کم‌فروشی در بازار سلامت

اگر از طبیبان قدیمی بپرسید، به شما می‌گویند در گذشته اوضاع خیلی بهتر از این حرف‌ها بود. آن موقع‌ها پزشک برای ویزیت بیمار، حسابی وقت می‌گذاشت و به درددل‌هایش گوش می‌داد. آن روزها شرح حال گرفتن از بیمار، مهم‌ترین اصل تشخیص منشا بیماری بود؛ طوری که پزشک ضمن صحبت با بیمار و معاینه بالینی او، در نهایت به ریشه بیماری پی می‌برد و با اطمینان بیشتری، بیمار را مداوا می‌کرد.

اما در دوره ما، گاهی تعداد جمله‌های رد و بدل شده بین پزشک و بیمار به تعداد انگشتان دو دوست بیمار هم نمی‌رسد.

سلام و جواب سلامی و بعدش هم بلافاصله تجویز آزمایش و تصویربرداری پزشکی؛ اینها تصویر رایج ویزیت‌های پزشکی در عصر ماست که خیلی اوقات اگر همه این فرآیند را هم جمع بزنید، کل زمان ویزیت بیمار به دو دقیقه هم نمی‌کشد. عصری که دیگر انگار صحبت بین بیمار و پزشک، رفته رفته منسوخ می‌شود و جایش را به ابزارهای نوین پزشکی می‌دهد.

فلسفه ذاتی ویزیت این است که بیمار رودرروی پزشک، دردهایش را ابتدا با زبان و سبک و سیاق خودش مطرح کرده و سپس پزشک با شنیدن توضیحات بیمار، بهترین راه درمان را پیدا کند، چون بیمار بهترین کسی است که می‌تواند پزشک را برای پیدا کردن ریشه دردها، کمک کند.

اما وضع امروز ویزیت‌های پزشکی، رنگ و لعابی از این حرف‌های منطقی ندارد و خیلی وقت‌ها به تشخیص تجهیزات پزشکی بیشتر از حرف خود بیمار توجه می‌شود. همین مساله، هم کیفیت ویزیت پزشکی را در کشور ما کاهش داده و هم باعث شده مدت زمان ویزیت‌ها نم بکشد.

استانداردهای زمان ویزیت؛ روی کاغذ

استاندارد زمان ویزیت در مطب‌ها براساس تعرفه‌های رسمی سال 94 به این شکل است که باید پزشک عمومی 15 دقیقه، متخصص 20 دقیقه، فوق تخصص 25 دقیقه و روانپزشک 30 دقیقه، برای بیمارش وقت بگذارد.

اگر رودربایستی را کنار بگذاریم، این مدت زمان‌ها بندرت رعایت می‌شود. هرکدام از ما تجربه کرده‌ایم که این مدت زمان فقط روی کاغذ است و در مقام عمل، اگر پزشک پنج دقیقه هم برای بیمار وقت بگذارد، بیمار باید راضی باشد و کلاه خودش را به آسمان بیندازد. البته نباید از حق بگذریم که برخی پزشکان هم این بازه زمانی را رعایت می‌کنند و در مدت زمان ویزیت بیمار، کم‌فروشی نمی‌کنند.

اگر کم‌فروشی زمان ویزیت را هم کنار بگذاریم، نحوه استقبال پزشک از بیمار هم تعریف چندانی ندارد. در کشورهای توسعه یافته، پزشک با رویی باز به استقبال بیمار می‌آید، با او مثل دوستی که از در وارد شده است برخورد می‌کند و به احترامش برمی‌خیزد، اما حال و روز نظام درمان ما به شکلی درآمده است که خیلی اوقات، بیمار و پزشک مثل دو غریبه باهم برخورد می‌کنند و معمولا خبری از این نوع تحویل گرفتن‌ها نیست.

استقرار نظام ارجاع؛ حل ریشه‌ای مشکل

وقتی ریشه اصلی مشکلی پیدا شود، پیدا کردن درمان اساسی آن هم آسان می‌شود؛ درمانی که مقطعی و گذرا نباشد و بتواند ریشه مشکل را بسوزاند.

