جاده‌ای که مقصد است

بد نیست تاریخچه این جاده زیبا را نیز بدانیم. جاده چالوس یکی از مهم‌ترین قطب‌‌های گردشگری ایران است که مناطق و اماکن دیدنی موجود در این جاده، آن را به عنوان چهارمین جاده زیبای دنیا تبدیل کرده است.

یکی از دلایل اصلی جاذبه جاده چالوس وجود رودخانه کرج به موازات جاده کرج چـالوس است. در میانه آن سد کرج یا امیرکبیر خودش یک دریاچه زیبا ساخته است که به تنهایی یک مقصد گردشگری جالب توجه است. در این میان روستاهای دلپذیر این جاده می‌تواند محل خوبی برای گردشگری باشد؛ خصوصا روستای کوچک و زیبای واریان که همچون جزیره‌ای کوچک در آن سوی آب سد کرج
قرار گرفته است.

همین موضوعات است که زیبایی‌های این جاده را چند برابر کرده است. این جاده از شمال به استان مازندران شهرستان چالوس، از شرق به شهرستان تهران و شمیرانات، از غرب به منطقه طالقان و از جنوب به شهر کرج متصل است.

جاده چالوس اصلی‌ترین راه ارتباطی بین پایتخت و سواحل شمال کشور است. دریای خزر یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری مردم ایران خصوصا تهران‌نشینان است. حال یک جاده در دامنه سلسله جبال البرز مرکزی به نام جاده چالوس وجود دارد که خودش هم زیبایی‌هایی دارد؛ یعنی فقط یک جاده ارتباطی برای رسیدن به دریای خزر نبوده، بلکه از گذشته تاکنون مرکز تفریح مردمی
بوده است. امکانات، تاسیسات و اماکن گردشگری تفریحی و ورزشی در حاشیه این جاده ساخته شده است. جاده چالوس از دیرباز به دلیل آب و هوای مناسب، طبیعت زیبا و چشم‌انداز‌های بکر همواره مورد توجه مردم بوده است.

جاده چالوس، خودش مقصد است

جاده چالوس تنها یک جاده معمولی نبوده و خودش پر از دیدنی‌ها و مراکز گردشگری است. همین موضوع باعث می‌شود جاده چالوس را بتوان به مثابه یک مقصد گردشگری در نظر گرفت. به نوعی می‌توان گردشگری جاده‌ای را در جاده چالوس تجربه کرد.

وجود رودخانه و باغ‌های زیبای حاشیه آن و همچنین آبشار‌ها و چشمه‌های حاشیه کوهستان پیست اسکی خور، چشمه وله در فاصله 2 کیلومتری گچسر در روستای وله، باغ لاله‌ها، تپه شنستون، قلعه دزدبند، کاخ شهرستانک، امامزاده سپهسالار، غار یخ مراد در روستای کهنه ده، غارهای ری زمین و سیراچال و کاخ‌ها و قلعه‌های قدیمی دوران ساسانیان، همچنین پیست اسکی دیزین و روستاهای زیبایی همچون خور، گچسر، شهرستانک و باغ زیبای لاله‌ها، از دیگر مناطق دیدنی جاده چالوس است.

از نکات جالب دیگر این که جاده کرج ـ چالوس در هر فصل رنگ خاص خودش را دارد. در بهار رنگ شاد شکوفه‌ها، در تابستان سرسبز، در پاییز زرد و نارنجی و در زمستان سفید. گاه تضاد رنگ‌ها همزمان با هم منظره‌های بکر و باشکوه می‌سازند.

براساس آمار رسمی منتشر شده از طرف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، در سال بیش از 13 میلیون گردشگر داخلی و خارجی از جاده چالوس می‌گذرند. در جاده چالوس آثار باستانی با معماری‌های جالب توجه بسیاری وجود دارد؛ ازجمله بقایای قلعه‌ها و دژهای استواری مثل شاه دژ، قلعه دختر شهرستانک، قلعه تنگه کسیر، قلعه ری زمین و امامزاده‌های تاریخی با معماری جالب توجه.

تاریخ جاده چالوس

جاده چالوس با نام رسمی جاده 59، از شهر کرج در استان البرز شروع و به شهر چالوس در مازندران وصل می‌شود. محور چالوس ـ کرج از بی‌نظیرترین مناظر و چشم‌اندازهای بکر و طبیعی و از پرطرفدارترین مسیرهای منتهی به شمال کشور است.

