مدیران میانی، جلوی تولید تجهیزات نفتی داخلی ایستاده‌اند

به عقیده رضا پدیدار، رئیس انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران، اقتصاد ایران با نفت به رکود رفته و امروز با توجه به فرصت طلایی رفع تحریم‌ها باید با همین صنعت و طلای سیاهش دوباره از رکود خارج شود چون ایران هنوز صنعت جایگزین برای خود دست و پا نکرده است.

در حال حاضر چند درصد از تجهیزات صنعت نفت ایران از داخل کشور و توسط سازندگان داخلی تامین می‌شود؟

برای پاسخ به این پرسش اگر از دهه هفتاد شمسی که جنگ تحمیلی پایان یافت و برخی صنایع‌ مشغول بازسازی خود شدند شروع کنیم، می‌بینیم تا پایان سال 1393 یعنی 25 سال پس از آن، متخصصان ایرانی موفق شده‌اند 70 درصد از تجهیزات صنعت نفت مورد نیاز کشورمان را بسازند.

این ظرفیت ایجاد شده اکنون چقدر مورد استفاده قرار گرفته است؟

به نکته کلیدی اشاره کردید. به واقع نکته مهم این است که امروز چقدر از ظرفیت ایجاد شده استفاده می‌کنیم. بنده به عنوان مسئول انجمن تولیدکنندگان تجهیزات نفتی که بیش از 700 شرکت زیرمجموعه را درده گروه تولیدی کالا زیرمجموعه خود دارد، براساس آخرین ارزیابی در پایان نمایشگاه بیستم نفت،گاز وپتروشیمی، دریافتم فقط 32 درصد از کل توان تولیدی این مجموعه به کارگرفته شده است. این در حالی است که اگر نزدیک به 5 درصد توان تولیدی داخلی را که صادر می‌کنیم، به رقم قبل بیفزاییم درخواهیم یافت کمی بیش از60 درصد توان تولیدی بالقوه سازندگان تجهیزات صنعت نفت، اکنون بلا استفاده است.

به توان تولیدی انجمن سازندگان تجهیزات نفتی اشاره کردید، اما همان طور که می‌دانیم بسیاری از این تجهیزات دارای فناوری‌های بسیار پیچیده و حساس هستند در این زمینه ایران چقدر توانایی تولید دارد؟

تجهیزات صنعت نفت همه دارای بالاترین فناوری‌ ساخت بوده و تحت شرایط حساس تولید می‌شوند. به عنوان مثال اگر فرض کنیم حساسیت تولید تجهیزات نفتی عددی بین یک تا صد است، میانگین حساسیت تولید تجهیزات نفتی بالاتر از 50 خواهد بود.

با این حساب آنچه در داخل کشورمان برای صنعت نفت تولید می‌شود کاملا با نمونه خارجی یکسان است؟

براساس عرف بازار تولید و استفاده تجهیزات نفتی، بیشتر تولیدات و دستگاه‌ها برای استفاده باید دارای گواهینامه‌های بین‌المللی API باشند. این درحالی است که تحریم‌های یکجانبه غرب علیه ایران باعث شده این گواهینامه‌ها برای تولیدات ایرانی در دسترس نباشد. از این رو تولیدکنندگان تجهیزات داخلی با استفاده از روش مهندسی معکوس آنچه را که نیازداشتند به دست آورده و برای تولید به کار گرفتند. بر این اساس محصولات تولید شده را با همکاری پژوهشکده نفت، سازمان ملی استاندارد، انجمن مدیریت کیفیت ایران و سایر آزمایشگاه‌های آکردیته که مقبولیت داشتند تست وعرضه کردیم. به این ترتیب اگر محصول مورد نیازمان تحت لیسانس بوده که دیتابیس‌های تولید را در اختیار داشتیم، اما اگر طراحی و ساخت کلا داخلی بود با استفاده از این نهادها به استاندارد مورد نیاز خودمان دست یافتیم و اکنون نیزاین تجهیزات مورد استفاده قرار می‌‌گیرد.

همان طور که می‌دانید برای تهیه تجهیزات و خرید لوازم معمولا شرکت ملی نفت ایران از طریق برگزاری مناقصه وارد معامله می‌شود. حال این مناقصات در روند فروش محصولات خللی ایجاد کرده یا خیر؟

متاسفانه این موضوع به یکی از راهکارها برای ایجاد خلل در ورود محصولات داخلی به بازار مصرف صنعت نفت کشورمان بدل شده است. به این صورت که گاهی اوقات مراحل برگزاری این گونه مناقصات بنا به دلایلی آنچنان طولانی می‌شود که قطعه مورد نظر که برای سفارش‌دهنده حالت ضروری داشته، از خارج سفارش داده می‌شود. یعنی مسئولان برای جلوگیری از توقف اجرای پروژه یا خدمات واحد مورد نظر، دستور خرید سریع قطعه را از خارج صادر می‌کردند که این موضوع باید رسیدگی شود تا دوباره مزیت خرید از تولیدات داخل در جایگاه اصلی قرار گرفته و بتوانیم شاهد گردش مالی مناسب برای تولیدکنندگان تجهیزات نفت باشیم.

