نسخه ناقص کنترل قاچاق دارو

با توجه به این شرایط از شهریور ماه سال گذشته برای جلوگیری از ورود داروهای قاچاق و تقلبی به کشور، سیستم رهگیری دارو یا طرح شناسه اصالت دارو از سوی وزارت بهداشت به اجرا درآمد.

در این طرح، برچسبی حاوی کد رهگیری روی دارو چاپ شد تا هر کس بتواند با پیامک کردن آن کد رهگیری، از اصل یا تقلبی بودن آن دارو اطمینان حاصل کند.

تا اینجای کار می‌بینید که این طرح برای مقابله با پدیده داروهای قاچاق و تقلبی، طرحی کارساز و مثبت است که می‌تواند هم قاچاقچیان و متخلفان را ناکام بگذارد و هم مردم با آرامش و اطمینان بیشتری، داروی استاندارد مصرف کنند.

اما مشکل اصلی اینجاست که در داروخانه‌ها، برچسب اصالت دارو کنترل نمی‌شود و داروخانه‌ها امکاناتی برای شناسایی داروی اصل از تقلبی ندارند؛ یعنی داروخانه‌ها نمی‌دانند کد رهگیری نصب شده روی داروها، اصلی است یا تقلبی.

البته درست است که شاید گفته شود خود مردم به عنوان آخرین حلقه نظام تولید و مصرف دارو می‌توانند با پیامک کردن کد رهگیری روی دارو، خیالشان بابت جعل یا اصل بودن دارو راحت شود، اما همه می‌دانیم که بسیاری از مردم این کار را انجام نمی‌دهند و به هوای اعتماد به داروخانه‌ها یا به دلیل بی حوصلگی، دارو را بدون پیامک کردن کد رهگیری مصرف می‌کنند.

در حالی که داروخانه‌ها باید قبل از این که دارویی را به دست بیمار بدهند، از مبدا تولید این دارو اطمینان حاصل کنند، اما در داروخانه‌ها این مرحله حساس نظارتی اجرا نشده و این کار کاملا به خود مردم واگذار می‌شود. بدیهی است با وجود این خلأ نظارتی، احتمال مصرف داروی تقلبی از سوی مصرف کننده هم بالا می‌رود، زیرا مردم به داروخانه‌ها اعتماد دارند، اما خود داروخانه‌ها، کد رهگیری دارو را کنترل نمی‌کنند.

صاحبان داروخانه: پول و امکانات نداریم

ناگفته پیداست برای اجرای سیستم رهگیری دارو، اعتبار زیادی صرف شده است، اما اگر قرار باشد نه داروخانه و نه مردم، کد رهگیری دارو را کنترل نکنند، این کار به این معنی است که این هزینه‌های هنگفت، هدر رفته است بی‌آن که به نتیجه نهایی برسد.

اما اگر پای حرف‌های داروخانه داران بنشینید، آنها هم استدلال‌های خودشان را دارند.

دکتر علی یعقوبی، مدیر یکی از داروخانه‌ها در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: هر کاری که به نفع سیستم دارویی کشور و به نفع مردم باشد، شک نکنید که ما هم علاقه‌مند به اجرای آن هستیم، اما مساله اینجاست که ما سیستم اسکن کد رهگیری دارو را در اختیار نداریم و اگر قرار باشد همه داروخانه‌ها این سیستم الکترونیکی را خودشان تهیه کنند، هزینه هنگفتی به آنها تحمیل می‌شود.

یعقوبی معتقد است اگر می‌خواهیم سلامت بازار دارویی کشور را ارتقا دهیم، بی انصافی است که همه بار مالی این کار به داروخانه‌ها تحمیل شود، بلکه باید نهادهای مسئول هم به داروخانه‌ها کمک کنند.

دکتر علی اصغر کرمی، عضو انجمن داروسازان قم هم استدلال دیگری مطرح می‌کند و می‌گوید: چون داروخانه‌ها، دارو را از شرکت‌های پخش معتبر تهیه می‌کنند، بنابراین بندرت اتفاق می‌افتد دارویی تقلبی یا قاچاق از داروخانه‌ها سر دربیاورد.

معاون پشتیبانی دانشگاه علوم پزشکی قم تاکید دارد حتی برای داروهای تولید داخل هم کد رهگیری وجود ندارد و این کد‌رهگیری مختص داروهای وارداتی است؛ بنابراین داروخانه‌ها برای تهیه داروهای وارداتی یا تولید داخل، دارو را از شرکت‌های توزیع رسمی تهیه می‌کنند تا شک و شبهه‌ای پیش نیاید.