تا اواخر دوره قاجار، جاده‌ای بین کرج ـ چالوس وجود نداشته و تنها یک مسیر خاکی و مالرو، راه دسترسی به روستاهای این منطقه را تشکیل می‌داده است.

در دوره پهلوی اول، رضاشاه امر به احداث جاده ماشین‌روی چالوس داد. مبنای کار هم همان جاده معروف ناصرالدین‌شاهی بود، زیرا مهندسان فرنگی دوره ناصری کوتاه‌ترین راه ممکن را جهت رسیدن به چالوس انتخاب کرده بودند، اما به دلیل این‌که بنا بر این بود که جاده ماشین رو شود، باید تغییراتی در مسیر قبلی می‌دادند و ازجمله این‌که مسیر از شهر کرج شروع می‌شد، نه از شهرستانک که ابتدای مسیر شاه قاجار بود. زیرا مسیر شهرستانک برای حرکت ماشین بسیار سخت و صعب‌العبور به حساب می‌آمد. ساخت این جاده با آن امکانات محدود و سردی هوای منطقه چالوس تنها چهار سال به طول انجامید.

این جاده در سال 1312 به دست رضا شاه افتتاح می‌شود، اما جاده چالوس پنج ماه از سال ـ به دلیل کوهستانی بودن و آب و هوای منطقه ـ غیرقابل تردد بود. بنابراین ساخت تونل کندوان آغاز شد. این تونل 1886 متر طول و 5 تا 7 متر عرض و 6 متر ارتفاع دارد.

با ساخت این تونل 13 کیلومتر از مسیر کرج به چالوس کاسته شد، چون پیش از این برای طی این مسیر باید کوه دور زده می‌شد. تونل کندوان در سال 1318 به بهره‌برداری رسید. برای ساخت این جاده تونل‌ها و پل‌های طولانی بسیاری ساخته شده که با توجه به زمان ساخت آنها در دوره رضاشاه پهلوی کار و زحمت زیادی لازم داشته‌ است. گفتنی است عملیات تعریض جاده چالوس که از سال 1374 روی تونل آغاز شد، با امکانات و ماشین آلات مدرن امروز بیش از هفت سال به طول انجامید.

تونل کندوان تا دهه 60 فقط یک لاین داشت و در دو طرف تونل چراغ سبز و قرمز نصب شده بود و راهداران با استفاده از تلفن در دو سمت تونل مسیر را کنترل کرده و چراغ‌ها را قرمز و سبز می‌کردند. در روزهای شلوغ حتی تا نیم ساعت هم چراغ قرمز طول می‌کشید و در صورتی که ماشینی در تونل خراب می‌شد ممکن بود باعث ساعت‌ها معطلی شود.

آزادراه تهران ـ شمال که طی سالیان گذشته به یک پروژه افسانه‌ای و غیرقابل نتیجه مبدل شده است، راه ایمن و مکانیسم مطمئنی برای پیشگیری از ویرانی این جاده تاریخی در اثر تردد زیاد وسایل نقلیه موتوری و حفظ آن به مثابه یک میراث ملی بود که البته تحقق و بهره‌‌برداری از آن طی این سال‌ها به آرزویی محال بدل شده است.

جاده اسم پول را فریاد می‌زند

معاون استاندار البرز و فرماندار ویژه کرج با اشاره به مشکلات ترافیکی جاده چالوس به دلیل افزایش حجم تردد خودروها، صدور کارت تردد جاده سبز را برای خودروهای عبوری از این جاده پیشنهاد کرد. در این صورت تنها تعداد مشخصی کارت تردد فروخته می‌شود که متناسب با ظرفیت جاده است و کسانی که بدون کارت وارد محدوده طرح شوند، توسط پلیس و دوربین‌های ترافیکی، ممانعت یا جریمه خواهند شد. در سال‌های اخیر جاده چالوس با آسیب‌های زیادی از لحاظ زیست‌محیطی مواجه شده که اجرای این طرح می‌تواند سبب برطرف شدن بسیاری از مشکلات زیست محیطی این منطقه ازجمله پاکسازی محیط زیست، نگهداری و محافظت از جنگل‌ها و مراتع و رودخانه‌ها شود.

