معادله سدسازی و بحران بی‌ آبی

به گزارش جام‌جم، سدسازی موافقان و مخالفانی دارد که هر کدام نظراتی درخصوص ساخت سد ارائه می‌دهند.

برخی کارشناسان بر این عقیده‌اند که ساخت سد در کشورهای پیشرفته یک مقوله رد شده است و دیگر توجیه اقتصادی و فنی ندارد و برخی دیگر وزارت نیرو را متهم اصلی می‌دانند.

با وجود این وزارت نیرو پاسخ می‌دهد تعداد زیادی از سدهای در دست ساخت در منطقه موردنظر از نظر، آب مشکلی نخواهند داشت و دولت به دلیل پیشرفت فیزیکی بالای این سدها تصمیم به پایان دادن آن دارد.

این در حالی است که سال بارشی گذشته چندان خوب گزارش نشده و تیزر‌های تبلیغاتی وزارت نیرو دال بر این است که وضع آب در شرایط بحرانی قرار دارد.

این گزارش می‌افزاید: موضوعی که درباره مدیریت موثر در بخش آب وجود دارد، تداخل در سدسازی است که اکنون تناقض گویی‌های متعددی در این باره وجود دارد.

از سویی وزارت نیرو می‌گوید ساخت برخی سدها در زمان دولت قبل کارشناسی نبوده و حتی کار به تخریب آنها کشیده شده است و از سوی دیگر خود از ساخت 119 سد جدید در کشور خبر می‌دهد! یعنی مشخص نیست اگر سدهای قبلی باعث خشک شدن برخی رودخانه‌ها و آسیب دیدن زمین‌های کشاورزی یا کاهش کیفیت آب برخی رودخانه‌های مهم چون کارون شده است، چرا باید پروژه‌های سدسازی جدیدی در کشور آغاز شود؟

اما عملکرد وزارت نیرو و سازمان آب و فاضلاب نیز با توجه به شرایط آبی کشور همخوانی ندارد و حتی در این شرایط بحرانی نیز بخش اعظمی از کشاورزی کشور به روش سنتی انجام می‌شود در حالی‌که با برنامه‌ریزی در این حوزه میزان زیادی از آبی که در بخش کشاورزی هدر می رود ذخیره شده و باعث رشد محصول دیگری خواهد شد.

مشخص است که اولویت‌های وزارت نیرو موضوع دیگری جز آب است، در غیر این صورت 119 سد در دست ساخت هیچ توجیه اقتصادی و فنی آن هم با وضعیت فعلی آب نخواهد داشت.

در همین راستا مدیرعامل شرکت منابع آب ایران گفت: هم‌اکنون 119 سد در کشور در دست ساخت است که از این تعداد، 24 سد تا اوایل سال آینده آبگیری شده و به بهره‌برداری می‌رسد.

به گزارش ایرنا، محمد حاج‌رسولی‌ها در جمع مسئولان حوزه آب هرمزگان افزود: ظرفیت آب این سدها دو میلیارد و 500 میلیون مترمکعب است که به منظور تامین آب شرب در دست ساخت هستند.

مشاور وزیر نیرو با بیان این‌که در ده سال گذشته میزان بارندگی در کشور از 250 میلی‌متر به 203 میلی‌متر کاهش یافته است، افزود: میزان بارش‌ها در کشور نسبت به دوره دراز مدت، 20 درصد و نسبت به سال گذشته، 14 درصد کاهش دارد.

سدها طرح مطالعاتی ندارند

در همین حال سیدمحمد سادات ابراهیمی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس به خبرنگار جام‌جم گفت: با توجه به سابقه‌ای که وزارت نیرو در افتتاح سدها داشته مشخص است که این کار به صورت کارشناسی انجام نمی‌شود و فاقد طرح مطالعاتی منطقه‌ای است.

وی افزود: تائید این صحبت بنده سدهایی است که ساخته شده، اما تاکنون آبگیری صورت نگرفته است. این موضوع نشان‌دهنده آن است که جانمایی سدها بخوبی شناسایی نشده و از نگاه کارشناسی به دور است.

عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس اظهار کرد: سد گتوند علیا در زمانی که ساخته می‌شد مسئولان وقت با کمال قاطعیت درباره نمک این سد صحبت می‌کردند که مشکلی در بخش افزایش نمک و ته‌نشین شدن آن به وجود نمی‌آید، اما متاسفانه بعد از مدتی شاهد این موضوع بودیم که نمک این سد شروع به ته‌نشین شدن کرد و باعث افزایش حجم نمک در کف سد شد. در چنین شرایطی آبی که قرار است از سد خارج شود کمتر خواهد بود، به این دلیل که میزان ته‌نشین بودن نمک سد زیاد است.

سادات ابراهیمی تصریح کرد: تاکنون هیچ اقدام عملیاتی هم برای این بخش انجام نشده است. برخی سدهای دیگر نیز از نظر عقلانی توجیه اقتصادی و زیست‌ محیطی ندارند.

وی با اشاره به نیاز بودجه‌ای عظیم سدسازی ادامه داد: بودجه‌ای که برای این سدها صرف می‌شود بیش از توان بودجه کل کشور است. به نوعی این سدها بودجه کشور را با بهره‌وری بسیار پایین می‌بلعند و باید در جای دیگری صرف شوند.

عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس گفت: وزارت نیرو به جای پرداخت هزینه‌های گزاف سدسازی به سدهای کوچک یا همان احداث آبخیزداری اقدام کند که با محیط‌زیست عجین‌تر باشد. این طرح‌ها در سازمان جنگل‌‌ها و مراتع تهیه شده، اما به دلیل کمبود اعتبار کافی قادر به انجام این کار نیستند. وزارت نیرو می‌تواند با تزریق اعتبار به این بخش مشکل سدسازی را رفع کند.

وی افزود: یکی از مشکلات سدسازی این است که باعث کوچ روستاییان به شهر می‌شود که در این رابطه مشکلاتی مانند بیکاری، پایین بودن سطح معیشت خانوارها و همچنین کاهش امکانات اجتماعی را شاهد خواهیم بود. سادات‌ابراهیمی تصریح کرد: وزارت نیرو باید در بخش سدسازی خود تجدیدنظر داشته باشد به این دلیل که تاکنون در این بخش هر کاری که انجام داده خروجی مثبتی برای مردم نداشته است.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا وزارت نیرو با تزریق بودجه کلان و وضعیت بی‌آبی همچنان اقدام به سدسازی می‌کند، گفت: در این مورد باید از مسئولان وزارت نیرو سوال کنید، اما شاید این پاسخ را بشنوید که می‌خواهیم تولید برق را افزایش دهیم و می‌خواهیم مشکل آب را مهار کنیم، غافل از این‌که با این اقدامات باعث به راه افتادن جنگ آب می‌شوند که این موضوع را در برخی مناطق چهارمحال بختیاری و اصفهان شاهد هستیم.

مرکز تحقیقات وزارت نیرو فعال‌تر باشد

همچنین رحمت‌الله نوروزی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی به خبرنگار ما گفت: مرکز تحقیقات وزارت نیرو باید فعال‌تر از وضعیت فعلی باشد و برای هر پروژه‌ای چند کارشناس زبده بفرستد تا بهترین نتیجه را کسب کند، اما ظاهرا این مرکز یا توان اصلی خود را به کار نمی‌گیرد یا اولویت‌های دیگری در این وزارتخانه وجود دارد. در کشورهای پیشرفته ساخت سد یک مقوله رد شده است، اما در ایران همچنان این جریان ادامه دارد.

وی با اشاره به بحث سدسازی در کشور افزود: ایران حداقل تا یک دهه آینده با بحران آبی شدید روبه‌روست و ساخت سد هیچ توجیهی نخواهد داشت.

