ماراتن پرمخاطب...

برخی دیگر مانند «پایتخت 4» و «دردسرهای عظیم 2» سری‌های جدیدشان با همان محور اصلی داستان و کاراکترها پخش می‌شود.

نوع سوم برنامه‌هایی هستند که به صورت روتین روی آنتن رفته و در ماه رمضان تنها با تغییرات اندکی در محتوا که لازمه حال و هوای این شب‌هاست، به کارشان ادامه می‌دهند؛ مثل «خندوانه».

از طرفی هر سال چند کار جدید مناسبتی هم ارائه می‌شود که در میان برنامه‌های امسال می‌توان به سریال «گاهی به پشت سر نگاه کن» مازیار میری اشاره کرد که از شبکه دو سیما پخش می‌شود.

همچنین شبکه یک هم برنامه «دعوت» را با اجرای جواد رضویان در نظر گرفته است که طبعا همین آشنا بودن مجری برنامه ـ فارغ از هر عامل دیگری مثل محتوا و کیفیت ـ در دیده شدن آن تاثیرگذار خواهد بود البته برنامه‌های دیگری مثل سریال «خاک و نمک» (تولید کشور سوریه و لبنان) که از شبکه پنج سیما پخش می‌شود نیز از جمله برنامه‌های مناسبتی دیگری هستند که این شب‌ها مخاطبان خاص خودشان را جذب کرده‌اند اما به نظر می‌رسد که این برنامه‌ها در سایه دیگر مجموعه‌های پرمخاطب یا شناخته‌شده‌تر، مسیر به نسبت سختی را در پیش دارند تا بتوانند خود را به بینندگان تلویزیون معرفی کنند.

به هر حال امسال هم به نوبه خود رقابتی میان برنامه‌ها و سریال‌های مختلف شکل گرفته است. به این بهانه سراغ چند نفر از سینماگران، کارشناسان و منتقدان رفتیم تا نظرشان را درباره کیفیت سریال‌ها و برنامه‌های ماه مبارک رمضان جویا شویم.

قطعا موضوعی با این محوریت، چنین امکانی را داشت که به شیوه‌ای گسترده‌تر مورد بررسی قرار گیرد، اما به دلیل مشغله‌های این روزهای تعداد زیادی از سینماگران نتوانستیم از اظهارنظرهایشان بهره‌مند شویم اما نکته مبرهن این که در میان برنامه‌های مناسبتی امسال، تعدادی از آنها بیشتر توانستند نظرات مثبت را به خود جلب کند و طبعا بحث و گفت‌وگو پیرامون آنها هم بیشتر خواهد بود.

به همین منوال بعضا صحبت‌ها و اظهارنظرهایی که در این گزارش آورده شده است هم غالبا معطوف به همان آثار و مجموعه‌های پرمخاطب‌تر و جذاب‌تر است اما به هر جهت نگرش صاحب‌نظران این حوزه را درباره کیفیت ساختار و مضمون برنامه‌ها مشخص می‌سازد و می‌تواند یک شمای کلی از این آثار به دست دهد.

پایتخت، کیفیت خوبی دارد

فاطمه گودرزی که در سال‌های گذشته با مجموعه‌هایی همچون «دردسر والدین»، «ترانه مادری» و «فاصله‌ها» در تلویزیون حضور داشته است، درباره کیفیت سریال‌ها و برنامه‌های ویژه ماه مبارک رمضان می‌گوید: «از میان برنامه‌های این شب‌ها بیشتر برنامه‌های «خندوانه» و «ماه عسل» و در میان مجموعه‌های تلویزیونی اغلب «پایتخت 4» را دنبال می‌کنم. یکی از جذابیت‌های برنامه خندوانه این است که مهمانان خودشان قصه‌ها و اتفاقات طنزآمیزی را تعریف می‌کنند و مسائلی را که بعضاً شخصی اما طنازانه است با خود به برنامه می‌آورند. به طور کلی خندوانه فضای مفرحی دارد و توانسته ارتباط خوبی با مخاطبان برقرار کند.