بنا به گفته این مقام مسئول، این پیشنهاد به دلیل حفاظت از حیات وحش، بازسازی و حفظ تونل‌ها و مسیر جاده، راهسازی برای روستاها و تامین امکانات امداد و نجات نظیر پد هلی‌کوپتر امداد و حتی ساخت بیمارستان‌های مجهز در نقاط مختلف این جاده زیبا داده شده است، اما سوال این است که آیا درآمد این کارت آنقدر است که این همه کار با آن بکنیم؟ در ضمن آیا پول گرفتن از مردم موجب کاهش رفت و آمد در این جاده می‌شود که مشکلات ساکنان اطراف آن را حل کند؟ آیا این امر به درآمد مردم منطقه ضربه نمی‌زند؛ مردمانی که معیشت شان به گردشگران وابسته است؟

با این که به دلیل افزایش حجم تردد خودروها در جاده چالوس علاوه بر مشکلات ترافیکی، شاهد گسترش روزافزون آلودگی‌های زیست‌محیطی در حاشیه رودخانه کرج یا یکطرفه شدن جاده چالوس در روز‌های تعطیل و آخر هفته باعث ایجاد مشکلاتی برای ساکنین این منطقه شده است، اما بعید است پولی کردن جاده راه حل خوبی باشد.

جاده‌ای برای همه

جاده چالوس برای بسیاری از ایرانیان خصوصا اقشار فرودست و طبقه متوسط تنها محلی است که برای چند ساعت می‌توانند برای تفریح و گردش به آن پناه ببرند. اکثریت مردم نه ویلایی در شمال دارند و نه سفر خارجی می‌توانند بروند. همین که چند ساعتی در کنار جاده و در بستر رودخانه پیک نیک کنند برایشان فرصتی عالی است. از این رو به نظر می‌رسد پولی کردن این جاده چندان راه‌حل منصفانه‌ای نیست. در این میان، اما مقامات مسئول از وزارت راه تا پلیس راه با پولی شدن جاده چالوس مخالفت کرده‌اند. عباس آخوندی وزیر راه در مورد پولی شدن جاده چالوس گفت: در جاده چالوس قانون دریافت عوارض برای تردد خودروها را نداریم و فعلا نیز قانونی مبنی بر دریافت آن در دستور کار وزارت راه و شهرسازی نیست. البته قانون اخذ عوارض برای آزادراه‌ها و در قطعه 4 آزادراه تهران ـ شمال جریان دارد.

در کنار این موضع‌گیری وزیر، سرهنگ محمدحسین حمیدی نیز در واکنش به برخی اخبار مبنی بر پولی شدن تردد در جاده چالوس و ممانعت از تردد خودروهایی که دارای کارت تردد سبز در این جاده نیستند، اظهار کرد: باید به این موضوع توجه داشت که بخشی از محور چالوس در استان البرز، بخشی در استان مازندران و بخش دیگری در محدوده شمشک به دیزین در استان تهران قرار دارد. لذا نمی‌توان برای این جاده به صورت استانی تصمیم‌گیری کرد. از سوی دیگر جاده چالوس به واسطه قدمت و وضعیت توریستی که دارد هر ساله میزبان توریست‌های بسیاری است که از سراسر کشور و از نقاط مختلف دنیا وارد آن می‌شوند؛ این در حالی است که به واسطه موقعیت خاص این جاده، تردد در تمام فصول در این جاده بسیار است؛ از این رو تصمیمات استانی مدیران یک استان درخصوص این جاده به هیچ وجه توجیه‌پذیر نبوده و تصمیم‌گیری درباره این جاده نیازمند سیاست‌گذاری‌های ملی است.

جاده‌ای که باید موزه گردشگری شود

جاده‌ای که قدمتی نزدیک به یک قرن دارد و برای بسیاری از ایرانیان خاطره‌انگیز است باید به عنوان یک میراث انسانی و فرهنگی پاس داشته شود. از طرف دیگر ترافیک‌های سنگین و نامطلوب بودن برخی نقاط این مسیر می‌تواند مشکلات متعدد، بسته شدن‌های متوالی و ناامنی این محور برای مسافرت به وجود بیاورد. اگر اتوبان تهران ـ شمال زودتر افتتاح شود، جاده چالوس می‌تواند تبدیل به یک جاده موزه و یک میراث گردشگری و فرهنگی شود و تنها کسانی وارد آن شوند که قصد تفریح و گردش در خود جاده را دارند.

فواد شمس