لزوم توازن راهبردی در روابط خارجی

1ـ اگر نتایج جمع بندی مذاکرات وین به ثمر بنشیند ایران از ظرفیت‌های دیپلماتیک، سیاسی و راهبردی افزون‌تری برخوردار خواهد شد و لازم است برای پرهیز از ایران هراسی، اسلام هراسی و ایجاد «ائتلاف ارزان و سریع بر ضدما»، جمهوری اسلامی ایران همچون گذشته مانند یک قدرت مسئول و نه یک «قدرت دلخور» یا یک «قدرت ذوق‌زده» عمل کند.

2ـ قدرت مسئول، قدرتی است که تاریخ روابطش را فراموش نمی‌کند و باور دارد که حفظ قدرت از کسب آن سخت‌تر و مهم‌تر است. همچنین اصرار دارد که راه رسیدن به قدرت (وحدت داخلی، سیاست عزتمندانه، حکیمانه و اقتصاد مقاومتی) راه حفظ قدرت نیز هست.

3ـ طرف‌های سیاسی و اقتصادی ایران در 2016 باید حداقل از حکومت یک اصل در روابط خارجی ایرانی مطمئن باشند و آن این‌که وفق آیات 7 و 8 سوره زلزال «هرکس به وزن ذره‌ای نیکی کرده باشد آن را می‌بیند و هرکس به وزن ذره‌ای بدی کرده باشد نیز آن را می‌بیند». جمهوری اسلامی ایران دوران سختی را پشت سر گذاشته و در این دوران کشور‌ها و ملت‌ها ولو براساس منافع خود در کنار ایران و ایرانیان و برخی نیز بی طرف ماندند. اما تعدادی از کشور و دولت‌ها راه عناد و خصومت در پیش گرفتند. هرگز و هرگز این قلم در پی «خود تحریمی و تحمیل انزواگرایی» در روابط سیاسی و اقتصاد خارجی (قدرت دلخور) نیست. بلکه مراد آن است که به‌عنوان یک قدرت ذوق زده یا قدرت دلخور عمل نکنیم. دولت‌هایی را که عهدشکن می‌دانیم در حافظه تاریخی خود حفظ کنیم و دولت‌هایی را که در ایام سختی در کنارمان بوده‌اند پاس بداریم. به‌خاطر داریم که پس از روی کار آمدن نلسون ماندلا در آفریقای‌جنوبی و از بین رفتن رژیم آپارتاید در این کشور یکی از درخواست‌های همیشگی بیل کلینتون رئیس‌جمهور وقت آمریکا آن بود که آفریقای جنوبی با ایران قطع رابطه کند. ماندلا وقتی کلینتون به آفریقای‌جنوبی سفر کرد وی را به جزیره روبن و زندان و سلولی که در آن حبس بود، برد و در آنجا گفت وقتی من در اینجا حبس بودم، ایران رابطه‌اش را با رژیم آپارتاید در آفریقای‌جنوبی قطع کرد و از منافع مادی خود گذشت اما ایالات متحده و بریتانیا تا روز آخر از آپارتاید حمایت کردند.

4ـ از این رو در عصر جدید روابط خارجی ایران باید تداوم مناسبات با کشورهایی همچون برزیل، هند، چین، روسیه، کره‌جنوبی، ژاپن، اندونزی، آفریقای‌جنوبی و ترکیه را از نظر دور نداریم. تفاوت کیفی ایرباس و توپولوف البته روشن است. روی بدیهیات حرفی نیست، مساله روابط راهبردی است، مساله پرهیز از سیاست سینوسی و ذوق‌زدگی است.

5 ـ غیر از این، در دوره سختی‌ها ظرفیت‌سازی‌های خیلی خوب و مهمی در داخل صورت گرفته و نباید ذوق‌زدگی اقتصادی به تعطیلی آن ظرفیت‌ها و لطمه به بنیان‌های اقتصاد مقاومتی منجر شود.

6 ـ لوران فابیوس در تهران گفت: برخی وزرای ایران که با آنها ملاقات کردم کیفیت کار شرکت‌های فرانسوی را در بخش نفت، حمل و نقل و محیط‌زیست عالی توصیف کردند و گفتند که ما منتظر این شرکت‌ها هستیم. مطمئن باشید در ملاقات با مقامات آلمانی و انگلیسی و آمریکایی نیز چنین مطالبی گفته می‌شود. به واقع اگر مناقصه صحیحی (مبنی بر ارزان بودن، مدرن بودن و با کیفیت بودن) برگزار شود شرکت‌های آمریکایی تقریبا تمامی مناقصات خارج از آمریکا را برنده می‌شوند. اما واقعیت غیر از این است. دولت‌ها هرگز اجازه نمی‌دهند به قول فابیوس، توان رقابتی شرکت‌های اروپایی و کیفیت آنان منجر به فتح بازارهای هدف شود. ژاپنی‌ها زمین مناسب ندارند، دولت ژاپن حاضر است برنج داخلی را چهار برابر گران‌تر از برنج آمریکایی بخرد تا مبادا امنیت مواد غذایی خود را در اختیار حتی دوست راهبردی خود قرار دهد.

7ـ خلاصه این‌که در روابط اقتصادی خارجی برای ایران 2016 باید ابتدا با در نظر گرفتن حافظه تاریخی روابط خارجی (به قول معروف می‌بخشیم اما فراموش نمی‌کنیم) و در چارچوب اقتصاد مقاومتی قرار دادها معطوف به تقویت ظرفیت‌های داخلی باشد (سیاست دروازه باز)، ثانیا در شرایط مساوی (یا حتی با درصدی اغماض در کیفیت و قیمت) اولویت با دوستان دوره سختی باشد (سیاست در باز) و با کشورهای بد عهد سیاست دریچه باز یا برخورد هوشمندانه اعمال شود و البته شرط قطعی همه این مراودات افزایش توان ملی باشد.

نتیجه احتمالا منطقی این نکات آن است که اگر این گزاره صحیح است که جنگ مهم‌تر از آن است که به ژنرال‌ها سپرده شود و صلح مهم‌تر از آن است که به سیاستمداران، این نیز صحیح است که اقتصاد مهم‌تر از آن است که به مدیران اقتصادی و اقتصاددانان سپرده شود. روابط اقتصادی ایران 2016 باید و باید «پیوست راهبردی» داشته باشد و روشن است که در این مسیر نقش پررنگ‌تر «شورای عالی امنیت ملی» یک ضرورت است.

عزیز شاه محمدی - سردبیر