با توجه به شرایط تحریم‌ها و برخی مشکلات دیگر، شاهد به تاخیر افتادن پرداخت کارفرما به سازندگان تجهیزات نفتی هستیم. آیا میزان دقیق این معوقات مشخص شده است؟

سهم تولیدکنندگان تجهیزات صنعت نفت از معوقات این چنینی رقمی بیشتر از ده هزار میلیارد تومان است.

این میزان بدهی، در قیمت تمام شده محصولات شما تاثیری دارند؟

قطعا بله؛ شاید بپرسید بدهی وزارت نفت به تولیدکنندگان چگونه بر قیمت تمام شده ساخت قطعات و تجهیزات تاثیرگذار است. همان طور که همه تجار و صنعتگران می‌دانند، چرخه تولید نیازمند نقدینگی است و هنگامی که کارفرما به مجری بدهکار باشد، مجری برای انجام تعهدات خود و چرخاندن چرخ کارش مجبور به قرض گرفتن یا همان وام گرفتن است و با توجه به سودهای موجود بانکی می‌بینیم حداقل باید 25 تا 28 درصد برای دریافت وام از بانک کارمزد بپردازد. حال این کارمزد باید چگونه جبران شود که در نهایت به اثر آن در قیمت تمام شده کالا می‌رسیم. بنابراین نپرداختن بدهی از سوی کارفرما دقیقا می‌تواند در قیمت تمام شده محصول تاثیر مستقیم داشته باشد.

نحوه مقایسه قیمت تولیدات داخلی و خارجی چگونه است؟

در گذشته قیمت خام محصول خارجی را مبنای مقایسه با قیمت تمام شده محصولات ایرانی درنظر می‌گرفتند. به عنوان مثال می‌گفتند فلان قطعه قیمتش 700 دلار است درحالی که هزینه بسته‌بندی، عوارض گمرکی و بیمه و حمل و نقل را برای آن درنظر نمی‌گرفتند و طبیعی بود که تولیدات ایرانی بسیار گران تر از قیمت خارجی‌ها تعیین می‌شود ودرنتیجه بسیاری معتقد بودند قیمت کالاهای ایرانی رقابتی نیست.

در برخی روایات غیررسمی آمده که گروهی در وزارت نفت طرفدار واردات کالا هستند و با استفاده از ترفندهایی جلوی رسیدن محصولات داخلی به بازار را می‌گیرند. در این زمینه توضیح دهید.

به طور کلی یکی از معضلات کشورهای جهان سوم همین موضوع است.چون گروه‌هایی در بدنه میانی دولت هستند که مانع به ثمر رسیدن سیاست‌های کلان دولتی می‌شوند. آیا تاکنون توجه کردید چرا همواره می‌گویند بدنه دولت باید سبک باشد و دولت در تصدیگری کارهای اجرایی باید جایش را به بخش خصوصی بدهد؟ دقیق همین موضوع، اثر همان بدنه میانی است که می‌تواند در این مهم تاثیرگذار باشد. به عقیده من یکی از مهم‌ترین مشکلات تولید در ایران همین بدنه میانی دولت است. چون با استفاده از خلأهای قانونی و همچین ترفندهایی، زمینه واردات را فراهم کرده و می‌تواند مانع به ثمرنشستن دسترنج تولیدکنندگان باشد. در این موارد بدنه میانی کاملا هوشیار در جهت منافع خود عمل می‌کند و آنجا که بتواند، از فرصت به نفع خود استفاده می‌کند و راهی برای نفس کشیدن بخش خصوصی باقی نمی‌گذارد.

پس شما تائید می‌کنید مافیایی در این زمینه وجود دارد؟

شاید استفاده از کلمه مافیا صحیح نباشد؛ اما برخی مسئولان و کارشناسان در بدنه میانی دولت وجود دارند که می‌توانند برای تولید غیرمفید باشند. این گروه به عنوان اصلی‌ترین عوامل بازدارند تولید حضور دارند و باید این مشکل را برطرف کرد. به همین دلیل تا بدنه میانی دولت را اصلاح نکنیم بدون تردید تولید در کشور معنی نخواهد داشت؛ چون وقتی قراردادی بسته می‌شود و قرار است پیش پرداختی صورت گیرد، این مدیران میانی که قرار است به عنوان تسهیل‌کننده، امور مصوبات بالادست را اجرا کنند کارشکنی کرده و مانع اجرای مصوبات می‌شوند. به عنوان مثال همان ترفند به تاخیر انداختن مناقاصات را به کار می‌گیرند. در حالی که کشورهایی مثل هندوستان و ترکیه یا دیکر کشورهای پیشرفته همواره به فکر حمایت از تولیدکنندگان خود با ارائه سفارش کار به آنها هستند.

