مجرمان کوچک زیاد می‌شوند

به گفته معاون برنامه‌ریزی فرمانداری تهران، در سال گذشته با افزایش 20 درصدی زندانیان زیر 20 سال روبه‌رو شدیم که این موضوع می‌تواند به عنوان یک مساله مهم، مورد توجه برنامه‌ریزان اجتماعی قرار گیرد. افزایش آمار زندانیان جوان دلایل گوناگونی دارد که از جمله آن می‌توان به برخی جرایم در جامعه اشاره کرد که به موازات اکتشافات و ظهور و ورود فناوری‌های جدید نمایان می‌شود و به فراخور موضوع‌شان، گروهی یا نسلی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، مانند جرایم اینترنتی. در این جرم با توجه به این‌که تعداد زیادی از کاربران اینترنت را جوانان تشکیل می‌دهند، اغلب مجرمان اینترنتی نیز جوانان و نوجوانان هستند. همچنین به علت آشنایی کم یا ناآشنایی بزرگسالان با فعالیت‌های اینترنتی، آنان بیشتر با خطر قربانی شدن در فضای مجازی مواجه می‌شوند. به عنوان مثال چند روز قبل در خبرها خواندیم دختری 16ساله به صورت اینترنتی به حساب مشتریان یک کافی‌نت دستبرد می‌زد. در این نمونه «پایین بودن سن جرم» موردنظر است.

تعارض و تضاد در هنجارها و اختلال در جامعه‌پذیری نسل جوان در کنار ناکامی‌ها و محرومیت‌های تحمیل شده از سویی این نسل را دچار سردرگمی و بی هنجاری کرده و از سوی دیگر استفاده از رفتار‌های خشونت بار در مقابله با آسیب‌های اجتماعی، به‌کارگیری زور به‌عنوان راهکار هدایت جوانان و نوجوانان و استفاده از تنبیه درمانی و ضرب و شتم درمانی و زندان درمانی، بی‌توجهی به ضرورت پیشگیری از جرم و داشتن نگاه امنیتی به فرآیند پیشگیری از جرم و بی توجهی به ریشه مسائل و آسیب‌های اجتماعی عاملی برای بقای جرم در این گروه سنی است.

«دکتر ولی‌الله حسینی» جرم‌شناس در گفت‌وگویی با «تپش» به بررسی علل کاهش سن مجرمان در کشور پرداخته است.

چه عواملی در جامعه باعث افزایش جرم و جنایت در سنین پایین می‌شود؟

جرم یک پدیده زاییده اجتماع است و تصور جامعه‌ای بدون وجود جرم سخت است، ولی بعضی مسائل و جرایم جلب توجه می‌کنند و جرم‌شناسان و کارشناسان را به تحقیق وا می‌دارند. یکی از این مسائل همین موضوع کاهش سن مرتکبان جرایم است و این نکته از نظر جرم‌شناسان و جامعه‌شناسان با اهمیت است. زمانی که سن ارتکاب جرایم کاهش پیدا می‌کند و مردم جامعه در سن کمتری مرتکب جرم می‌شوند، هم جامعه آسیب بسیار می‌بیند و هم مجرمان بیشتر می‌شوند و علاوه بر همه اینها اصلاح مجرمان و بازگرداندن آنها به جامعه سخت تر خواهد بود، بنابراین کاهش سن جرم توجه بسیاری را می‌طلبد.

یکی از مسائل که می‌تواند زمینه کم شدن سن مجرمان را ایجاد کند، ترویج مصرف موادمخدر و مواد روانگردان است که در خانواده‌ها و در گروه‌های نوجوانان این ترویج شکل می‌گیرد. نوجوانان در سنین پایین به مواد روانگردان روی می‌آورند که این کار از عوامل بروز جرم در جامعه است.

نبود سازوکار مناسب برای تفریح جوانان، یکی از عوامل روی آوردن جوانان به مواد مخدر است. وقتی که در جامعه تفریحی برای جوانان وجود ندارد، خیل عظیمی از آنان به مواد مخدر روی می‌آورند که مواد مخدر هم همان‌طور که پیش از این هم اشاره کردم خودش از ریشه‌های ارتکاب جرم است. کثرت سرقت اشیا در کوچه و خیابان یک مثال خوب برای این مورد است. زمانی که یک فرد برای دستیابی به مواد مخدر دچار مشکل می‌شود و پول کافی برای تهیه مواد ندارد، ناچار به دزدی و سرقت در کوچه و خیابان دست می‌زند.

