلاقیت، دارد.

بتول خالدی

جام جم