فقر معنویت در ارتباط مجازی

در شهرهای بزرگ، برخلاف روستاها، افراد نسبت به یکدیگر بی‌اعتنا هستند. مثال آشکار این سخن، واقعه میدان کاج و حتی کشته شدن آن دختر دانشجو در پل مدیریت تهران است. افراد در شهرهای بزرگ منفعت‌گرا و مصلحت‌گرا هستند و همین عاملی است تا در مشکلات یکدیگر دخالتی نکنند. دوستی‌ها نیز در چنین وضعی قرار گرفته است. دوستی‌ها از پی رنگ است و منفعت‌طلبی. دوستی‌های شهری را نمی‌توان معنوی دانست؛ زیرا بچه‌های شهر، شهری فکر می‌کنند. همبستگی میان آنان کمرنگ است. در چنین جامعه‌ای دوستی‌ها بی‌محتوا می‌شود و اگر دوستی‌ای شکل بگیرد، از پی سود‌جویی است. بیهوده نیست که مجرمان و بزهکاران، کارهای خود را از چشم دوستانشان می‌بینند؛ زیرا نه‌تنها دوستی به شکل واقعی تعریف نشده، بلکه اخلاقیات هم ضعیف شده است.

هم دین، هم معیارها و هنجارهای اخلاقی دوستی در شهرهای بزرگ ایران، بسیار کمرنگ و سودجویانه است. تمام این مسائل در فضای مجازی به مراتب بدتر دیده می‌شود. چت کردن، استفاده از شبکه‌های اجتماعی مختلف مانند فیسبوک و... موجب شده ارتباطات معنوی میان افراد کمرنگ‌تر از دیگر زمان‌ها شود؛ در حالی که ساکنان روستاها و شهرهای کوچکی که همگی در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند، در کل، یک گروه هستند در چند بدن. ارتباطات ساکنان چنین مناطقی این‌قدر سطحی و منفعت‌طلبانه نیست.

البته این آسیب‌ها، ناشی از ویژگی‌های صنعت است که انسان‌ها را از هم دور و آنان را دچار ازخودبیگانگی می‌کند. یعنی افراد را هم از خود و هم از دیگران بیگانه و آنها را به تنهایی و بی‌کسی وادار می‌کند. انسان‌ها در شهرهای بزرگ تنها، بی‌هویت و بی‌کس هستند. در شهرهای بزرگ، هر کس به هر وسیله‌ای می‌کوشد از دیگری برای رسیدن به اهداف خود استفاده کند. همین مساله در فضای مجازی نیز دیده می‌شود و چه‌بسا بسیار بدتر از آنچه در دنیای واقعی و ارتباطات رودرروی افراد رخ می‌دهد زیرا در فضای مجازی افراد چهره به چهره با یکدیگر ارتباط ندارند و هر دو از دور، پایه یک ارتباط را بنا می‌نهند. ارتباطی که ممکن است بر مبنای واقعیات ساخته نشده و اخلاقیات در آن بسادگی نادیده گرفته شده باشد.

در این میان دختران عزیز همواره در معرض آسیب‌های جدی‌تری هستند. من همواره آنان را از دوستی‌های مجازی، اینترنتی، چت کردن و... دور کرده‌ام، زیرا چنین فضایی همه تزویر است. در فضای مجازی واقعیات قلب می‌شوند و دروغ و تزویر و ریا جایگزین راستی می‌شود. این خطر بزرگی است که باید همواره نسبت به آن آگاه بود.

دکتر امان‌الله قرایی مقدم / جامعه‌شناس و استاد دانشگاه