گودرزی ادامه می‌دهد: مجموعه «پایتخت 4» هم قصه‌ای را پیش گرفته و در طول این چهار سری تنها ماجراها و اتفاقاتی که برای شخصیت‌ها پیش می‌آید متفاوت می‌شود. به هر حال محور اصلی سریال و شخصیت‌ها تغییری نکرده است. به نظرم در میان چند سری پخش شده از سریال پایتخت، سری اول و دوم از کیفیت بهتری برخوردار بودند. به طور کلی در این مجموعه مهارت بازیگران در جذب مخاطب عامل مهم‌تری به نسبت قصه آن است. ضمن این‌که با تبلیغات غلو شده‌ای که در این سری جدید می‌بینیم هم مخالفم و به نظرم بهتر بود همان رویه قبلی را پیش می‌گرفتند.»

این بازیگر سینما و تلویزیون، «ماه عسل» را برنامه‌ای جذاب و پربیننده‌ دانسته و معتقد است که در بعضی از قسمت‌های این برنامه به لحاظ محتوایی نقاط ضعفی وجود دارد و شاید دیدنش برای همه مخاطبان مناسب نباشد: «بعضی از مهمانانش داستان‌هایی بسیار اعجاب‌انگیز دارند، اما این امر درباره همه مهمانانش صادق نیست چون قصه تعداد اندکی از آنها ممکن است بدآموزی داشته باشد.

بداعت یا پختگی

جواد افشار که مجموعه‌هایی تلویزیونی همچون «گل یا پوچ»، «روزهای زیبا» و «مادرانه» به کارگردانی او از تلویزیون پخش شده است، با اشاره به این‌که بعضی از سریال‌های این شب‌های تلویزیون دغدغه شخصی‌اش نیست، می‌گوید: «برنامه «خندوانه» با اجرای رامبد جوان را می‌پسندم و معمولا در اوقات‌فراغتم آن را دنبال می‌کنم. به جوان تبریک می‌گویم که توانسته برنامه موفق و مفرحی ارائه دهد و طبعا به مسئولان و دست‌اندرکاران این برنامه هم خسته نباشید می‌گویم. واقعیت این که نیاز به چنین برنامه‌های مفرحی در فضای جامعه‌ احساس می‌شود و رامبد جوان با تیزهوشی و درایت بخوبی توانسته است این خلأ را پر کند. برنامه «ماه عسل» را هم وقتی در خانه باشم می‌بینم. مثل همیشه تأثیرگذار است و در ذهن مخاطب جرقه می‌زند. آدم‌ها را با مسائلی جدید و بعضا شگفت‌آور مواجه می‌کند که بسیار تأثیرگذار و تأمل‌برانگیز هستند. امید است که این برنامه بتواند روحیه ایثار و گذشت و فداکاری را در مردم تقویت کند.»

این کارگردان سینما و تلویزیون ادامه داد: «مجموعه‌های تلویزیونی «گاهی به پشت سر نگاه کن»، «پایتخت 4»، «دردسرهای عظیم 2»، کارهای خوب و قابل قبولی هستند و هر سه اینقدر موفق بوده‌اند که بتوانند مخاطبان را به خود جذب کنند البته درباره دو مورد اخیر باید گفت از آنجایی که هر برنامه‌ای در سری‌های بعدی‌اش آن بداعت اولیه را از دست می‌دهد، بنابراین به نسبت از جذابیت این مجموعه‌ها هم کاسته می‌شود. از طرفی منکر این نیستیم که هر کاری طی زمان پخته‌تر می‌شود و بیشتر برای مخاطبان جا می‌افتد. فقط سازندگان باید حواسشان باشد که کار به تکرار نیفتد.» او همچنین افزود: «به طور کلی مجموعه‌سازی در تلویزیون رو به رشد است و وضعیت عمومی تلویزیون و کیفیت برنامه‌ها به نسبت ده، پانزده سال پیش خیلی بهتر شده است؛ به طوری که شاید اصلاً با سال‌های گذشته قابل قیاس نباشد.»

«گاهی به پشت سر نگاه کن»؛ اثری وزین و ارزشمند

محمدرضا آهنج که بتازگی سریال «آسمان من» را روی آنتن شبکه افق داشته است درباره برنامه‌های مناسبتی ماه رمضان می‌گوید: «به تمام سازندگان این برنامه‌ها و سریال‌ها خسته نباشید می‌گویم که تلاش می‌کنند ساعت دلنشینی را برای مردم رقم بزنند.