این نماینده مجلس اظهار کرد: دولت و وزارت نیرو باید برنامه مدونی در بخش آب داشته باشند، سدسازی آن هم با شرایط آبی فعلی دردی از این مشکل دوا نمی‌کند. همچنین اگر بارشی صورت نگیرد ساخت این سدها تنها دور ریختن و از دست دادن منابع مالی است که کشور در بخش‌های مختلف به آن شدیدا نیازمند است.

وی با اشاره به این‌که بیشتر پروژه سدها مربوط به دولت‌های قبل است، گفت: این‌که دولت برنامه‌های دولت‌های قبلی را انجام می‌دهد توجیه ندارد و باید مقابل ضرر ایستاد. یک ضرب‌المثلی در این مورد زده شده که جلوی ضرر را هر جا که بگیری منفعت است. در نتیجه دولت هم باید در این زمینه کارهای لازم را انجام دهد و اگر راه دولت قبلی اشتباه است، راه مناسب خود را برود.

برای این‌که اظهارنظری از مقامات وزارت نیرو داشته باشیم با روابط عمومی این وزارتخانه تماس گرفتیم.

مسئول روابط‌عمومی پرسش خبرنگار جام جم را برای موضوع گزارش که توجیه وزارت نیرو از ساخت 119 سد آبی در شرایط کم‌آبی چیست جویا شد و در پاسخ گفت: به دلیل این‌که این سدها از پیشرفت فیزیکی بالایی برخوردار بودند دولت نیز مجبور به پایان رساندن این پروژه‌ها بود.

وی افزود: بیشتر سدهایی که در دست ساخت قرار دارد از نظر جانمایی کارشناسی شده‌اند و در آن منطقه مشکل آب وجود ندارد. با این حال با روابط عمومی شرکت منابع آب ایران نیز تماس گرفتیم تا با مدیرعامل آن محمد حاج‌رسولی‌ها که مدیر صاحب نظر این حوزه است صحبت کنیم، اما وی حاضر به صحبت با خبرنگار ما نشد.

ادامه کاهش ذخیره آب در سدها

میزان آب ذخیره شده در پشت سدها تا پایان بهار نسبت به مدت مشابه سال گذشته، بیش از 1.3 میلیارد مترمکعب کمتر شده و در آستانه تابستان، تنها ۵۴ درصد حجم ایجاد شده سدهای کشور از آب پر شده است.

حجم آب ورودی به مخازن سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری تا پایان هفته سوم خردادماه، به ۲۴ میلیارد و ۶۷۰ میلیون مترمکعب رسیده که این میزان در مدت مشابه سال آبی گذشته ۲۸ میلیارد و ۴۱۰ میلیون مترمکعب گزارش شده بود.

بر پایه این گزارش، حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور هم‌‌اکنون ۲۶ میلیارد و ۳۴۰ میلیون مترمکعب به ثبت رسیده که در مقایسه با زمان مشابه سال گذشته، معادل ۵ درصد کاهش نشان می‌دهد. حجم آب ورودی به مخازن سدها نیز تاکنون، ۱۳ درصد در مقایسه با زمان مشابه سال آبی گذشته کاهش یافته است.

میزان آب خروجی از سدهای کشور نیز از ابتدای سال آبی جاری تاکنون، ۱۸ میلیارد و ۸۰۰ میلیون مترمکعب گزارش شده؛ در حالی که آب خروجی از سدهای کشور در مدت مشابه سال آبی گذشته به میزان ۱۹ میلیارد و ۹۱۰ میلیون مترمکعب بود.

بر این اساس، حجم آب خروجی از سدهای کشور در مقایسه با مدت مشابه سال آبی گذشته، 5.6 درصد کاهش نشان می‌دهد.

حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور در زمان مشابه سال گذشته، حدود ۲۷ میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعب گزارش شده بود.

مجموع ظرفیت مخازن سدهای کشور در زمان کنونی 48.8 میلیارد مترمکعب گزارش شده که میزان پرشدگی سدها ۵۴ درصد بوده است.

محمدحسین علی‌اکبری - گروه اقتصاد