«گاف‌ رسانه‌ای» اشتباه سهوی یا دست‌های پشت پرده؟

در این میان، رسانه‌ای مانند تلویزیون، قلب تحولات نوین در جهان شده است. فناوری رسانه‌های تصویری از یک صفحه ظریف و لرزان در سال‌های 1920، امروز به صفحات پیچیده با رنگ‌های درخشان و شفاف با برد جهانی بدل شده است.

این رسانه پرطرفدار جمعی، روش‌های یادگیری افراد از دنیای پیرامونشان را تغییر داده است. امواج این رسانه با گذشت از مرزهای سیاسی و جغرافیایی، اخبار و رویدادها و حتی فرهنگ‌ها و ارزش‌ها را از سرزمینی به سرزمین دیگر منتقل می‌کنند. امروزه با استفاده از رسانه‌هایی چون ماهواره، یک خبر و حادثه می‌تواند با‌‌ هزینه بسیار کم و با سرعت بسیار زیاد به مخاطبان بی‌شمار سراسر جهان‌ برسد.

در حال حاضر، مهم‌ترین کارکرد رادیو و تلویزیون‌های جهان، اطلاع‌رسانی، بویژه خبر و سرگرمی است که در حوزه تلویزیون، نمایش فیلم پرکاربردترین آنهاست. بررسی‌ها نشان می‌دهد، بخش‌های خبری، سریال‌ها و کارتون‌ها بیشترین توجه مخاطبان را به خود جلب کرده است.

سرعت در انتقال خبر و تولید فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی که باید پاسخگوی نیاز ذهن جستجوگر مخاطب باشد، در شبکه‌های تلویزیونی سرتاسر دنیا به رقابتی بی‌بدیل می‌ماند که هر صاحب رسانه‌ای را برای حفظ مخاطبان خود و افزایش اعتبار رسانه‌اش به تکاپو وا می‌دارد.

اما همیشه در دایره رقابتی رسانه‌ها، با توجه به در دسترس بودن کانال‌های رادیو و تلویزیونی متعدد، مردم براحتی قادرند آنها را با یکدیگر مقایسه و ارزشگذاری کنند و از همین رو، دقت و درستی تولید محتوا و ارائه آن به مخاطب نیز اهمیت پیدا می‌کند.

نکته قابل تامل این‌که دو عامل سرعت و بالا رفتن تولیدات، همواره به کیفیت لطمه می‌زند و رسانه و بخصوص رادیو و تلویزیون که این سرعت و حجم محتوا در آن نمود بیشتری دارد، از این قاعده مستثنی نیست. در کنار این عوامل، نبود شناخت درست و کافی از واقعیات داخلی یک کشور یا رویکرد سیاسی جانبدارانه برخی رسانه‌ها این اشتباهات رسانه‌ای را تشدید می‌کند و به آن دامن می‌زند.

در ادامه نمونه‌ای از اشتباهات شبکه‌های مختلف تلویزیون‌های مطرح بین‌المللی در بخش‌های خبری و سرگرمی آورده شده است.

متخصصان ارتباطات و تولیدکنندگان ایرانی برنامه‌های شبکه‌های ماهواره‌ای نظیر بی‌بی‌سی، صدای آمریکا و یورونیوز که خارج از ایران مدیریت می‌شوند، به دلیل اقامت طولانی مدت در فضای خارج از ایران، واقعیت‌های موجود در جامعه را فراموش می‌کنند و تحت تاثیر القائات مدیران غربی و رسانه‌های کشور مقصد قرار می‌گیرند که به تشدید اشتباهات رسانه‌ای می‌افزاید.

خودزنی صدای آمریکا

تلویزیون دولتی صدای آمریکا هم سال گذشته دچار گاف خنده‌داری درباره انعکاس وقایع ایران شد. این شبکه تلویزیونی در پی آرامش کامل تهران در روز 18 تیر، دست به انتحاری رسانه‌ای زد و تعطیلی بازار در این روز را به عنوان خبر ناآرامی و اعتراض منتشر کرد. گاف عجیب صدای آمریکا در حالی رخ داد که 18 تیرماه، مصادف با روز جمعه بود و مطابق همیشه بازار تهران تعطیل!

