خواستگاری روی خط اینترنت

به هم نگاه می‌کنند و دوباره رابطه دوست‌های اینترنتی‌شان را بررسی می‌کنند؛ «علی و سها که دعوا کردند، رامین و فاطمه که طلاق گرفتند، سهراب و شیما که به تفاهم نرسیدند، رضا و شهرزاد هم که نامزدیشان را به هم زدند.» ندا 17 سالش بود. جواب سوال‌های حسام را با تردید می‌دهد. حسام شروع می‌کند به مزه پراندن، حرف زدن از یک کتاب و شعر خواندن. در آن سوی کامپیوتر ندا مبهوت یک ارتباط اینترنتی با اولین جنس مخالف زندگی‌اش می‌شود. از آنها درباره اولین قرار حضوری‌شان می‌پرسم. ندا یاد خاطره‌شان می‌افتد و از خنده پخش زمین می‌شود. «حسام گفته بود تی‌شرت سیاه پوشیده است. من که تلفن همراه نداشتم. سر قرار ایستادم و از هر پسری که تی‌شرت سیاه پوشیده بود می‌پرسیدم شما حسام هستید؟ تا این‌که یک نفر جواب مثبت داد. خندیدم و گفتم من ندا هستم، اما پسر جواب داد: خب چی کار کنم؟ خلاصه آقا حسام مورد نظر ما آن روز نیم ساعت دیرتر سر قرار رسیده بود. راهی خانه شدم و تا دو هفته جواب چت‌های حسام را نمی‌دادم.» شوهرش سرش را پایین انداخته و انگار هنوز شرم 30 دقیقه دیر کردن در این ده سال را با خود یدک می‌کشد. حسام بار دیگر رضایت ندا را برای قرار دیگری جلب می‌کند و این بار 30 دقیقه زودتر خود را می‌رساند. حسام ادامه می‌دهد: «از همان موقع فهمیدم کار درستی کردم. با خودم گفتم این همان زندگی من است.»

مرکز پژوهش‌های مجلس سال 92 اعلام کرد که تنها 2 درصد ازدواج‌ها در ایران، اینترنتی است. در این گزارش اصل ازدواج اینترنتی زیر سوال نرفته بود، اما به علت نبود آموزش، نظارت ضعیف، ناپایداری ارتباط در محیط مجازی این نوع روابط را همراه با خطر‌های احتمالی توصیف کرده بود.

رشد قارچ‌گونه سایت‌های همسریابی اینترنتی در کنار رقم 2 درصدی ازدواج اینترنتی در کشور نشان می‌دهد از این سایت‌ها برای ازدواج استقبالی نمی‌شود و برای راه‌های دیگری مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. چندی قبل مجلس اعلام کرد برخی از این سایت‌ها دارای تراکنش‌های مالی روزانه 12 میلیون تومان هم بوده‌اند. این گزارش شمار کاربران اینترنت در ایران را در سال 91 بالغ بر 45 میلیون و 5 هزار و 644 نفر اعلام کرده است. براساس آمارهای مرکز آمار ایران، از مجموع کاربران اینترنت کشور، 58.1 درصد مرد و 41.9 درصد زن بوده‌اند.

زن حرف‌گوش‌کن می‌خواهم

در یکی از سایت‌های ازدواج اینترنتی ثبت‌نام می‌کنم. از کاربر میزان وزن، قد، وضعیت تاهل، وضعیت خانوادگی و خلاصه همه چیز‌هایی که قبلا در جلسه خواستگاری مطرح می‌شد می‌پرسند تا ثبت‌نام کنم. به محض ورود به سایت، دو مرد پیغام می‌دهند که قصد ازدواج دارند و می‌خواهند با من بیشتر آشنا شوند. آنها نام و محل سکونتم را می‌پرسند و می‌خواهند که با شماره‌شان تماس بگیرم. بعد از چند دقیقه کاربری به نام «اسی» از شهریار پیغام می‌دهد که «قصد ازدواج ندارم فقط یک رابطه دوستانه ملاکم هست» شماره تلفن‌اش را گذاشته و از من دعوت می‌کند برای شام به یک قرار در رستوران برج میلاد تهران بروم. کاربر دیگری به نام «علی خوش‌تیپ» پیغام می‌دهد که «32 سالمه. ارشد حقوق جزا و وکیل هستم. ساکن شهرک غرب. یکی رو می‌خوام که باصداقت باشه و فقط مال خودم باشه». از کاربر دیگری به نام «بهزاد» پیام می‌آید که 33 سال دارد، متاهل است. دارای قد 180 وزن 78 پوست گندمی و تحصیلات ارشد.» می‌پرسم اگر متاهل هستی برای چه پیغام می‌دهی؟ این را می‌گویم و شروع می‌کند: «همسرم مرا درک نمی‌کند. ازدواج ما اجباری بود. دنبال زنی می‌گردم که مرا دوست داشته باشد. از همسر اولم طلاق می‌گیرم و...». «فرهاد ـ پسر تهرانی» کاربر دیگری است که در پیغامش نوشته دنبال همسری می‌گردد که به حرفش گوش کند، بدون اجازه او جایی نرود، با صدای بلند نخندد، بدون هماهنگی کاری نکند و به قول خودش حرف‌گوش‌کن باشد. پیغام‌ها مدام بیشتر می‌شود: سیدامید، مهران شهرک غربی، شهاب زبل و....