دکتر حبیب‌الله مختاری، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفت‌و‌گو با جام‌جم معتقد است مهم‌ترین دلیلی که باعث شده زمان‌های استاندارد و قانونی ویزیت رعایت نشود، جدی نگرفتن «نظام ارجاع» در حوزه درمان است.

این نظام ارجاع که مختاری از نبود آن حرف می‌زند، در کشورهای توسعه‌یافته جاافتاده است. در این نظام‌های پیشرفته درمانی، بیماری که می‌خواهد از حمایت‌های بیمه‌ای برخوردار شود، نمی‌تواند بلافاصله بعد از دیدن اولین علائم بیماری به پزشک متخصص مراجعه کند.

استقرار نظام ارجاع، یعنی بیمار ابتدا باید به پزشک عمومی مراجعه کند و پس از این‌که علائم اولیه بیماری او شناخته شد، به دستور پزشک عمومی به پزشک متخصص ارجاع داده می‌شود.

به گفته مختاری، وقتی این نظام ارجاع جا بیفتد و در نظام درمان نهادینه شود، آن وقت تعداد بیمارانی که به پزشک متخصص مراجعه می‌کنند، کمتر می‌شود و در نتیجه پزشک متخصص، دیگر با انبوهی از بیماران پشت صف مواجه نمی‌شود.

اگر بخواهیم ساده‌تر بگوییم، داستان اینجاست که در کشورهای توسعه یافته، بیشترین بار ویزیت‌های درمانی به دوش پزشک عمومی گذاشته می‌شود، اما در کشور ما این قضیه برعکس است و همه دوست دارند از همان ابتدا به پزشک متخصص مراجعه کنند. وقتی هم میزان مراجعه به پزشکان متخصص خیلی زیاد شود، شمار زیادی از همین پزشکان ترجیح می‌دهند با صرف زمانی کمتر، بیماران بیشتری را ویزیت کنند.

این کارشناس نظام سلامت تاکید می‌کند در کشورهای توسعه‌یافته، پزشک عمومی بیماران بیشتری را در زمان کوتاه‌تری می‌بیند و پزشک متخصص، بیماران کمتری را در زمان طولانی‌تری ویزیت می‌کند، اما در کشور ما این موضوع کاملا برعکس است. همین مساله باعث شده بسیاری از پزشکان متخصص به دلیل حجم مراجعات بالا و تمایل مالی برای ویزیت بیماران بیشتر، زمان ویزیت تخصصی بیمار را کاهش دهند.

ویزیت گروهی؛ روی تخلف را سفید کرده است

خیلی بیراه نگفته‌ایم اگر بگوییم بدترین شکل تخلف‌های ویزیت به ویزیت‌های گروهی برمی‌گردد. فرض کنید شما به مطب یک پزشک متخصص مراجعه می‌کنید، ولی چون پزشک وقت ندارد برای هر کدام از بیماران منتظر و ایستاده در پشت در اتاق، 20 دقیقه وقت بگذارد و از آن طرف، دلش هم نمی‌آید، حق ویزیت همه بیماران منتظر مانده را دریافت نکند، در نتیجه تصمیم می‌گیرد چند بیمار را به طور همزمان ویزیت کند.

ویزیت‌های گروهی در شهرهای کوچک مرسوم‌تر است. در این حالت، بحث رازداری بین بیمار و پزشک، عملا بر باد می‌رود، چون شما مجبورید در کنار بیماران دیگری که در اتاق نشسته‌اند، از جنس بیماری‌تان حرف بزنید، در حالی که شاید اصلا دوست نداشته باشید پیش بقیه بیمارها، نوع بیماری‌تان را جار بزنید.

البته دکتر علیرضا زالی، رئیس سازمان نظام پزشکی، بارها بصراحت گفته است که ویزیت‌های گروهی، مصداق بارز تخلفات پزشکی است و بیماران می‌توانند در صورت مشاهده این تخلف، موضوع را به این سازمان اطلاع دهند تا با پزشک متخلف برخورد شود.

در فقدان نظارت، مریض‌سازی می‌کنیم

از آبان سال قبل، متولیان نظام سلامت با راه‌اندازی سامانه تلفنی 1690، تخلفات پزشکی را که مردم گزارش می‌دهند، ثبت و پیگیری می‌کنند.