به طوری که برنامه‌هایشان هم پیام داشته باشند، هم سرگرم‌کننده باشند و هم با فضای کلی ماه مبارک رمضان هم‌سو باشند.

مجموعه «پایتخت 4» حالا پس از چهار سری، دیگر تبدیل به یک برند در تلویزیون شده است. این مجموعه طنازی‌های خاص خود را دارد و مخاطبان زیادی را به خود جذب کرده است. گرچه مضمون سریال و قصه‌اش دغدغه شخصی من نیست، اما به هر حال مورد اقبال عمومی قرار گرفته است. به عقیده من بخش زیادی از این استقبال درگرو استادی سیروس مقدم و طنازی‌های محسن تنابنده است.

من سریال «پایتخت 4» را در سری اول و دوم خیلی دوست داشتم، اما به مرور درام و قصه‌اش افت کرد و به این ترتیب سری سوم و چهارم نتوانست با آن کیفیت همیشگی ارائه شود.» کارگردان سریال «راستش را بگو» ادامه داد: مجموعه «گاهی به پشت سر نگاه کن» به کارگردانی مازیار میری یک درام بسیار قوی ا‌ست گرچه نقاط ضعفی دارد ـ که می‌توان از آن چشم‌پوشی کردـ اما قصه‌اش بسیار خوب و دیدنی است. پرداخت و تهیه‌کنندگی خوب این کار قطعا می‌تواند در بیشتر دیده شدنش تأثیرگذار باشد. من به شخصه «گاهی به پشت سر نگاه کن» را کاری وزین و ارزشمند می‌دانم که اتفاقا تاحدود زیادی دغدغه خودم نیز هست.

درباره «دردسرهای عظیم 2» می‌توان گفت که گروه و کارگردان واقعا دارند تلاش می‌کنند که کار خوب و قابل قبولی را برای مردم تهیه کنند. برزو نیک‌نژاد نیز در این کار کوشیده است یک قصه اجتماعی را در مجموعه‌اش روایت کند که در عین حال نیم‌نگاهی هم به طنز دارد.» او ضمن اشاره به تکراری شدن برخی از برنامه‌های ماه رمضان، درباره کم و کیف آنها به لحاظ محتوا نیز خاطر نشان می‌کند: در مجموع از میان کارهای دنبال‌شده‌ای که در چند سری تولید و پخش شده‌اند، هم می‌توان به نمونه‌های موفق و پربیننده اشاره کرد و هم نمونه‌هایی که در این مسیر ناکام مانده‌اند. من هم در سال‌های گذشته چنین کارهای دنباله‌داری را در تلویزیون داشتم و به مناسبت ماه مبارک رمضان هم سریال ساخته‌ام.

من معتقدم نباید بین شبکه‌های مختلف تلویزیون مقایسه صورت بگیرد؛ زیرا هر یک با تعریف و هدفی خاص دست به تهیه و تولید برنامه می‌زنند. سازندگان تمام این برنامه‌ها به هر حال تلاش می‌کنند کاری موفق و ارزشمند به مخاطبان ارائه دهند.

در جستجوی ایده‌های نو و بدیع

شاهین شجری‌کهن؛ منتقد سینما و تلویزیون برنامه‌های مناسبتی را به دو گروه مجزا تفکیک و خاطرنشان می‌کند: به نظر می‌رسد برنامه‌های ویژه ماه رمضان امسال دو دسته‌اند؛ یک دسته برنامه‌هایی هستند که الگوهای شناخته شده و مشخصی را ادامه می‌دهند، مثل «پایتخت4» و «ماه عسل». دسته دیگر هم برنامه‌هایی هستند که با ایده‌های نو و خلاقانه ساخته می‌شوند.

برنامه‌هایی که با تکیه بر الگوی تثبیت‌شده خودشان ادامه پیدا می‌کنند طبیعتاً باید در ظرف خودشان سنجیده شوند؛ یعنی در مقایسه با موفقیت قبلی‌شان و موفقیتی که در سری جدید آن انتظار می‌رفته است.

