اقبال تلاش کرد میان مسلمانان همبستگی ایجاد کند

او مقالات متعددی در زمینه زبان فارسی از جمله اقبال‌پژوهی دارد. به مناسبت برگزاری همایش علامه اقبال لاهوری، گفت‌وگوی کوتاهی درباره اشعار اقبال لاهوری و اندیشه او با جابری‌نسب داشتیم که می‌خوانید:

اقبال لاهوری در شعر و زبان فارسی چه جایگاهی دارد؟

اقبال لاهوری از آخرین شاعران پارسی‌گوی شبه‌قاره هند بوده است. از سوی دیگر، او در کنار محمدعلی جناح از رهبران مبارزه با استعمار انگلیس و استقلال پاکستان از هند بود. در واقع اقبال که متولد سیالکوت لاهور بود، از نخستین کسانی به شمار می‌آید که ایده کشور مستقل مسلمان از هند را مطرح کرد. او از دوران کودکی به زبان فارسی علاقه داشت و از همان جوانی به فارسی و اردو شعر می‌گفت. پس از آن‌که برای تحصیل فلسفه به اروپا می‌رود، برای کنکاش در شعر و عرفان مولانا جدی‌تر به مطالعه زبان فارسی می‌پردازد، البته شعر اقبال با شعر پارسی‌گویان پیش از خودش در شبه‌قاره متفاوت بود.

آیا شعرهای او به زبان اردو نیز از نظر ادبی اهمیت زیادی دارد؟

تاثیر او در شعر آن‌قدر بود که او را شاعر ملی پاکستان نامیدند و آرامگاهش در لاهور مورد توجه زیاد مردم پاکستان است. در این کشور وقتی می‌خواهند مثلی بیاورد به اشعار اقبال رجوع می‌کنند، البته بیشتر شعرهای او به زبان فارسی بود.

از میان آثار او کدام قابل توجه‌تر است؟

کلیات اقبال چند منظومه بسیار زیبا دارد که از آن جمله می‌توان به اسرار خودی، رموز بی‌خودی، پیام مشرق، زبور عجم، جاویدنامه و ... اشاره کرد.

بیشتر اشعارش را در قالب مثنوی سروده است؟

چند غزل هم سروده است.

اقبال چه تاثیری در شعر شبه‌قاره داشت؟

از آنجا که اقبال هم شاعر فارسی‌گو بوده و هم سیاستمدار؛ هم مردم و هم پژوهشگران بویژه در پاکستان خیلی به اشعار او رجوع می‌کنند. در دانشگاه پنجاب لاهور بخشی را به اقبال‌شناسی اختصاص داده‌اند.

در این بخش تا چه اندازه به شعر فارسی اقبال پرداخته می‌شود؟

بخش اعظم پژوهش‌ها و مطالعات آنها به شعر فارسی اقبال اختصاص دارد؛ چراکه می‌توان گفت اقبال اندیشه‌های فلسفی و سیاسی‌اش را نیز در قالب شعر مطرح کرده است.

تلاش‌های اقبال در اتحاد مسلمانان و اندیشه‌های او در این زمینه تا چه اندازه موثر بوده است؟

در این‌که اقبال تلاش کرد میان مسلمانان همبستگی ایجاد کند، هیچ تردیدی نیست؛ برای مثال می‌توان ایجاد این همبستگی و اتحاد را در شعر «چون چراغ لاله سوزم در خیابان شما / ای جوانان عجم جان من و جان شما» دید. بسیاری از اشعار او نیز مسلمانان را به اتحاد و مبارزه با استعمار و استبداد فرا می‌خواند. پس از پایان جنگ جهانی دوم، تمام تلاش او در جهت مبارزه علیه استعمار انگلستان و اتحاد مسلمانان در این زمینه بود. تلاش‌های او در آن زمان بسیار موفق بود، نه به عنوان یک رهبر بزرگ سیاسی بلکه به عنوان اندیشمندی که میان مردم احترام زیادی داشت.

کمیل انتظاری/ گروه فرهنگ و هنر