کارشناسان همان زمان اعلام کردند، با توجه به تعطیلی رسمی روز یکشنبه در آمریکا و سکونت ده‌ها ساله گردانندگان این شبکه در این کشور، خبرنگاران و گردانندگان ایرانی صدای آمریکا فراموش کرده‌اند که در ایران، بازار روز جمعه تعطیل است، نه یکشنبه!

در اتفاقی دیگر، شبکه بی‌بی‌سی فارسی برای خبر اقتصادی مربوط به اسدالله عسگراولادی ـ رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین ـ از تصویر حبیب‌الله عسگراولادی ـ عضو ارشد جمعیت مؤتلفه ـ استفاده کرد.

هکرها و ماجرای پرستو

در جایی دیگر، شبکه بی‌بی‌سی در لید خبری با عنوان «هکرها به وبسایت سازمان انرژی اتمی حمله کردند» آورده است: سازمان انرژی اتمی از حمله هکرها به وبسایت خود خبر داده، این سازمان گفته اطلاعاتی که از یکی از سرورهای این سازمان ربوده شده، در وبسایت دیگری به نام پرستو منتشر شده است.

عنوان سازمان انرژی اتمی که نام دقیق سازمان ایرانی فعال در فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای است، در چند جای این خبر استفاده شده و درحالی که اصل خبر مربوط به حمله هکرها به وبسایت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است، نام این آژانس در هیچ جای خبر به کار نرفته است.

اقدام بی‌بی‌سی فارسی درصورت سهوی بودن، گافی بزرگ از سوی این رسانه محسوب می‌شود. در غیر این صورت، شیطنتی است که بی‌بی‌سی بارها به شکل‌های گوناگون انجام داده و این بار هم با هدف مخدوش کردن و آسیب‌پذیر نشان دادن چهره سازمان انرژی اتمی ایران دست به شیطنت زده است.

گاف‌های نمایشی

این گاف‌های رسانه‌ای به بخش اخبار که سرعت انتقال اطلاعات در آن حرف اول را می‌زند، ختم نمی‌شود. اشتباهات جالب و گاه خنده‌دار حتی در بخش‌های تولید فیلم و کارتون از سوی بزرگ‌ترین و معتبرترین کمپانی‌های فیلمسازی دنیا نیز شکل می‌گیرد که در ادامه به چند مورد آنها اشاره می‌کنیم.

سریال آمریکایی مشهور و پرطرفدار «دوستان» که هر شب از یکی از شبکه‌های تلویزیونی این کشور پخش می‌شد، پر از اشتباهات و گاف‌های تصویری بود که اغلب مربوط به اشتباهات منشی صحنه است.

در یکی از صحنه‌های فیلم که دیالوگی بین دو شخصیت خانم این سریال رد و بدل می‌شود در حالی که یکی از دیگری سوالی می‌کند و هر دو در قاب تصویر تلویزیون قرار دارند، در صحنه بعدی که بلافاصله پس از آن قرار گرفته و شخص دوم پاسخ دوست خود را می‌دهد، گردنبندی به گردن دارد که در تصویری که ثانیه‌ای قبل نشان داده شد، به گردن ندارد در حالی که به لحاظ منطق زمانی فیلم، این دو صحنه ‌باید در فاصله کمتر از چند ثانیه اتفاق افتاده باشد و نباید نحوه پوشش بازیگران تغییر می‌کرد. از این دست صحنه‌ها به‌وفور در سریال شبانه آمریکایی دیده می‌شود.

کارتون تلویزیونی معروف سیمپسانز (Simpsons) هم از اشتباهات تصویری مستثنی نیست. در بخشی از این کارتون که شخصیت اصلی در گاراژ را باز می‌کند، لوازمی دیده می‌شود که در صحنه بعد با ورود وی به داخل گاراژ، تصویر لوازم عوض می‌شود. این اشتباه تنها با بررسی کوتاه یک قسمت از این کارتون دیده می‌شود.