براساس اظهارنظر برخی کارشناسان یکی از مشکلات تولید در ایران نبود زنجیره تولید برای اقتصادی شدن و بهبود روند تولید است. نظر شما در این باره چیست؟

یکی از مهم‌ترین نکاتی که رهبر معظم انقلاب در فرمایشات خود همواره عنوان می‌کنند، تقویت تولید ملی است که دیگر مقامات مثل رئیس‌جمهور و وزرای مربوطه هم در این زمینه اظهارنظرهایی داشته‌اند. این در حالی است که اگر واقعا قصد داریم در این زمینه گام برداریم باید برای تکمیل زنجیره ارزش افزوده تکمیلی اقدامی اساسی انجام دهیم. برای این منظور صنایع مختلف باید دست به دست هم دهند تا خط تولید تکمیل شود. یعنی هر صنعتی برای صنعت دیگر ارزش افزوده به حساب آید و تکمیل‌کننده نیازهای صنعت بعد از خود شناخته شود.

این اقدامی است که کشور همسایه ما یعنی ترکیه انجام داده و اکنون از مزیت‌های آن به نفع اقتصاد داخلی و صادراتش استفاده می‌کند. در برنامه ترکیه برای تکمیل این زنجیره تولید این گونه آمده که شرکتی که برای تولید در صدد دریافت مجوزهای مورد نیاز است باید به گونه‌ای خط تولید خود را درنظر بگیرد که محصولاتش در واقع تامین‌کننده نیاز تولیدی خط بعدی یا کارخانه دیگری باشد تا در نهایت محصولی با ارزش افزوده باکیفیت روانه بازارهای صادراتی شود.

امروز ایران این سیاست را در صنعت خود نداشته و حلقه‌های مفقوده زیادی در این بین وجود دارد. به عقیده من این رسالت وزارت صنعت، معدن و تجارت است که این زنجیره را با استفاده از امکانات موجود تکمیل کند.

راهکار از نظر شما در این زمینه چیست؟

به عقیده من با توجه به این که سازمانی موثر به نام توسعه تجارت تشکیل شده است، این سازمان با انعقاد قرارداد مثلا با صنف تولیدکنندگان تجهیزات نفتی می‌تواند سفارش بزرگی به صورت پیش خرید (متناسب با برآوردهای انجام شده برای سال‌های آینده) را به تولیدکننده بدهد و پس از کسر تعداد صادراتی و البته نیاز کوتاه مدت سازمان‌های مربوطه با توجه به نیاز وزارت نفت، به مرور مابقی را به متقاضیان تحویل دهد. به نظر من با این روش می‌توان تولیدکنندگان را حمایت کرد تا ثبت سفارش‌های انبوه و گردش مالی مناسبی را تجربه کنند.

با توجه به افق روشن اقتصاد ایران، در تولید تجهیزات نفتی چه تحولی ایجاد می‌شود؟

همان طور که می‌دانید پس از قرائت بیانه مشترک ایران و کشورهای 1+5، کشورهای خارجی برای برقراری ارتباط تجاری با ایران اقدام کرده و در حال سفر به ایران هستند، اما مهم‌ترین تاثیری که از محل رفع احتمالی تحریم‌ها در صنعت تولید تجهیزات نفتی کشور ایجاد می‌شود، مربوط به دریافت گواهینامه‌های بین‌المللی است. چون همان طور که می‌دانید تجهیزات صنعت نفت به عنوان صنعتی دارای فناوری بالا شناخته شده و باید از موسسات معتبر بین‌المللی گواهینامه‌هایی را دریافت نماید که مبنای انتخاب و سفارش همه مصرف‌کنندگان است. بنابراین این ارتباط که به دلیل تحریم‌ها قطع شده بود، دوباره برقرار خواهد شد که اهمیتی بسزا در صادرات محصولات ایرانی خواهد داشت. درهمین حال بسیاری از شرکت‌های معتبر که صادرکننده گواهینامه‌های مورد نیاز تجهیزات نفتی هستند، علاوه بر حضور دوباره در صنعت نفت ایران، قصد همکاری مشترک با تولیدکنندگان ایرانی را دارند.

محمدحسین علی‌اکبری

اقتصاد