جانشینان بوعلی در قاب هنر

رضا آژان و یوزف اتریشی، میرزای زخمی را شبانه سوار گاری می‌کنند و به تاخت به سمت لاهیجان می‌روند. آنها به عمارتی بزرگ می‌رسند که بر رواق آن نوشته شده: مطب دکتر ابراهیم حشمت الاطباء. چند دقیقه بعد دکتر حشمت (مهدی هاشمی) با سبیل و عینکی گرد و پیراهنی سفید در را باز می‌کند و میرزا و همراهانش را به داخل هدایت می‌کند و این آغازی می‌شود بر حضور موثر دکتر حشمت در سریال به یادماندنی «کوچک جنگلی.»

مرور این نقش موفق در روزی که به نام روز بزرگداشت ابوعلی‌سینا و روز پزشک نامگذاری شده، ما را به این پرسش می‌رساند که سینما، تلویزیون و ادبیات ما تا چه حد آثار شاخص و هم شأن پزشکان ساخته است؟ و از طرفی چرا بخصوص در سال‌های اخیر آستانه تحمل برخی پزشکان پایین آمده و بعضی از آنها تاب طرح مسائل، مشکلات و اشتباه‌های موجود در این حرفه را ندارند ؟

به گزارش جام‌جم، اهمیت و جایگاه حرفه پزشکی بر کسی پوشیده نیست و طبیبان و پزشکان بسیاری در طول تاریخ ناجی بسیاری از انسان‌ها بوده‌اند. شعر، ادبیات داستانی و ادبیات نمایشی هم گاهی از ظن خود یار پزشکان و ضامنان سلامت جامعه شده و شخصیت‌های اصلی آثارشان را به این افراد اختصاص داده‌اند.

پزشکان نمایشی

با نگاهی به تاریخ تلویزیون و سینمای ایران با آثار قابل‌توجهی روبه‌رو می‌شویم که پزشکان، کاراکترهای اصلی آن را تشکیل می‌دهند. از همین نمونه‌ای که ذکر آن رفت بگیرید تا مجموعه فاخر «روزگار قریب» که در کنار پرداختن به برخی فرازها و نقطه‌های حساس تاریخ معاصر نگاهی به زندگی نخستین پزشک تخصصی اطفال در ایران دارد.

در سینما نیز با نمونه‌های برجسته‌ای مواجهیم، از دکتر سپیدبخت با بازی رضا کیانیان در «خانه‌ای روی آب» و دکتر عالم با بازی مسعود رایگان «خیلی دور، خیلی نزدیک» تا امیرعلی و لیلا در «روزهای زندگی» که زندگی خود را وقف یک بیمارستان صحرایی در جبهه جنوب کرده‌اند.

حکیمان دیروز، پزشکان امروز

سوال نخست اینجاست که پزشکی چقدر در طول این سال‌ها به ادبیات و هنرهای نمایشی ما راه یافته و مهم‌تر از آن شاهد بازتاب درست فعالیت‌ها و نقش سازنده آنها در اجتماع در آثار مختلف بوده‌ایم؟

دکتر محمدرضا شالبافان، شاعر و متخصص روانپزشکی در گفت‌وگو با جام‌جم، در پاسخ به این پرسش، رویکرد فرهنگ و ادبیات را به دو بخش سنتی و مدرن تقسیم می‌کند و می‌گوید: در ادبیات سنتی ما که مشخصا بروز آن در شعر بوده، پزشک همواره به عنوان یکی از ستون‌های پررنگ فرهنگ گذشته، حضور بسیار پررنگی داشت البته آن زمان بیشتر از واژه حکیم استفاده می‌شد، چرا که این افراد علاوه بر طبابت، هم فیلسوف بودند و هم قدرت نطق بالایی داشتند. ضمن این‌که بسیاری از شاعران هم در آن زمان دستی بر آتش حکمت داشتند.