مثلا برنامه «ماه عسل» چند سال است در ساعتی مشخص، با ساختار و فرم و محتوایی یکسان پخش می‌شود و از نقطه آغازش تا نوع پایان‌بندی و همراهی با مخاطب تا لحظه‌های افطار فرم و قالب ثابتی به خود گرفته است. سازندگان «ماه عسل» این‌قدر باهوش بوده و هستند که فرم ثابت و موفق برنامه را تغییر ندهند و به هر قیمتی دنبال نوآوری نباشند.

به این ترتیب چون «ماه عسل» در طول دوره‌های مختلف پخشش، شیوه یکسانی را در پیش گرفته، موفقیت برنامه به سوژه‌هایی که انتخاب می‌کند بستگی دارد. این برنامه امسال جز در چند قسمت، نتوانست چندان بحث‌برانگیز شود. یک دلیلش دست به عصاتر شدن سازندگانش است. دلیل دیگرش که شاید مهم‌تر هم باشد این است که سوژه‌های بکری که به عنوان مهمانان برنامه دعوت می‌شوند و باید قابلیت بحث‌برانگیز و جذابیت لازم را داشته باشند، بالاخره تمام می‌شوند.

درباره نوع اجرا هم احسان علیخانی همیشه منتقدانی داشته است. او در پاسخ به این پرسش که آیا سریال «پایتخت» توانسته است مخاطبانش را در طول این چهار سری حفظ کند، گفت: درباره سریال‌هایی مثل «پایتخت 4» هم طبیعتا الگوی قبلی موفق بوده است که سری‌های بعدی‌اش ساخته می‌شود. محسن تنابنده به عنوان یک مغز متفکر پشت این مجموعه است و امسال هم با آفرینش موقعیت‌های ساده و بستری برای کشمکش میان شخصیت‌ها قصه‌اش را ادامه می‌دهد. شیوه‌ای که سریال پایتخت می‌توانست از این مسیر تکراری رها شود این بود که تغییری در وضع شخصیت‌ها به وجود آورد. یعنی از لحاظ طبقاتی، جایگاه اجتماعی و محیط زندگی‌شان می‌توانستند تغییر بزرگی ایجاد کنند.

شجری‌کهن ادامه می‌دهد: در کشور ما تکرار هر موضوعی یک نقص محسوب می‌شود، اما در هالیوود ممکن است یک سریال یا سوژه موفق سال‌ها ادامه پیدا کند. در این جا ما فقط دنبال ایده‌های نو و بدیع هستیم. در مجموع آنچه امسال یک مقدار نادیده ماند، سریال «گاهی به پشت سر نگاه کن» بود و به نظر می‌رسد خیلی تلاش کرده‌اند کار خوبی را به بیننده ارائه دهند. این مجموعه با بازیگران متعدد، هزینه زیاد و کارگردانی دقیق ساخته شده است؛ یعنی مازیار میری و گروهش همه آنچه که برای حفظ و ارتقای جنبه کیفی یک اثر لازم بود، انجام داده‌اند اما این مجموعه زیرسایه «پایتخت» قرار گرفت و به همین دلیل نتوانست چندان دیده شود. «دردسرهای عظیم 2» هم سریال خوش‌ساختی است که گرچه به لحاظ قصه و ریتم می‌توان به ضعف‌هایی در آن اشاره کرد به هر حال توانسته مخاطبان خاص خودش را جذب کند. برنامه‌هایی مثل «خندوانه» هم از آنجا که برنامه‌های مناسبتی ماه رمضان نیستند، تنها به ایجاد اندک تغییراتی رو می‌آورند تا همچنان آنتن خود را در طول این ماه حفظ کنند. این برنامه با این کار توانست در زمان موفقیت و اوج کارش، همچنان با مخاطبانش در ارتباط باشد و این تصمیم درستی بود. اما محتوای برنامه‌هایشان اساسا، مناسبتی نیست.

