نبض اتاق فکر برنامه‌سازی کُند می‌زند

لزوم وجود اتاق فکر فقط به برنامه‌های چالشی و تخصصی رسانه ملی بازنمی‌گردد و همه تولیدات اعم از ترکیبی، گفت‌وگومحور، نمایشی، مستند و... به‌وجود این اتاق‌ها نیاز مبرم دارند. در عین حال، قریب به اتفاق تهیه‌کنندگان تلویزیونی ادعا و اصرار دارند در برنامه‌‌هایشان از حضور یک اتاق فکر مجرب و متخصص استفاده می‌کنند و سیاست‌ها، جهت‌ها و راهبردها را تدوین و تبیین می‌کنند. حتی برنامه‌های دوره‌ای و مناسبتی هم از این قاعده مستثنا نیستند و مدعی‌اند یک تیم فکری باتجربه و باتخصص را با خود همراه دارند؛ نمونه‌هایش هم برنامه‌های مختص ماه رمضان از جمله ماه عسل و جشن رمضان که پیش از این و در گفت‌وگوهای متفاوت بر حضور یک اتاق فکر برای برنامه‌هایشان تاکید کرده‌اند.

اتصال اتاق فکر به مراکز پژوهشی

«ثریا»، برنامه‌ای گفت‌وگومحور است که با سرلوحه قرار دادن شعار «ثریا؛ دیدبانی برای پیشرفت ایران» به موضوعات مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی با محوریت پیشرفت ایران می‌پردازد.

حسن مقصودی، تهیه کننده برنامه «ثریا» درباره شرایط، مختصات و ویژگی‌های یک اتاق فکر مناسب و کارآمد توضیح داد: اتاق فکرهای برنامه‌های تلویزیون با آنچه در دیگر سازمان‌ها مرسوم است، تفاوت‌های بنیادین دارد. این اتاق فکر باید بینش و نگاه‌های بلند و کلان را با دیدگاه‌های کوتاه و ژورنالیستی تلفیق کند. به عبارت دیگر، باید هم در سطح کلان نیازهای مخاطب را در نظر بگیرد و هم در مسائل خرد و رویدادهای روز جامعه ورود کند و این مسائل را با آن راهبرد و سیاست کلان بسنجد و ارزیابی کند. در عین حال این اتاق فکر باید با مراکز و کانون‌هایی که به صورت تخصصی روی موضوعات مورد نظر کار کرده‌اند، ارتباط داشته باشد. به طور مثال، اگر یک برنامه قرار است روی حوزه‌ای اقتصادی مانند خودرو یا مسکن کار کند، هر یک از این مباحث از هم جدا هستند و پژوهش و تحقیق متناسب با خود را می‌طلبد. در غیر این صورت، همه چیز در یک کلی‌گویی خلاصه و پژوهش‌های برنامه عمدتا به یک جستجو در فضای مجازی محدود می‌شود. در صورتی‌که برنامه خودش هم باید موضع داشته باشد. این موضع هم از ارتباط با مراکز پژوهشی و تخصصی که از نظر اعتقادی همسو با نظام جمهوری اسلامی و در عین حال دور از وابستگی‌های جناحی بوده و البته از لحاظ اقتصادی هم ذی‌نفع نباشند، حاصل می‌شود.

تهیه‌کننده برنامه ثریا تصریح کرد: یک برنامه باید از طریق اتاق فکرش به شبکه‌های پژوهشی وصل باشد. پنج عضو یک اتاق که نمی‌توانند در همه حوزه‌ها متخصص و حرفی برای گفتن داشته باشند. در این صورت است که برنامه خودش صاحب موضع خواهد شد. با این‌که مجری برنامه باید در زمان و نحوه اجرا این اجازه را به همه بدهد تا نظراتشان را ابراز و به یک اندازه صحبت کنند، اما در عین حال خودش هم باید یک موضع و نگاه مشخص داشته باشد. برنامه‌سازان باید بدانند که می‌خواهند مخاطب را به کدام سو ببرند. متاسفانه بعضی از برنامه‌های ما به علت نداشتن یک اتاق فکر گاهی به نتیجه مطلوب نمی‌رسند.

مقصودی در پاسخ به این پرسش که اعضای اتاق فکر ثریا را چه کسانی تشکیل می‌دهند، اظهار کرد: به دلیل فشارهایی که به اعضای این اتاق وارد می‌شود از بیان اسم و عنوانشان معذور هستم. فقط در همین حد بگویم این اعضا بیشتر با مراکز پژوهشی شناخته شده در ارتباط هستند. ملاک و حساسیت‌مان بیشتر برای انتخاب این مراکز است. اولویت اصلی‌مان این است، با مراکزی کار کنیم که مستقل بوده و وابسته به جناح و دسته سیاسی خاصی نباشند. از سوی دیگر نباید به مراکز اقتصادی وابسته باشند. فراموش نکنید که باندهای ثروت و قدرت هم سازمان‌ها و مراکز پژوهشی خودشان را دارند. گاهی هم مراکز وابسته به نهادهای دولتی، به نام پژوهش حرف‌های مسئولان را تئوریزه کرده و به نام نظریه علمی به خورد مخاطب می‌دهند.

وجود اتاق فکر گرچه برای همه برنامه‌ها یک ضرورت به نظر می‌رسد، اما اگر قرار بر یک اولویت‌بندی باشد کدام برنامه‌ها ارجحیت دارند و اتاق فکر برایشان لازم و واجب؟ در عین حال اعضای این اتاق فکر چگونه و از طریق کدام کانال و بر اساس کدام فرآیند انتخاب می‌شوند؟ چند درصد از این اعضا از بیرون از فضای سازمان صدا و سیما می‌آیند و به چه میزان از داخل هستند؟ و از همه اینها بالاتر وظایف این اعضا چیست؟

نیازی که جدی گرفته‌نمی‌شود

به نظر می‌رسد الزام و ضرورت وجود اتاق فکر برای برنامه‌های تخصصی و آموزش‌محور تلویزیون پررنگ‌تر باشد؛ برنامه‌هایی که جامعه مخاطب خاص را مدنظر قرار داده و قرار است برای آنها حرفی برای گفتن داشته باشد. یکی از این برنامه‌ها «سفید» است که از شبکه آموزش پخش می‌شود. این برنامه به صورت تخصصی و با حضور مهمانانی به شاخه‌های هنر پرداخته و وضع کنونی‌شان را نقد و بررسی می‌کند.

تهیه‌کننده این برنامه، وجود اتاق فکر در آن را مربوط به دوران قبل از تولید و حتی پیش از ارائه طرح به شبکه آموزش می‌داند.

سعید بشیری در این‌باره گفت: اعضای اتاق فکر برنامه درباره طراحی، ساختار، رویکرد و شکل آموزشی آن به توافق رسیدند، سپس طرحش به شبکه ارائه شد. در این جلسات به این جمع‌بندی رسیدیم که اگر قرار است این برنامه درباره آموزش هنر حرف بزند، چه رویکرد و شمایلی داشته باشد تا مخاطب بیشتری را به خود جذب کند.

اگر بخواهیم صادقانه صحبت کنیم، نگاه سازمان صداوسیما به برنامه‌های ترکیبی و گفت‌وگومحور ساخت آثار ارزانقیمت است. همین دید و سیاست هم باعث شده مرحله تحقیق در این برنامه‌ها جدی گرفته نشود.

تهیه‌کننده باید توجیه باشد

به نظر مدیر گروه جامعه و اقتصاد شبکه پنج اتاق فکر جزو لاینفک برنامه‌های تلویزیونی است و اعضای این اتاق باید به عنوان بازوهای فکری در کنار تهیه‌کنندگان و برنامه‌سازان باشند.