این پزشک ادامه می‌دهد: شما با نگاهی به اشعار شعرایی چون حافظ و سعدی می‌بینید که آنها همواره با مهر و احترام از طبیبان یاد می‌کنند. اما در ادبیات مدرن و با توجه به جزء جزء شدن جامعه، طبیب دیگر خیلی از ویژگی‌ها و کمالات گذشته حکیمان را ندارد، برای همین به نظر می‌رسد رویکرد ادبیات به پزشکان کمتر شده است. البته در سال‌های بعد از انقلاب حضور برخی پزشکان که خودشان هم ادیب بودند، کمی این پیوند و ارتباط را حفظ کرد.

پزشکان موثر

شالبافان بر حضور پررنگ‌تر پزشکان در ادبیات و هنر تاکید می‌کند و می‌گوید: باتوجه به این‌که جامعه ما امروزه با مشکلات سلامت جسمی و روانی دست و پنجه نرم می‌کند و این مساله یکی از دغدغه‌های جدی مردم است، اما متاسفانه شعر و ادبیات داستانی و عرصه هنرهای نمایشی ما خیلی کم به این موضوع و نقش موثر پزشکان می‌پردازد. ضمن این‌که در برخی اوقات در پرداخت‌های سینمایی و تلویزیونی هم با چهره خدشه‌دار پزشکان طرفیم و فیلمنامه‌نویسان ما پزشکان را به عنوان افرادی غیرقابل اعتماد به مخاطب معرفی می‌کنند.

این شاعر بیان می‌کند: من همه همکاران پزشکم را تائید نمی‌کنم و ممکن است مثل هر حرفه دیگری میان آنها افراد نادرستی هم وجود داشته باشند، اما تکرار این نگاه‌های یکسویه در عرصه هنرهای نمایشی باعث می‌شود، جامعه نسبت به پزشکان احساس ناامنی کند و باعث می‌شود مراجعه کمتری به پزشک داشته باشند. موردی که آسیب جدی را به سلامت جامعه وارد خواهد کرد.

خبری از هاله تقدس نیست

در سال‌های اخیر شاهد برخی واکنش‌ها و اعتراضات نسبت به بعضی فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی هستیم. در میان این کم‌طاقتی‌ها، پزشکان سهم قابل‌توجهی دارند و گاهی نسبت به کوچک‌ترین طرح مساله و خطایی هم موضع منفی می‌گیرند. نمونه اخیرش مربوط به سریال «در حاشیه» می‌شود.

شالبافان معتقد است روزگار تقدس‌گرایی مدت هاست رخت بربسته و هیچ‌کسی به‌خاطر شغلش ایمن از انتقاد نیست، از جمله پزشکان.

او در این باره می‌گوید: در این زمینه دو بحث مطرح است؛ یکی این‌که انتقادهای مطرح شده تا چه حد منصفانه است و دوم این‌که نتیجه آنها چیست؟ قبول دارم که تعدادی از پزشکان عملکرد نامطلوبی دارند که به خاطر حساسیت حرفه ما خیلی پررنگ تر به چشم می‌آید. اگر یک پزشک درباره تعرفه تخطی کند، آسیب زیادی را به اذهان عمومی وارد می‌کند. او باید بیش از هر چیز دغدغه سلامت مردم را داشته باشد نه جیب آنها را. ولی مساله اینجاست که نباید وضعیت چند پزشک خاطی، در فیلم و سریال‌ها به عموم جامعه پزشکی تسری پیدا کند.

نقش موثر رسانه ملی

این متخصص روانپزشکی نقش رسانه‌هایی چون تلویزیون و سینما را در معرفی کردن هرچه بیشتر و بهتر پزشکی و خدمات موثر آنها بسیار مثبت می‌داند و می‌افزاید: اگر از برخی کارها که نگاه مخربی به پزشکان دارند، بگذریم عموم کارها بخصوص در رسانه ملی نشان از نگاهی مثبت به حرفه پزشکی دارد. اگر فیلمنامه‌نویسان و فیلمسازان در کارهایی با موضوع پزشکی، از مشاوره کارشناسان امر بهره بگیرند، پزشکان هم همکاری لازم را برای بهتر شدن آثار با آنها انجام خواهند داد. هر چند در همین نمونه‌های مورد اعتراض هم معتقدم هیچ خصومتی در کار نبوده است، بلکه بر اثر کج سلیقگی‌های فردی گاهی تصویر نادرستی از پزشکان ارائه شده است.

علی رستگار - فرهنگ و هنر