8 پیامد گرمایش جهانی و تغییر اقلیم

بر اساس تحقیقات و بررسی‌های انجام شده در صد سال گذشته میانگین دمای هوا در نزدیکی سطح زمین در حدود 0.18 تا 0.74 درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است. گزارش منتشر شده از سوی هیات جهانی تغییر اقلیم (IPCC) که از مراجع معتبر در زمینه تغییرات آب و هوایی و بررسی تاثیرات گرمایش جهانی است، گازهای گلخانه‌ای را از تاثیرگذارترین عوامل در بروز پدیده گرمایش جهانی در سطح دنیا شناخته است.

گرمایش جهانی و تغییر اقلیم از معضلات مهم زیست‌محیطی است که بویژه در 2 دهه اخیر از سوی بسیاری از محافل علمی در دنیا مورد توجه قرار گرفته است. به نظر می‌رسد گرمایش جهانی با پیامدهای بسیار مهمی همراه باشد که اثرات آن تا سال‌ها باقی خواهد ماند. پیامدهایی که می‌تواند علاوه بر تغییرات جوی، در سطح کره زمین و اقیانوس‌ها ردپایی از خود بر جا گذارد. پژوهشگران در سال‌های اخیر به این نتیجه رسیده‌اند که فعالیت‌های انسانی و بخصوص مصرف سوخت‌های فسیلی که موجب انتشار دی‌اکسید کربن، متان و دیگر گازهای گلخانه‌ای می‌شود، در مواجه شدن با این پدیده بیشترین و مهم‌ترین نقش را داشته است. این موضوع بیانگر این است که دانشمندان بیش‌ازپیش به ارتباط بین فعالیت‌های انسان‌ها و گرمایش جهانی یقین پیدا کرده‌اند. در ادامه به مهم‌ترین پیامدهای گرمایش جهانی اشاره می‌شود:

1ـ افزایش میانگین دمای هوا

بدون تردید افزایش دمای هوا در سراسر دنیا از بارزترین و آشکارترین پیامدهای گرمایش جهانی است. بر اساس گزارش اعلام شده از سوی اداره ملی جوی و اقیانوس‌شناسی ایالات متحده آمریکا در صد سال اخیر درجه حرارت هوا در سطح دنیا حدود 0.8 درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است. از سال 1895 یعنی از 120 سال پیش هر سال میانگین دمای هوا در سطح زمین ثبت شده است و براساس این گزارش از سال 2000 تاکنون بیشترین دمای هوا را در سطح زمین شاهد بوده‌ایم و این در حالی است که هرسال رکورد جدیدی از نظر دمای هوا در سطح زمین ثبت می‌شود. این روند نشان‌دهنده این است که پیامدهای گرمایش جهانی که مهم‌ترین آن همان افزایش دمای هواست، همچنان درحال افزایش است.

2ـ تشدید رویدادهای آب و هوایی

یکی از معیارهایی که به‌عنوان یک معیار کارآمد در بررسی تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی به عنوان یک معضل مهم زیست‌محیطی مطرح می‌شود، تشدید رویدادهای آب و هوایی در نقاط مختلف در سطح دنیاست که می‌توان پیامدهای آن را به شکل ثبت دماهای بسیار بالا یا بسیار پایین و همچنین باران‌های شدید و توفان‌های مهیب مشاهده کرد. براساس گزارش اعلام شده از سوی اداره ملی جوی و اقیانوس‌شناسی آمریکا در 4 دهه اخیر شمار رویدادهای شدید آب و هوایی و بی‌سابقه در سطح زمین در حال افزایش بوده است. به این ترتیب پیش‌بینی می‌شود با ادامه پیدا کردن روند گرمایش جهانی در سال‌های آینده رویدادهای غیر معمول آب و هوایی مانند خشکسالی، وقوع توفان‌های شدید یا کولاک در سطح زمین شدت بیشتری پیدا کند.

3ـ تغییر الگوهای آب و هوایی

براساس پیش‌بینی‌های انجام شده گرمایش جهانی با تغییر الگوهای آب و هوایی و اقلیمی در سطح دنیا همراه خواهد بود که می‌تواند طیف گسترده‌ تغییرات اقلیمی از الگوی وزش باد تا بارش‌های سالانه و نوسانات فصلی دمای هوا را شامل شود. براساس گزارش اعلام شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا با توجه به این که در سال‌های آینده همچنان با مشکل افزایش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای مواجه خواهیم بود، انتظار می‌رود تغییرات الگوهای آب و هوایی در چند دهه آینده همچنان ادامه داشته باشد. این تغییرات در بعضی مناطق با افزایش بارش‌های سالانه همراه خواهد بود و این در حالی است که در بعضی مناطق دیگر می‌تواند به کاهش باران در طول سال منجر شود.

4ـ ذوب شدن پوشش‌های یخی

در 45 سال اخیر پوشش‌های برفی و یخی در سطح کره زمین روند کاهشی در پیش گرفته است و بر این اساس می‌توان کاهش یخ‌های اقیانوسی قطب شمال را یکی از بارزترین پیامدهای ناشی از گرمایش جهانی دانست. سال 2012 کمترین میزان پوشش یخ‌های قطبی به ثبت رسیده است و براساس تجزیه و تحلیل اطلاعات ثبت شده پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده در فصول گرم سال در اقیانوس‌های قطبی ردپایی از یخ دیده نشود. پس ذوب شدن یخچال‌ها را می‌توان از آثار و پیامدهای آشکار گرمایش جهانی دانست. براساس گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا در گذشته در پارک ملی یخچال مونتانا حدود 150 یخچال وجود داشت، اما اکنون فقط 25 یخچال در این پارک یافت می‌شود. در دیگر مناطق یخچالی دنیا نیز روند مشابهی دیده می‌شود.