دکتر اکبر منصوری، عضو هیات مدیره انجمن داروسازان تهران هم در گفت‌وگو با جام‌جم عنوان می‌کند: برخلاف تصور مردم در بسیاری از داروخانه‌ها مشکلات مالی جدی وجود دارد و به همین دلیل، نباید انتظار داشته باشیم داروخانه‌ها همه بار نظارت بر کد رهگیری دارو را به دوش بکشند.

به نظر منصوری، بهترین کار برای این که سیستم رهگیری داروها به سرانجام برسد، این است که نهادهای فرهنگ‌ساز به مردم آموزش دهند و فرهنگ‌سازی صورت بگیرد تا خود مصرف‌کننده، کد رهگیری دارو را کنترل کند. درواقع، طوری فرهنگ‌سازی شود که مصرف‌کننده برایش مهم باشد داروی اصل مصرف می‌کند، یا قاچاق.

سازمان غذا و دارو: اوضاع بهتر می‌شود

در حالی که داروخانه‌ها، بی‌پولی و نبود حمایت‌های دولتی را مهم‌ترین دلیل فقدان نظارت داروخانه‌ها بر کد رهگیری می‌دانند، سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت هم این کمبود منابع مالی داروخانه‌ها را قبول دارد.

دکتر اکبر عبداللهی اصل، معاون نظارت و برنامه‌ریزی دارویی سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: اوضاع مالی بسیاری از داروخانه‌ها چندان مساعد نیست، حال اگر در این شرایط از همه داروخانه‌ها بخواهیم سامانه الکترونیک نظارت بر کد رهگیری دارو را هم راه بیندازند، این کار باعث افزایش فشار مالی به داروخانه‌ها می‌شود و شاید خیلی از آنها مجبور شوند درآمد یک ماه خود را صرف استقرار این سامانه کنند.

راه‌حلی که این مقام مسئول ارائه می‌کند این است که این کار ابتدا در داروخانه‌های بزرگ و دولتی انجام شود و سپس با حمایت دولت از داروخانه‌های کوچک، رفته رفته سامانه نظارت بر کد رهگیری دارو به داروخانه‌های سراسر کشور، تعمیم پیدا کند.

عبداللهی اصل عنوان می‌کند که این فرآیند به دلیل هزینه بالایی که دارد، زمانبر است و به دلیل تنگناهای مالی، نمی‌شود انتظار داشت که یکشبه، این سامانه در همه داروخانه‌ها استقرار پیدا کند، اما او تصریح می‌کند این روند آغاز شده و رفته رفته نظارت بر اصالت دارو از خود داروخانه‌ها هم پیگیری می‌شود.

البته نباید فراموش کرد تعداد محدودی از داروخانه‌ها هم وجود دارند که خودشان داروی قاچاق را به دلیل قیمت پایین‌تر، تحویل می‌گیرند و به فروش داروها اقدام می‌کنند.

به همین دلایل هم باید نظارت وزارت بهداشت برای مقابله با تخلف این داروخانه‌ها یا جعل کردن کد رهگیری دارو از سوی متخلفان، تشدید شود.

اما با وجود همه اقدام‌های فوری که باید انجام شود تا بیماران بیشتری چوب داروهای تقلبی و قاچاق را نخورند، همچنان این پرسش بی‌پاسخ می‌ماند که وقتی تمهیدات مالی برای اجرای کامل سیستم رهگیری دارو اندیشیده نشده است، چرا باید این طرح کلان و حساس، بدون اعتبارات کافی و به صورت نصفه‌نیمه اجرا شود؟

اختلاف قیمت؛ منشأ قاچاق دارو

همان طور که در بحث قاچاق سوخت، اختلاف قیمت بنزین در داخل و خارج باعث شده است که بنزین ارزان ایران با قیمت بالاتری به کشورهای همسایه قاچاق شود، در بازار دارو هم همین اختلاف قیمت بین داخل و خارج، باعث رونق قاچاق دارو شده است.

البته در بازار دارو، داروی قاچاقی که به داخل وارد می‌شود، با قیمت گران‌تری نسبت به خارج از کشور به فروش می‌رسد و همین مساله قاچاق دارو از خارج به داخل را رونق داده است؛ بخصوص داروهای گرانقیمت یا به اصطلاح «داروهای با فناوری بالا» که بیشتر برای بیماران خاص و صعب‌العلاج، استفاده می‌شود، قیمتی بسیار بالاتر از کشورهای همسایه دارد و همین عامل هم انگیزه قاچاق این داروها را به داخل کشور تشدید کرده است. در حالی که اگر قیمت داروها در ایران با قیمت‌های جهانی، با کمک بیمه‌ها و نه از جیب مردم، یکسان‌سازی شود، خود به خود انگیزه قاچاق دارو به داخل هم از بین می‌رود و در نتیجه سلامت بازار دارویی ایران، به شکل محسوسی ارتقا پیدا می‌کند.

امین جلالوند - گروه جامعه