بررسی فیلم‌های دفاع‌ مقدس از منظری دیگر

اما آنچه به‌عنوان «سینمای نوین ایران» در این محافل و مجامع مطرح شد، هیچ‌گاه آینه تمام‌نمایی از سینمای ایران نبود.

در واقع، اغلب گونه خاصی از آثار سینمای ایران، با گرایش‌های فرمی و مضمونی خاص، فرصت و مجال عرضه شدن در صحنه بین‌المللی را یافته است.

در این میان، برخی از گونه‌های سینمایی که اتفاقا با نظر به سابقه تاریخی سینمای ایران پدیده‌ای «نوظهور» و «نوین» در این سینما محسوب می‌شدند، از ورود به مدارهای فراملی توزیع یا نمایش سینما بازمانده و تبعا در کانون توجه مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی و سینمایی نیز قرار نمی‌گرفتند.

یکی از این گونه‌های به حاشیه رانده شده و نادیده انگاشته، «سینمای دفاع مقدس» بود. تصویری که در غرب از «سینمای ملی ایران» در ادبیات دانشگاهی سینما و گفتمان منتقدان شکل می‌گرفت، کمتر نشانی از «سینمای دفاع مقدس» یا اشارتی به آن داشت.

این در حالی بود که به باور بسیاری از منتقدان سینمایی و کارشناسان فرهنگی داخلی، این گونه سینمایی یکی از اصیل‌ترین و پررونق‌ترین ژانرهای سینمای ایران در سه دهه اخیر بوده است.

در سال‌های اخیر هرچند هنوز باب بیشتر جشنواره‌های غربی به روی «سینمای دفاع مقدس ما» باز نشده است، اما گام‌هایی در جهت مطالعه و پژوهش در مورد این سینما و تحلیل آثار فیلمسازان شاخص برداشته شده است.

در این میان، علاوه بر معدود و پژوهشگر‌های غربی که کاملا تخصصی به مطالعه این موضوع پرداخته‌اند، برخی از استادان و پژوهشگرهای ایرانی دانشگاه‌های خارج از کشور نیز سهم قابل توجهی داشته‌اند.

پژوهشگرهایی که تاکنون در این عرصه گام برداشته‌اند، اغلب رویکردی میان‌رشته‌ای داشته‌اند و با استفاده از نظریه‌ها و روش مختلف از منظر رشته‌هایی چون، مطالعات فیلم، مطالعات رسانه، مطالعات فرهنگی، انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی به تحلیل سینمای دفاع مقدس پرداخته‌اند.

اگرچه تعداد کتاب و مقاله پژوهشی که در این موضوع در خارج از کشور منتشر شده، هنوز به نسبت منابعی که به دیگر بخش‌های سینمای ایران، بویژه بخش «جشنواره»ای پرداخته‌اند، اندک و ناچیز است. اما توجه به همین آثار نیز به دلایل مختلفی حائز اهمیت است.

این مقالات نشان می‌هد که برخلاف تصور موجود در برخی محافل هنری، روشنفکری و دانشگاهی ما، این‌گونه نیست که فقط گونه خاصی از سینمای ایران واجد ارزش مطالعه و پژوهش دانشگاه باشند.

متاسفانه این تصور نادرست باعث شده که حتی در داخل کشور نیز تعداد مطالعات و پژوهش‌های جدی در حوزه سینمای دفاع مقدس محدود و اندک باشد.

بی‌گمان بدون تولید فکر، پژوهش و نظریه‌پردازی این سینما افقی روشن و چشم‌اندازی درخشان نخواهد داشت.

از سوی دیگر، با توجه به رویکردهای نظری و روش‌شناختی جدیدی که در مطالعه و تحلیل فیلم به مثابه متن در محافل دانشگاهی جهان رایج است.

این مقالات که اغلب با استفاده از چنین رویکردهایی به تحلیل آثار سینمایی ما پرداخته‌اند، می‌تواند زمینه آشنایی و شناخت بیشتر پژوهشگرها با کارکرد چنین رویکردها و روش‌هایی و همچنین نقد و ارزیابی آنها را فراهم کند.

محمد خزاعی / تهیه‌کننده- قاب کوچک