اتاق فکر در نهایت به رشد و بالندگی برنامه کمک می‌کند و در تامین نظر مخاطبان موثر است. وی همچنین معتقد است که مجموعه مدیریتی گروه‌های برنامه‌ساز سازمان صدا و سیما باید قائل به حضور یک اتاق فکر در هر برنامه باشند.

مهدی خلجی بر این که در وهله اول تهیه‌کنندگان باید به فکر تامین اتاق فکر برای برنامه‌هایش باشند تاکید کرد و گفت: در گروه‌های برنامه‌سازی، نمی‌شود برای اتاق فکر تعریف مشخصی ارائه داد. خود تهیه‌کننده باید توجیه باشد. اعضای اتاق فکر هم به فراخور موضوع هر برنامه متفاوت خواهند بود. اما حضور یک کارشناس رسانه در همه این اتاق‌ها واجب و ضروری به نظر می‌رسد. در عین حال، بیشتر اعضای اتاق فکر باید از کف جامعه باشند تا از نیازها و کاستی‌ها آگاهی داشته باشند.

مدیر گروه جامعه و اقتصاد شبکه پنج تصریح کرد: باید همان گونه که وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی درصدی از بودجه‌شان را به پژوهش تخصیص می‌دهند به تهیه‌کنندگان برنامه‌های تلویزیونی هم ابلاغ شود که باید بخشی از بودجه‌ای را که دریافت می‌کنند به اتاق فکر برنامه اختصاص دهند.

البته باید بر این کار نظارت هم صورت گیرد تا مشخص شود برنامه‌ساز از چه کسانی در این اتاق استفاده کرده و این که آیا صلاحیت و کارآمدی لازم را دارند.

خلجی افزود: سازمان صدا و سیما همان‌گونه که در عرصه مدیریتی پوست‌اندازی کرد باید در حوزه تهیه و تولید برنامه هم متحول شود. ما تهیه‌کننده‌های خوش فکر و صاحب سبک داریم که اگر کارها به آنها سپرده شود نتایج خوبی به همراه خواهد داشت. همچنین باید به جوان‌ها بیشتر اعتماد کرد.

اتاق فکر اولویت برنامه‌های روزانه

به باور مدیر گروه اقتصاد شبکه یک، اولویت داشتن اتاق فکر با برنامه‌های روتین و بخصوص روزانه است. او برنامه‌های نمایشی را در اولویت دوم قرار داده و اعتقاد دارد در غیر این صورت، این برنامه‌ها پس از مدتی به تکرار می‌افتند.

امیر سیاح گفت: اتاق فکر برنامه‌های تلویزیونی در وهله اول باید از افراد خبره تشکیل شده و ضمن برگزاری مرتب جلسات، ارزیابی و بازتاب‌های موضوع برنامه قبل را در دستور قرار داده و با انتخاب سوژه‌های مناسب برای برنامه‌های آینده، تمام طرح‌ها و خلاقیت‌های ممکن را برای پردازش مناسب و مخاطب‌پسند ارزیابی و تبیین کنند.

اعضای این اتاق‌ها باید تنوع فکری داشته و ترکیبی باشند از کسانی که فرم و محتوا را خوب می‌شناسند. داخلی و خارجی هم ندارند؛ اگر از داخل سازمان هم بتوان به این ترکیب رسید، ایرادی ندارد. بدون اتاق فکر، برنامه‌های صداوسیما کیفیت نخواهند داشت. ضرورت دارد قبل از تولید یک برنامه، عده‌ای متخصص دور هم نشسته و درباره طول و عرض آن بحث و تبادل‌نظر کنند. همه برنامه‌ها باید دارای استراتژی کلی بوده و آن هم اعتلای فرهنگ و اخلاق در کشور به سمت آرمان‌های جمهوری اسلامی است.

گروه رادیو و تلویزیون

محسن محمدی