صرفه اقتصادی قاچاق را نشانه بگیریم

عوامل و عناصر متعددی در بحث قاچاق نقش دارند و به قطع می‌توان گفت که این مساله تک‌بعدی نیست و مجموعه‌ای از عوامل دست به دست هم می‌دهند و زمینه قاچاق را در کشور فراهم می‌کنند.

در این مجموعه عوامل، قسمتی از آن می‌تواند مربوط به شرایط جغرافیایی کشور ما باشد. قسمتی هم می‌تواند مربوط به کشورهای همجواری که ما داریم و شرایط اقتصادی که آنها دارند، باشد.

ما با 15 کشور همسایه هستیم و هر کدام از این کشورها قوانین و شرایط اقتصادی مربوط به خودشان را دارند و در بعضی از کشورها هیچ ثبات اقتصادی وجود ندارد.

از این‌رو برخی از کشورها برای ما منشأ قاچاق محسوب می‌شوند و وقتی هم که به این قضیه ورود می‌کنند، ممکن است ابایی از این موضوع نداشته باشند، اما قسمت مهمی از علل وجود و رشد قاچاق کالا به شرایط اقتصادی کشورمان بازمی‌گردد. به‌عبارتی قاچاق و فرآیند آن به یک نوعی خروجی وضعیت اقتصادی کشور محسوب می‌شود؛ چراکه اگر ما دارای یک اقتصاد سالم باشیم، مسائلی مانند قاچاق به حداقل خود می‌رسد.

در کشور ما سودآوری قاچاق کالا بالا و در مقابل با ریسک پایین همراه است. این مساله باعث سودآوری و به‌صرفه بودن و در نتیجه تشدید قاچاق در کشور شده است بنابراین موثرترین راه‌حل برای مقابله با قاچاق، نشانه گرفتن صرفه اقتصادی آن است.

یکی از این دلایل صرفه اقتصادی انجام قاچاق، وجود کالاهای یارانه‌ای در کشور است. کالاهای یارانه‌ای انگیزه بالایی برای حوزه‌هایی است که کار قاچاق انجام می‌دهند، چون کالای ارزان داخل را خارج و گران در خارج می‌فروشند که سوخت نمونه بارز و بزرگ آن است.

از سوی دیگر ما دارای مشکلاتی چون معیشت مرزنشینان هستیم و همین موضوع یکی از عوامل قاچاق به حساب می‌آید.

در این شرایط قاچاق یک روال رایج به خود می‌گیرد، البته این که آیا نفع این قاچاق را افراد مرزنشین یا کوله‌بر می‌برند باید بگویم که خیر. من اعتقادم بر این نیست که کوله‌بر نفع قاچاق را می‌برد.

اما می‌توانم بگویم که کوله‌بر تنها کار حمل کالای قاچاق را به عهده می‌گیرد و کار افرادی را بر دوش می‌کشد که معمولا دیده نمی‌شوند.

مشکل دیگری که در بحث اقتصادی قاچاق وجود دارد، فقدان سرمایه‌گذاری در بخش‌های زیربنایی کشور است که خروجی آن بیکاری است. زمانی که افراد بیکار باشند، به شغل‌های کاذب روی می‌آورند؛ قاچاق هم یک کار کاذب است بنابراین به دلیل سودآور بودن آن با توجه به شرایط نابه‌سامان اقتصادی کشور توسعه پیدا می‌کند و به تولید داخل ضربه مهلکی وارد می‌کند. این کار باعث می‌شود که تولید در کشور روند نزولی پیدا کند و به تبع آن جمعیت زیادی بیکار شوند و به شمار آنها افزوده شود. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت بیکاری قاچاق را به وجود می‌آورد و قاچاق تولید بیکاری می‌کند.

برخی موارد مانند فرهنگ و سبک زندگی هم در رشد قاچاق کالا در جایگاه ویژه‌ای موضوعیت دارد. فرض کنید دو کالای مشابه یکی تولید داخل و دیگری تولید خارج باشد و کالای خارجی ارزان‌تر از کالای تولید داخل باشد و به همین ترتیب کیفیت آن کالا نیز در برخی موارد بیشتر باشد. مشخص است که مصرف‌کننده ترجیح می‌دهد کالای خارجی را مصرف کند.

از این‌رو شاهد این هستیم که تولید داخل به‌صرفه نخواهد بود و شرایط رقابت‌پذیری از دست می‌رود. این چنین است که ترویج بیشتر نگاه اقتصادی به قاچاق کالا و بستن راه‌های صرفه و سود قاچاق از طریق اصلاح رویه‌های اقتصادی داخلی بخصوص یارانه ها، بین‌المللی کردن قیمت‌ها (با در نظرگرفتن شرایط بومی اقتصاد کشور و مردم) و اصلاح تعرفه‌ها می‌تواند به مرور به حل ریشه‌ای این معضل بزرگ کشور منجر شود.

حبیب‌الله حقیقی - رئیس ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز