دیپلماسی فرهنگی سینمای ایران

شاید بیش ازاقتصاد این سیاست باشد که امروز درساحت فرهنگ به بازتولید خود دست می‌زند و قدرت خویش را از بازوان ستبر فرهنگ می‌گیرد. به عبارت دیگر فرهنگ به عنوان یک ابزار تاثیرگذار و قدرتمند بر مناسبات سیاسی، خود به یک دیپلماسی بدل شده که فارغ از برکات فرهنگی واجد کارکرد و کارآمدی سیاسی هم شده است. چه‌بسا قابلیت‌ها و موفقیت‌های فرهنگی یک کشور به عنوان امتیازی در عرصه سیاسی و بین‌المللی مورد بهره برداری قرار بگیرد.

ابزار تاثیرگذار سینما

در میان ابزارهای گوناگون فرهنگی شاید هیچ چیز به اندازه سینما در جهان تصویری امروز قابلیت و ظرفیت تبدیل شدن به دیپلماسی فرهنگی را نداشته باشد.

بتازگی درخبرها آمده بود فیلم «درباره الی» اصغر فرهادی به عنوان ده فیلم برتر سینمای جهان در سال 2015 انتخاب شده است. درباره الی که سال 1387 (2009) در ایران اکران شد و امسال پس از گذشت نزدیک به شش سال از تاریخ هشتم آوریل در سینماهای آمریکای شمالی روی پرده رفت در فهرست برترین فیلم‌های خارجی (غیرانگلیسی) سال 2015، رتبه هشتم را به خود اختصاص داده است. این فهرست براساس فیلم‌هایی تهیه شده است که امسال در سینماهای آمریکای شمالی اکران شدند.

درباره الی که در شصت و دومین جشنواره فیلم برلین در سال 2009 موفق به کسب جایزه خرس نقره‌ای بهترین فیلم کارگردانی برای فرهادی شد، در هشتاد و دومین دوره جوایز سینمایی اسکار نیز نماینده سینمای ایران بود.

این اتفاق فارغ از موفقیت سینمای ایران در عرصه بین‌المللی نام کشور ما را در افکار عمومی جهان اعتبار بخشیده و به نوعی یک اعتبار دیپلماتیک نیز در عرصه بین‌المللی به ارمغان می‌آورد. این اتفاق با فیلم جدایی نادر از سیمین برای اولین بار تجربه شد. اتفاقی که نام ایران را در عرصه جهانی با افتخار به ثبت رساند.

افزایش قدرت سیاسی

امروزه درعلوم سیاسی این مساله بشدت مورد توجه قرار گرفته که افتخارات فرهنگی، هنری و ورزشی به قدرت سیاسی یک کشور در عرصه بین‌المللی افزوده و وزن سیاسی آن را زیاد می‌کند. ضمن این که امروزه حتی در عرصه سیاسی نیز افکار عمومی و ذهنیت مردم جهان از هم به عنوان بالاترین قدرت سیاسی شناخته می‌شود که می‌تواند تاثیر زیادی بر مناسبات بین‌المللی بگذارد. پیش از فرهادی کسانی مثل کیارستمی و مجید مجیدی هم با درخشش در عرصه‌های بین‌المللی موفق شدند فارغ از افتخارات سینمایی ـ هنری بر اعتبار سیاسی ایران در جهان بیفزایند. همین که نام ایران در رسانه‌های کشورهای مختلف دنیا با ارجاع به موفقیت‌ها و افتخاراتش برده می‌شود یک سرمایه اجتماعی جهانی به وجود می‌آید که نمی‌توان ارزش و قدرت آن را در مناسبات سیاسی بین‌المللی دست‌کم گرفت.

فیلم فرهادی تاکنون در نقدهای سینمایی نمره A را به خود اختصاص داده است و بسیاری از نشریات سینمایی بین‌المللی مطالبی را در ستایش این درام پیچیده منتشر کرده‌اند. در این فهرست که براساس نقدهای شبکه منتقدان سینمایی نشریه ایندی‌وایر شامل بیش از 500 کارشناس سینمایی بین‌المللی منتشر شده، فیلم «تیمبوکتو» ساخته عبدالرحمان سیساکو برنده جایزه کلیسای معنوی جشنواره کن در سال 2014 و یکی از نامزدهای نهایی اسکار بهترین فیلم خارجی اسکار سال گذشته در مکان نخست جای گرفته است.