همه از درخواست‌شان برای یک رابطه خوب برای ازدواج می‌گویند. از این میان برخی نیز درخواست‌های روابط خارج از عرف دارند. همه‌شان سریع شماره می‌دهند و می‌خواهند ادامه چت را در تلگرام دنبال کنیم. بیشترشان هم عکس واقعی‌ام را می‌خواهند. در اطلاعات سایت نوشته بیش از 800 ازدواج اینترنتی از طریق این پایانه انجام شده است. در این قسمت حتی نام و مشخصات زوجین هم ثبت شده است.

شوهر خوب می‌خواستی پیغام بده

در سایت دیگری مرد‌ها عکس‌هایشان را گذاشته‌اند و زیر عکس نوشته‌اند که هر کسی آنها را می‌خواهد پیغام دهد، اما امان از این که زنی این درخواست را کرده باشد. دیگر جایی برای سوزن انداختن نیست. «باران» با گذاشتن عکس خود نوشته، من مجرد و 35 سال دارم. به دنبال رابطه واقعی و ازدواج می‌گردم. زیر عکس او 205 نظر گذاشته شده. «من علی هستم 31 ساله، اهل هرات و به دنبال ازدواج با زن ایرانی می‌گردم.» «من شاهین هستم مدیر تولید یک مغازه کابینت‌سازی در رباط‌کریم و دنبال رابطه سالم می‌گردم.» «علی 28 ساله هستم بیکار و دانشجو. فرزند اول یک خانواده ثروتمند اهل زعفرانیه تهران.» مرد دیگری از اهالی کابل نوشته در ارتش افغانستان فعالیت دارد. او همان جا زیر عکس از دختر خواستگاری می‌کند و می‌گوید اگر بله بگوید یک میلیون تومان به حساب دختر می‌ریزد. آنها همان جا زیر عکس تصمیم به ازدواج می‌گیرند و قرار می‌شود در قرار اولشان به دنبال آماده کردن کارهایشان برای مهاجرت به آمریکا باشند. عثمان مرد دیگری است که نوشته: «سلام من متاهلم، اما زن دوم می‌خوام اگر موردی بود خبرم کنید. با تشکر.» کاربر دیگر خیلی ساده و رک نوشته است: «من دنبال زن می‌گردم. شوهر خوب می‌خواستی به من پیغام بده.»

همسریابی مجازی به منزله بحران

«همسریابی» عنوان صدها سایتی است که فعالانه، سعی در پیوند زناشویی انسان‌ها دارد. یافتن همسر، اگر پیش از این دغدغه دختران و پسران دم‌بخت و در نهایت خانواده‌هایشان بود، حالا امری است که به حوزه عمومی هم راه پیدا کرده است. چندی پیش خبری مبنی بر «سامانه ملی همسان‌گزینی راه‌اندازی شد.» منتشر شد که گفته می‌شود یکی از سایت‌های قانونی همسریابی است.

انتخاب اینترنتی همسر، گرچه عمر زیادی ندارد، اما این روزها به‌شدت فعال است. پردیس عامری، پژوهشگر معتقد است این روش، خلأ‌های زیادی به همراه دارد. چراکه هر چه حلقه‌های واسط در انتخاب همسر گسترش یابد، خانواده از پایداری کمتری برخوردار خواهد بود.

به گفته او، از آنجا که در فضای مجازی با هر هویتی می‌توان خود را معرفی کرد و صحت اطلاعات اشخاص قابل درک صحیح نیست، در نتیجه، تعاملی که شکل بگیرد هم قابل اطمینان نخواهد بود. مگر این‌که نظارت دقیق و درون سازمانی بر این روابط ایجاد شود تا جلوی سوءاستفاده‌ها را بگیرد که این حالت هم برای شکل‌گیری نهاد خانواده که از کارکردهای اصلی آن عاطفه، تعامل اعضا و برقراری حس امنیت است نامطلوب به شمار می‌آید. نتایج مطالعاتی که روی جنبه‌های اجتماعی این پدیده نوظهور صورت گرفته است، نشان از ضرورت آموزش به افراد دارد. با این هدف که مخاطبان این فضاهای مجازی بدانند با چه مسائل رفتاری مواجه هستند و چه واکنشی باید نشان دهند.

در جامعه ما که پدیده تاخیر در ازدواج به دلایل گوناگونی رو به افزایش است و هنجارهای فرهنگی سنتی زنان را تحت فشار و اجبار برای ازدواج هرچه زودتر قرار داده‌اند، روی آوردن افراد مجرد به این‌گونه روش‌ها برای یافتن شریک زندگی دور از ذهن نیست، اما در نهایت جامعه نمی‌تواند خود را با این روند همراه کند، چراکه آموزش و فرهنگ‌سازی لازم در آن صورت نگرفته است. به دلایل مذکور، درباره ظهور پدیده همسریابی اینترنتی نمی‌توان چندان خوشبین بود و حتی برخی کارشناسان آن را از عوامل بروز اختلاف میان زوج‌ها، فروپاشی خانواده و آسیب خوردن به افراد می‌دانند و نگرانی جدی در مورد شکل‌گیری بحران اجتماعی جدید با توجه به این پدیده، در آینده دارند. در شرایط فعلی می‌توان گفت مشکل جامعه ما افزایش و عادی‌سازی اینچنین بنگاه‌های ازدواجی نیست، بلکه جامعه در حال گذار ایرانی که درگیر میان سنت و معیارهای مدرن است، تجربه کافی برای درک پدیده‌های نوظهوری از این دست و تطبیق اطلاعات مرتبط با آنها با مولفه‌های زندگی اجتماعی امروز و تشکیل خانواده مطلوب را ندارد.

نگین باقری