رشوه، شیوه‌ای پلید برای کسب درآمد‌

به گزارش جام جم آنلاین، دکتر حجت‌الله عبدالملکی، استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) در گفت‌وگو با جام‌جم از تاثیر رشوه بر زندگی فردی و اجتماعی انسان می‌گوید.

رشوه چه تاثیری در زندگی فردی و خانوادگی انسان‌ها دارد؟

اگر سبک زندگی اسلامی را در نظر بگیریم باید بدانیم هر شی مادی بعد معنوی و ملکوتی هم دارد. آیات و روایات تصریح روشنی نسبت به این موضوع دارند. پول که دستمان می‌رسد و درآمدی که کسب می‌کنیم، علاوه بر واقعیتی مادی، ماهیت معنوی نیز دارد.

ماهیت معنوی و ملکوتی هر چیزی می‌تواند در زندگی انسان‌ها اثر معنوی و مادی بگذارد. ما دو نوع رزق داریم. یک رزق حلال و یک رزق حرام. رزق حرام به این معناست که کسی با شیوه‌هایی که از لحاظ اعتقادی و معنوی مطلوب نیست، درآمدی کسب کند. چنین روش‌های درآمدزایی با ناموس خلقت تطابقی ندارد. سرقت، رشوه و ربا از جمله این امور هستند.

از دید اسلام هر کاری مصالح و مفاسدی دارد و دست زدن به آن هم باید براساس رعایت شرایط و ضوابطی باشد. وقتی فرد با روشی که قبیح است کسب درآمد می‌کند و برهمان اساس هم نحوه زندگیش را تنظیم می‌کند، برکت را از زندگیش بیرون می‌کند. بی برکتی پول هم اثرات مهمی در رزق و روزی دارد.

از بعد مادی ممکن است به این معنا باشد که پول به دست آمده در چنین شرایطی رشد نخواهد کرد و از بعد معنوی هم آن فرد از درآمد به دست آمده براساس چنین شیوه‌ای در راه کمال استفاده نخواهد کرد. شاید نتیجه آن بروز عوارض و معضلاتی در زندگی او و اعضای خانواده اش باشد و پول به دست آمده هم برای رفع آن معضل خرج شود. بنابراین رشوه یکی از روش‌های پلید برای کسب درآمد است.

به لحاظ اقتصادی زمینه‌ها و عوامل رواج رشوه چیست؟

برخی ممکن است تصور کنند روزی که خداوند برای آنها مقدر کرده است کافی نیست. به همین سبب به سمت رشوه دادن یا رشوه گرفتن روی می‌آورند. این آدم‌ها البته دلایل و توجیهاتی هم برای خود دارند. مثلا می‌گویند چون بدهکار هستیم یا تلاش‌های اقتصادی ما کفاف زندگی را نمی‌دهد بنابراین برای جبران آن به ناچار به خاطر کارهایی که برای دیگران انجام می‌دهیم رشوه هم می‌گیریم. یا برای گرفتن وام اقدام می‌کنند، اما چون زمان برای گرفتن وام از بانک طولانی می‌شود برای این که به این روند تسریع ببخشند، رشوه می‌دهند.

کسانی که رشوه می‌گیرند هم چنین بهانه‌ای را مطرح می‌کنند. می‌گویند چون ما به افرادی که مشکل دارند کمک می‌کنیم، بابت زحمتی که می‌کشیم رشوه می‌گیریم. چون تلاش‌های ما باعث شده آن فرد سود خوبی نصیبش شود و ما هم به واسطه انجام این کار برای او درآمدی کسب می‌کنیم، ولی ذاتا رفتن به سمت روش‌های نامشروع مبتنی بر یک روش غلط است. این نشان می‌دهد ما نسبت به رزاقیت و ربوبیت خدا شک کردیم. در حالی که در ذات هستی چنین روش‌هایی به نتیجه مطلوبی نخواهد رسید و ممکن است نتیجه‌ای مقطعی بر آن مترتب باشد، اما این تلاش‌ها افراد رشوه دهنده و رشوه گیرنده را به نتایج مورد نظرشان نمی‌رساند.

گاهی ممکن است در روند طبیعی کار، برخی سنگ‌اندازی کنند و مانع انجام آن در مسیر عادی شوند. کسانی که ناچار به مواجهه با چنین افرادی هستند، قصد و نیتی برای رشوه دادن ندارند، اما به سبب رفع موانع، مجبور به پرداخت مبلغی می‌شوند آیا چنین شیوه‌هایی قابل تائید است؟

به طور کلی رشوه دادن کار مجازی نیست و در صورت ادامه، قباحت عمل ناپسند از بین می‌رود و برای شخص رشوه‌دهنده که از اول قصد و نیتی برای انجام چنین کاری نداشت و فقط برای دفع شر و رفع موانع، مرتکب چنین عملی شده، به صورت یک کار عادی
درمی‌آید.

درباره ربا می‌گویند اگر کسی ربا بدهد مانند کسی است که به جنگ خدا رفته باشد. کسی که در زندگی اقتصادی خود دچار مشکل شد و از طریق عادی نتوانست برای رفع مشکلاتش پولی به دست بیاورد، ممکن است از کسی پولی قرض کند و برای باز پرداخت آن مجبور به دادن ربا شود، اما وجود چنین مشکلاتی باز هم توجیهی برای روی آوردن به ربا نمی‌شود.

از طرفی دیگر دادن رشوه و ربا هرچند به صورت محدود باز هم باعث ترغیب و تطمیع افرادی برای گرفتن رشوه و خوردن ربا می‌شود. بنابراین نباید کاری کرد که چنین فرهنگی در جامعه ترویج شود.

برای برخورد با چنین پدیده شومی چه شیوه‌ای را باید در پیش گرفت؟

هر پدیده‌ای را باید از بعد خرد و کلان نگریست. از بعد کلان باید حاکمان و مدیران جامعه علل و زمینه آن پدیده نامطلوب را پیدا و با آن برخورد کنند. اگر کارمندی که دراداره کار می‌کند، بداند دستگاه‌های نظارتی متوجه رفتار و رویه او هستند، مطمئنا رشوه نمی‌گیرد. مدیران جامعه باید توجه داشته باشند برخی به خاطر مشکلات اقتصادی در این ورطه می‌افتند.

بنابراین باید تلاش کنند دلایل و زمینه‌های اقتصادی چنین پدیده را در سطح کلان مورد بررسی قرار دهند و با در نظر گرفتن سیستم‌های حمایتی مثل تامین اجتماعی درصدد کاهش ناتوانی‌های مالی افراد برآیند. بخشی از این مساله هم به مسائل فردی برمی‌گردد.

مبانی دینی ما می‌گوید افراد نباید فقط منتظر عملکرد حاکمان و مدیران جامعه باشند، بلکه آدم‌ها باید زندگی خود را براساس یک نظام اعتقادی مبتنی کنند و در زندگی خود رویه‌ای را در پیش بگیرند که زمینه‌های ورود آنها را به روش‌های نامطلوب درآمدزایی از بین ببرد. از بعد فرهنگی هم باید رشوه‌گیری و رشوه دادن تقبیح و از باب نهی از منکر اثرات منفی و ناپسند چنین رویکردهای در جامعه معرفی شود.

فتاح غلامی

دین و زندگی