در کارتون تلویزیونی دیگری با نام بچه‌های خانواده (family guy) ، پیتر، یکی از شخصیت‌های داستان با خودروی خود در جاده‌ای رانندگی می‌کند. داستان در فصل زمستان اتفاق می‌افتد و طبق تصویر، کمی برف در جاده ریخته، اما در صحنه دوم که از زاویه‌ای دیگر خودرو و تونل نشان داده می‌شود، نه تنها از برف وسط جاده خبری نیست بلکه حتی خط سفید وسط جاده محو شده و در تصویر سوم که صحنه رد شدن خودرو نشان داده می‌شود، مجددا خط وسط جاده ظاهر شده اما همچنان برفی در تصویر داخل جاده مشاهده نمی‌شود!

گاف‌های رسانه‌ای در جایی مانند تلویزیون بخصوص در شبکه‌های مطرح و بین‌المللی، گاهی بازخورد منفی و ماندگار در پی دارد، بخصوص زمانی که این اشتباهات، مربوط به دستیابی به یک هدف سیاسی پشت پرده باشد.

هدف و دلیل رخ دادن این اشتباهات یا به اصطلاح گاف‌های رسانه‌ای هر چه باشد به دلیل زیاد بودن تعداد مخاطبان و گستردگی وسیع این رسانه در آن واحد، بازتاب‌هایی بسیار بیشتر و عمیق‌تر از سایر رسانه‌ها دارد و لذا متخصصان ارتباطات، کار سخت‌تری در این رسانه حساس و مهم، پیش‌رو دارند. این رسانه بنا به ذات و ماهیت خود هیچ‌گاه از خطا و اشتباه مبرا نخواهد بود، اما با استفاده از متخصصان خبره ارتباطاتی در تولید محتوا و نظارت بر آن، می‌توان از بسیاری از این اشتباهات سهوی جلوگیری کرد.

اشتباهات تکراری با ادعای حرفه‌ای‌گری

اشتباهات متعدد مجریان تلویزیونی در شبکه بی‌بی‌سی با بیشترین تعداد خبرنگار در دنیا و سرویس‌های خبری که به 27 زبان ترجمه می‌شود، قابل توجه است.

از شوخی‌های پشت صحنه‌ای که گاهی ندانسته و ناآگاهانه روی آنتن برنامه زنده می‌آید تا برنامه‌هایی با اهداف سیاسی از قبل چیده شده نظیر آنچه بارها در بی‌بی‌سی فارسی شاهد بوده‌ایم، مانند تکرار کاملا یکسان یک متن ضد جمهوری اسلامی ایران در مصاحبه‌های به اصطلاح مردمی و تصادفی این شبکه یا صدای ضبط شده از مصاحبه‌های مردمی که به عنوان مصاحبه زنده تلفنی یک بار از شبکه صدای آمریکا و بار دیگر از شبکه بی‌بی‌سی فارسی پخش می‌شود یا اشتباهات مکرر و بسیار زیاد در ادای کلمات و پخش گزارش‌های اشتباه، با وجود ادعای این رسانه بزرگ مبنی بر در اختیار داشتن بهترین و قوی‌ترین امکانات خبری، نیروی انسانی و فنی، قابل تامل است. در حالی که رسانه‌هایی چون بی‌بی‌سی فارسی و صدای آمریکا که به لحاظ حرفه‌ای در امر رسانه و استفاده از متخصصان خبره ارتباطات، مدعی هستند، حال و روز تلویزیون‌های خصوصی که از سوی کمتر از پنج نفر اداره می‌شوند و با اصول حرفه‌ای و رسانه‌ای آشنا نیستند، معلوم است.

گاف‌های مکرر و متعدد شبکه تلویزیونی فارسی زبان که البته نه در میان ایرانیان داخل و نه در میان ایرانیان مقیم خارج از کشور مخاطبان چندانی ندارند، دلیلی بر این مدعاست.

جام‌جم

هانیه ناظری

کارشناس ارشد ارتباطات و مدرس دانشگاه