دست پررسانه

جبار آذین، منتقد تلویزیون میان سریال‌های شناخته‌شده که سال‌های قبل هم پخش شده‌اند و مجموعه‌هایی که بتازگی به مخاطبان معرفی می‌شود، از حیث میزان جذب تماشاگر تمایز قائل می‌شود و می‌گوید: «رسانه ملی امسال هم تمام تلاشش را کرده با دستِ پر ضیافت معنوی مردم را دو چندان کند و با توجه به بضاعت و همفکری و همراهی با هنرمندان تا حدودی به توفیق رسیده است. بخشی از گزارش‌ها، گفت‌وگوها و برنامه‌ها در جهت ارتقای معنوی و همدلی با مردم بوده و در نتیجه یک امتیاز مثبت را برای تلویزیون رقم می‌زنند. تعدادی از آنها هم برنامه‌های آرشیوی هستند و در حال حاضر بازپخش می‌شوند که به لحاظ کمک به حال و هوای ماه مبارک رمضان خوب هستند. برنامه‌هایی که در مواقع سحر و افطار پخش می‌شوند، به دلیل ویژگی‌های ساختاری و محتوایی با درجاتی از استقبال مردم مواجه‌اند. در میان این برنامه‌ها «ماه عسل» حرف اول را می‌زند گرچه کاستی‌هایی هم در برنامه به چشم می‌خورد و گاهی شیوه اجرای آن ممکن است باعث خستگی مخاطب شود. به طور کلی «ماه عسل» در میان ویژه برنامه‌ها، جایگاه ویژه خودش را دارد. حتی برنامه «دعوت» با اجرای جواد رضویان هم در حد برنامه احسان علیخانی مورد توجه قرار نگرفته است. این شب‌ها در کنار چنین برنامه‌هایی سه سریال هم پخش می‌شود که از این میان دو مجموعه «پایتخت 4» و «دردسرهای عظیم 2» به دلیل آشنایی مخاطب با خط اصلی، لوکیشن، قصه و شخصیت‌ها از مجموعه «گاهی به پشت سر نگاه کن» به کارگردانی مازیار میری چند گام جلوتر هستند. «گاهی به پشت سر نگاه کن» هم سریال موفق و باکیفیتی بوده است که البته باوجود آن دو سریال دیگر نیاز دارد خط اصلی قصه و شخصیت‌هایش را به مخاطب معرفی کند. آذین، نقطه ضعف سریال «پایتخت» در سری چهارم پخشش را، حضور پررنگ اسپانسر می‌داند و در این‌باره می‌گوید: «پایتخت 4» با وجود حضور عناصر اضافی مثل اسپانسر و آگهی‌ها که به نسبت سری‌های قبلی پررنگ‌تر هم شده و نقطه ضعف سریال محسوب می‌شود، مجموعه خوش‌ساختی است. قصه این کار هم در بستری از واقعیت‌های اجتماعی و خانوادگی رخ می‌دهد و گرچه به زندگی اسلامی و ایرانی کاملا نزدیک نیست، اما در جهت نمایش بخشی از زندگی روزمره و پردغدغه آدم‌ها تلاش می‌کند.

«دردسرهای عظیم 2» نسبت به سری قبل یک گام جلوتر رفته و از سطح متوسط فراتر می‌رود. معلوم است کارگردان راه رو به رشدی را طی می‌کند و کارش رو به پیشرفت است. قصه «دردسرهای عظیم 2» هم از مناسبات معمول زندگی آدم‌ها پا را فراتر می‌گذارد و نگاهش دچار روزمرگی نمی‌شود، گرچه گاهی به دلیل سطحی‌نگری تماشاگر را به یاد مضامین فیلمفارسی‌ها می‌اندازد. این مجموعه و «پایتخت 4» در مقایسه با سریال مازیار میری با استقبال بیشتری مواجه شده‌اند. این استقبال از مجموعه «پایتخت» به لحاظ ویژگی‌های ساختاری، محتوایی و حضور عناصر حرفه‌ای است. از طرف دیگر سریال «گاهی به پشت سر نگاه کن» نیز از نظر طرح مضامین محتوایی، اخلاقی و اسلامی از جنبه‌های معنوی به حال و هوای ماه مبارک رمضان نزدیک‌تر است.

مازیار میری توانسته است در این مجموعه کار خوبی به بینندگان تلویزیون ارائه دهد و اثرش به لحاظ ساختار و کیفیت، حائز برجستگی‌های زیادی است، اما مخاطبان جنبه‌های سرگرم‌کنندگی کارها را هم در نظر می‌گیرند و به همین دلیل است که بیشتر از سریال‌های «پایتخت 4» و «دردسرهای عظیم 2» استقبال می‌کنند.

نیکان نصاریان - قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)