ظرفیت‌های فراسینمایی

این موفقیت‌ها و موفقیت سینماگران و هنرمندان دیگر در جشنواره‌های مختلف جهانی، واجد ظرفیت‌های فراسینمایی است که باید متوجه آن بود و تلاش کرد از این ظرفیت به عنوان یک دیپلماسی فرهنگی حسن استفاده را کرد. ممکن است در داخل یا از منظر نقد سینمایی به فیلمی اشکال وارد کرد یا آن را دوست نداشت، اما وقتی آن اثر درعرصه جهانی صاحب رتبه و مقامی می‌شود افتخار و اعتبار آن برای همه ملت ایران بوده و یک افتخار ملی به حساب می‌آید.

کسب پرستیژ جهانی

مثل این می‌ماند که طرفداران پیروزی و استقلال وقتی هر یک از این دو تیم در مسابقات آسیایی شرکت می‌کنند تعصبات هوادارانه خود را رها و با نگاه ملی به تیم رقیب خود نگاه می‌کنند. در این موقعیت مثلا استقلالی‌ها به تشویق پرسپولیسی‌ها پرداخته و آن را نه رقیب تیم محبوب خود که نماینده ملت خود می‌دانند. همین نگاه به سینما هم می‌تواند پشتوانه مردمی و معنوی خوبی برای سینمای ما باشد و از قابلیت‌های بالقوه و بالفعل این هنر ـ صنعت عظیم در کسب پرستیژ و اعتبار بین‌المللی باید استفاده کرد.

البته باید بین سیاسی کردن عرصه فرهنگ با اعتبارآفرینی سیاسی از طریق فرهنگ تمایز قائل شد تا فرهنگ زیر سایه سیاست و بازی‌های آن قرار نگیرد، بلکه سیاست بر بالین فرهنگ بنشیند و بر قدرت نفوذ خود بیفزاید. از دل سینما می‌توان به سیاستی کارآمد دست یافت که در جهان امروز پاشنه آشیل سیاست، فرهنگ است.

دیپلمات‌های سینما

فیلم «محمد(ص)» ساخته مجید مجیدی بتازگی اکران خود را در سینماهای کشور آغاز کرده است و بزودی طبق هماهنگی‌هاو قراردادهای منعقدشده یا در راه انعقاد پخش‌کننده‌های جهانی، فیلم در برخی نقاط جهان ازجمله کشورهای اروپایی و آمریکایی به نمایش عمومی درمی‌آید.

این فیلم هفته گذشته در مراسم افتتاحیه جشنواره بین‌المللی مونترال کانادا به نمایش درآمد؛ رویدادی که مجیدی سه بار و برای فیلم‌های «بچه‌های آسمان»، «رنگ خدا» و «باران» جایزه بهترین فیلم را به دست آورد. در واقع همه این حضورهای افتخارآمیز سینمایی و دیگر حضورهای فرهنگی و هنری و در عرصه‌های دیگر مثل ورزش یا اجتماعی بر آبرو و اعتبار بین‌المللی ایران می‌افزاید. با استناد به همین دیدگاه و موقعیت افراد افتخارآفرینی چون مجیدی را باید دیپلمات‌های فرهنگی ایران نامید و قدر و ارزش آنها را دانست. اکران جهانی فیلم مجیدی و موفقیت‌های احتمالی این اثر بار دیگر ما را به اهمیت و جایگاه دیپلماسی فرهنگی نقش پررنگ حوزه فرهنگ در وجاهت سیاسی در عرصه جهانی ارجاع می‌دهد و این بحث را پیش می‌کشد که افتخارات فرهنگی چگونه می‌تواند قدرت سیاسی یک کشور را افزایش دهد؟

سیدرضا صائمی‌‌‌

‌‌‌ جام‌جم