دانش آموزان مددکار ندارند

دور نیست زمانی که نادر منصور کیایی، مدیرکل دفتر پیشگیری و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش از افزایش عوامل مخاطره‌آمیز نوجوانان سخن گفت و نسبت به خطر گرایش نوجوانان به رفتارهای پرخطر هشدار داد. سخنان او حالا در اینترنت قابل بازیابی است. او که از خطر گرایش به دخانیات، سوءمصرف مواد و خشونت به عنوان مهم‌ترین خطراتی که نوجوانان را تهدید می‌کند، یاد می‌کرد. در واقع کیایی معتقد به ایجاد نظام مراقبت اجتماعی از کودکان و نوجوانان بود؛ نظامی که جایش در کشور ما واقعا خالی است.

جای خالی مددکار اجتماعی

اگر دانش‌آموز گرفتار خشونت خانگی باشد، اگر چشم باز کرده و اعتیاد را دیده باشد، اگر از بعد عاطفی آسیب‌دیده یا خطایی کرده باشد، اگر دست به سرقت و باجگیری زده باشد یا لغزیده و به سمت مواد مخدر رفته باشد، ‌چه کسی است که دردها، خطاها و لغزش‌های او را در محیط مدرسه بشناسد و رد گرفتاری‌ها و چالش‌های او را بگیرد و از سقوط نجاتش دهد؟

کارشناسان معتقدند، همیشه می‌توان معلم یا مدیری را پیدا کرد که از سر مهربانی و دلسوزی، شخصا پیگیر وضعیت دانش‌آموز مشکل‌دار شود. موضوع سه ساعت گفت‌وگوی روان‌شناسان، مددکاران و جامعه‌شناسان حاضر در نشست امور اجتماعی و آموزش و پرورش که یازدهم آبان به همت انجمن مددکاران اجتماعی ایران برگزار شد، ‌همین نکته و خلأ بود. آنها می‌گفتند این که کسی با انگیزه‌های شخصی، پیگیر کار دانش‌آموز مشکل‌داری باشد، کفایت نمی‌کند بلکه ارتقای سلامت روانی اجتماعی دانش‌آموزان نیاز به تشکیلاتی نظام‌مند دارد که درمان مشکلات دانش‌آموزان را در ارائه خدمات مددکاری بداند، آن هم در مدرسه، درست کنار دانش‌آموزان.

دکتر حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران در این نشست کسی بود که از لزوم برنامه‌ریزی برای ارتقای سلامت روانی، اجتماعی دانش‌آموزان سخن گفت و بزرگ‌ترین خلأ در آموزش و پرورش را نبود مددکار اجتماعی معرفی کرد. او بر این موضوع دست گذاشت که اگر دانش‌آموزی به هر دلیل درگیر آسیب اجتماعی شد، باید سیستمی تخصصی به او کمک کند تا به محیط مدرسه بازگردد نه این که اگر درگیر یک آسیب شد، درهای مدرسه به رویش بسته شود.

این نکته را ایوب اسلامیان، مددکار اجتماعی نیز تکرار کرد، اما با تمرکز بر ترک‌تحصیل دانش‌آموزان مشکل‌دار؛ دانش‌آموزانی که معمولا به‌جز همان معلم یا مدیر دلسوز کسی پیگیر وضعیتشان نمی‌شود و اگر مددکاری در مدرسه بود و پیگیر می‌‌شد، شاید ترک‌تحصیل اتفاق نمی‌افتاد. این مددکار می‌‌گوید، مشاور یا روان‌شناس مبنای قضاوتش گفته افراد است، اما مددکار از ابزارهای ارزیابی استفاده می‌کند؛ مثل این که به خانه دانش‌آموز مشکل‌دار سر می‌زند و ریشه آسیب‌دیدگی او را می‌یابد.

با وجود این کارکرد مهم، جای مددکاران اجتماعی در مدارس ما خالی است؛ حتی ابوالقاسم عیسی مراد، روان‌شناس و مدیرکل سابق امور تربیتی و مشاوره آموزش و پرورش می‌گوید، با این که مشاوران در برخی مدارس حضور دارند، اما حضور آنها نیز کمرنگ است؛ 105 هزار مدرسه و فقط 17 تا 18 هزار مشاور. همین است که اگر دانش‌آموزی مشکلی داشته باشد، درگیر آسیبی شده یا در مسیر خطایی افتاده باشد، مشکلش در مدرسه شناخته نمی‌شود و اگر شناخته شود، معمولا با هدف رفع مشکل با او برخورد نمی‌شود.

آموزش و پرورش چه می‌کند

با وجود این، آموزش و پرورش چنین تحلیل‌هایی را کمتر می‌پذیرد و مدعی است به طور مستمر و با ابزارهای مختلف، آسیب‌های اجتماعی کودکان و نوجوانان مدرسه را رصد می‌کند. نمونه‌اش دکتر نادر منصور کیایی، مدیرکل پیشگیری و مراقبت از آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش است که در نشست انجمن مددکاران اجتماعی گفت این دفتر از اعتیاد تا رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان را تحت پوشش برنامه‌های خود قرار می‌دهد و در سه محور آموزشی، فرهنگی و مراقبتی خدمات می‌دهد. در بخش آموزشی گویا مهارت‌های خودمراقبتی به دانش‌آموزان آموخته می‌شود، همچنین به خانواده‌ها و کارکنان مدرسه راهکارهای مراقبت از نوجوانان آموزش داده می‌شود. در کنار اینها بحث‌های مربوط به آسیب‌های اجتماعی در کتاب‌های درسی دوره متوسطه اول گنجانده شده و کتاب‌های راهنمای پیشگیری از آسیب‌ها نیز قرار است به زودی به دست معلمان برسد تا شیوه‌های تدریس آنها ونحوه کلاس‌داری‌شان با اصول پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی منطبق شود.

با وجود این کیایی معتقد است در حوزه مراقبتی (برخلاف حوزه آموزش) فقط آموزش و پرورش در قبال دانش‌آموزان مسئولیت ندارد و مدارس تنها می‌توانند در مواجهه با کودکان و نوجوانانی که درگیر اختلال یا در آستانه خطر هستند، مداخلات مختصر درون مدرسه‌ای داشته باشند. یعنی همه دستگاه‌های اجرایی، سیاستگذار و حمایتی در قبال دانش‌آموزان برای استقرار نظام مراقبتی اجتماعی مسئولیت دارند.

به این ترتیب، افراد غیر از این که زیر چتر آموزش همگانی پیشگیری قرار می‌گیرند، تحت غربالگری اختلالات و چرخه خدمات تخصصی حمایت روانی و مددکاری اجتماعی قرار می‌گیرند.

اما وضع فعلی ما با وضع ایده‌آل فاصله دارد و برخی دانش‌آموزان ما در مقابل آسیب‌های اجتماعی بی‌دفاع‌اند.

مریم خباز‌‌

جامعه