اما دکتر نعمت‌الله منوچهری، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در گفت‌و‌گو با جام‌جم تاکید دارد که این نظارت‌ها به هیچ وجه کافی نیست و برای جلوگیری از تخلفات ویزیت، باید عزم جدی‌تری برای برخورد با متخلفان وجود داشته باشد.

منوچهری از اصطلاح «مریض‌سازی» استفاده می‌کند و می‌گوید: وقتی پزشکی، حتی دو دقیقه برای ویزیت بیمارش وقت نمی‌گذارد و بلافاصله برای بیمار، آزمایش و دارو و عکسبرداری پزشکی تجویز می‌کند، این کار باعث می‌شود حتی آن کسی هم که بیماری جدی ندارد، در فرآیندهای درمانی پیچیده و غیرضروری گرفتار شود که نتیجه‌ای جز مریض‌سازی کاذب به بار نخواهد آورد.

این کار پزشک به اعتقاد این نماینده مجلس، هم هزینه‌های بیمار، هم هزینه بیمه‌های درمانی و هم هزینه‌های نظام سلامت را بی‌خود و بی‌جهت افزایش می‌دهد.

از نگاه منوچهری، همه این تخلفات تعرفه‌ای وقتی برچیده می‌شود که نظارت خیلی جدی روی کیفیت ویزیت‌ها انجام شود.

«اگر با پزشکی که قوانین ویزیت را رعایت نمی‌کند، برخورد جدی شود و همه شاهد باشند که مثلا مطب چهار پزشک متخلف به همین خاطر بسته شده است، آن وقت مطمئن باشید دور زدن تعرفه‌ها به این راحتی‌ها انجام نمی‌شود و خیلی‌ها از ارتکاب به تخلفات ویزیت منصرف می‌شوند.»

درست است این نظارت جدی که منوچهری به آن اعتقاد راسخ دارد، می‌تواند حداقل باعث بالا رفتن تبعات تخلف برای پزشک متخلف شود، ولی باید در کنار قوی‌تر شدن نظارت‌ها، بحث فرهنگسازی و آموزش به مردم هم جدی گرفته شود.

اگر بیماری که پزشک فقط یک دقیقه برای او وقت می‌گذارد، نسبت به این کار اعتراض کند یا زیر بار پرداخت ویزیت مجدد و انجام ویزیت‌های گروهی نرود و از حق و حقوق قانونی‌اش آگاه باشد، در این حالت شک نکنید خود به خود میزان کم‌فروشی‌ها، گرانفروشی‌ها و بی‌اخلاقی‌ها در آشفته بازار ویزیت هم فروکش خواهد کرد.

ویزیت مجدد برای یک فرآیند درمانی

تخلف‌های ویزیت، یکی دو تا نیست. حتی شاید شما با موارد عجیب تر از تخلفات ویزیت هم روبه‌رو شده باشید که ما از آن بی‌خبر باشیم.اما یکی از رایج‌ترین انواع تخلفات ویزیت که اتفاقا این یکی در شهرهای بزرگ، میزان شیوعش بیشتر است، بحث گرفتن ویزیت مجدد برای دیدن نتایج آزمایش‌ها و عکسبرداری‌های پزشکی است.

تصور کنید شما به پزشک مراجعه می‌کنید، حق ویزیت می‌دهید و پزشک برای شما یک آزمایش پزشکی تجویز می‌کند. بعد از سه روز هم نتیجه آزمایش شما آماده می‌شود، اما جالب است وقتی می‌خواهید نتیجه آزمایش را به پزشکتان نشان دهید، خیلی از پزشکان برای دیدن نتیجه آزمایش، دوباره از بیمار حق ویزیت می‌گیرند. یعنی شما برای یک فرآیند درمانی که تازه هنوز هم تکمیل نشده است، دو بار حق ویزیت پرداخت کرده‌اید.

در اینجا هم جای بحث نیست که خیلی از پزشکان از این نوع پول درآوردن‌های بی‌اخلاقی مبرا هستند و حتی اگر دو ماه بعد هم نتیجه آزمایش را به آنها نشان بدهید، حق ویزیت مجدد از شما نمی‌گیرند.

امین جلالوند‌/‌گروه جامعه