ترویج خشونت در جامعه نیز می‌تواند از دیگر عوامل افزایش مجرمان کم سن و سال باشد. در جامعه ما برخلاف آموزه‌های دینی‌مان، خشونت رو به افزایش است و جامعه به این ترتیب خشن شده است. ترویج این خشونت در جامعه علل زیادی دارد. نوع مجازات مجرمان نیز می‌تواند خشونت را در جامعه زیاد کند. تربیت نادرست فرزندان نیز می‌تواند از عوامل افزایش خشونت در جامعه باشد. متاسفانه آمار زیادی از کودک‌آزاری وجود دارد که این کار خشونت را زیاد می‌کند و وقتی که خشونت زیاد شد، آمار بالایی از جرم را به دنبال خود دارد.

مواد مخدر و افزایش خشونت در جامعه از مهم‌ترین دلایل کم شدن سن جرم در جامعه است؛ چرا که نوجوانان زمانی که به مواد مخدر آلوده می‌شوند نمی‌توانند رفتار خود را کنترل کنند و به جرم و جنایت روی می‌آورند. همچنین خشونت باعث می‌شود نوجوان براحتی با دیگران درگیر شود و این کار منجر به زد و خورد و قتل می‌شود.

شبکه‌های مجازی چه تاثیری می‌تواند در افزایش جرم و جنایت نوجوانان داشته باشد؟

فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و سایبری هرچند که دستاورد‌های بسیار مفیدی برای جامعه دارد و به توسعه علوم و دانش و فناوری کمک می‌کند، ولی به لحاظ این که هیچ سازوکار منسجمی برای نوجوانان در بهره‌مندی از این شبکه‌ها وجود ندارد، باعث می‌شود نوجوانان با ورود به این شبکه‌ها یا قربانی یا مرتکب جرم شوند.

در هر صورت چه قربانی باشند و چه مرتکب جرایمی از این دست شوند، شرط گسترش این فناوری به استفاده مفید از آن بستگی دارد. به دلیل متولی نداشتن چند متولی بودن، شبکه‌های مجازی و اجتماعی به یکی از عوامل افزایش ارتکاب جرم در جوانان و نوجوانان تبدیل شده است.

خانواده چه تاثیری در مجرم شدن فرزندان در سنین پایین دارد؟

خانواده یکی از مهم‌ترین عوامل در اجتماعی شدن افراد است، طفل وقت زیادی از خود را در خانواده می‌گذراند ولی متاسفانه خانواده‌های ایرانی از تاثیر‌گذاری خود روی نوجوانان و جوانان بازمانده‌اند، یعنی خانواده‌ها اثر مفیدی روی فرزندان خود ندارند و آنها را به مدارس سپرده‌اند و مدارس را با دادن شهریه‌های کلان شارژ می‌کنند و تربیت فرزندان را همه جوره بر گردن مدارس می‌اندازند و دوای تربیت فرزندان خود را در مدارسی جستجو می‌کنند. تربیت فرزندان با این شیوه قابل تحقق نیست.

البته ناکارآمدی خانواده به عوامل دیگری از قبیل عوامل اقتصادی بستگی دارد.پدر و مادر برای دستیابی به پول از خانه دور می‌شوند.شاید بتوان گفت که مردم 90 درصد وقت خود را به موضوعات و شرایط اقتصادی اختصاص داده‌اند. رفتار نادرست با فرزندان باعث ایجاد رفتار ناهنجار در نوجوانان شده است.

افراد جامعه در برخورد با مجرمان کم سن و سال چه رفتاری باید انجام دهند؟

سازوکار برخورد با اطفال در حقوق کیفری دنیا تبدیل به یکی از شاخه‌های مهم جرم‌شناسی و کیفرشناسی شده است. کشف، رسیدگی و اجرای حکم در مورد اطفال بسیار متفاوت‌تر از افراد غیرطفل شده است. ولی متاسفانه ما در این قسمت هم رفتار درستی نداریم. نه در خانواده‌ها و نه در دستگاه‌های قضایی و به طور کلی در هیچ یک از دستگاه‌ها رفتار درستی با کودکان مجرم نداریم.

ما دادگاه اطفال داریم ولی برخوردی که دنیا با اطفال دارند ما در ایران نداریم.

افراد چه رفتاری باید با فرزندان خود داشته باشند تا به سمت جرم و جنایت نروند؟

نمی‌شود در چند جمله پاسخ این پرسش را بیان کرد ولی در کل می‌توان این‌گونه گفت که باید بیشتر به خواسته‌های نوجوانان و احساسات آنها اهمیت داد و در برخورد با کودکان و نوجوانان نهایت ملاحظه را داشت.

غزاله مالکی / تپش (ضمیمه چهارشنبه روزنامه جام جم)