5 ـ بالا آمدن سطح آب دریاها

انتظار می‌رود بر اثر ذوب شدن پوشش‌های یخی در قطب‌های شمال و جنوب و همچنین ذوب شدن یخچال‌ها در آمریکای شمالی، اروپا، آسیا و گرینلند سطح آب دریاها به میزان قابل توجهی افزایش پیدا کند. دانشمندان بر این باورند در این تغییرات انسان‌ها بیشترین اثرگذاری را دارند. آنها می‌گویند ما انسان‌ها در گرم شدن اقیانوس‌ها، افزایش سرعت ذوب یخ‌ها و در نهایت افزایش سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها بیش از هر عامل دیگری نقش داشته‌ایم. این تغییرات از 65‌سال پیش آغاز شده و همچنان ادامه دارد. به گزارش سازمان حفاظت محیط‌زیست آمریکا از سال 1870 تاکنون سطح آب دریاها بیش از 20 سانتی‌متر بالا آمده است. البته پیش‌بینی می‌شود سرعت بالا آمدن سطح آب دریاها در سال‌های آینده بیش از پیش افزایش پیدا کند. ممکن است بسیاری از مناطق ساحلی که اکنون سکونتگاه حدود نیمی از جمعیت ساکن در این کره خاکی است با ادامه پیدا کردن چنین روندی به زیر آب رود.

6 ـ اسیدی شدن اقیانوس‌ها

از آغاز انقلاب صنعتی یعنی از ابتدای دهه 1700 تاکنون میزان اسیدیته اقیانوس‌ها حدود 25 درصد افزایش پیدا کرده است. با افزایش میزان انتشار دی‌اکسید کربن در جو، جذب این گاز در اقیانوس‌ها به مراتب بیشتر خواهد شد.

اسیدی شدن آب دریاها زمینه مناسبی برای حل شدن کربنات کلسیم در آب دریاها ایجاد می‌کند که این شرایط می‌تواند زندگی موجودات دریایی مانند صدف‌ها، مرجان‌ها، پلانکتون‌ها و نرم‌تنانی را که پوشش بدن آنها از جنس کربنات کلسیم است به خطر اندازد. با ادامه پیدا کردن این روند جمعیت این گروه از موجودات دریایی به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا خواهد کرد.

7ـ اثر بر زندگی گونه‌های گیاهی و جانوری

به نظر می‌رسد گرمایش جهانی با پیامدهای گسترده‌ای در اکوسیستم‌های زمینی همراه باشد. بررسی‌های انجام شده حاکی از این است که با افزایش درجه حرارت در گستره محیط زندگی گونه‌های گیاهی و جانوری بسیاری از این موجودات به ارتفاعات بالاتر مهاجرت کنند. پرندگان و حشرات مهاجر تحت تاثیر پدیده گرمایش جهانی چند هفته یا چند روز زودتر از زمان همیشگی به مناطقی که برای تغذیه و زندگی انتخاب کرده‌اند نقل مکان می‌کنند. براثر پیامدهای ناشی از گرمایش جهانی شیوع بسیاری از عوامل بیماری‌زا که زمانی فقط به مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری محدود بود، افزایش پیدا کرده و زندگی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری را در معرض خطر قرار داده است. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود اگر این پیامدها بر اساس روند کنونی ادامه داشته باشد تا سال 2080 ممکن است نیمی از گونه‌های گیاهی و بیش از یک سوم گونه‌های جانوری ساکن در سطح زمین ناپدید شده و ردپایی از آنها بر جای نماند.

8 ـ زندگی انسان‌ها در سایه گرمایش جهانی

به یاد داشته باشید که پیامدهای تغییرات آب و هوایی فقط به طبیعت محدود نمی‌شود و جامعه انسانی از عوارض جانبی این تغییرات و پیامدهای ناشی از آن در امان نمی‌ماند. خشکسالی، تشدید بحران‌های آب و هوایی، ذوب شدن پوشش‌های یخی در سطح زمین، افزایش تعداد و تنوع آفات کشاورزی، کاهش سطح آب در سفره‌های زیرزمینی و همچنین کاهش سطح زمین‌های قابل کشت، عملکرد محصولات کشاورزی و دامی را در دنیا کاهش می‌دهد. بنابراین از دست رفتن امنیت غذایی می‌تواند با بروز قحطی و ناآرامی‌های اجتماعی در کشورهای مختلف همراه باشد.

علاوه بر این پیش‌بینی می‌شود گرمایش جهانی بر سلامت انسان‌ها نیز اثرات جدی داشته باشد. به گفته محققان و دانشمندان افزایش شیوع بیماری‌هایی مانند مالاریا و تب دنگی که پشه‌ها ناقل آن هستند و همچنین افزایش شیوع بیماری‌های مزمن مانند آسم از پیامدهای گرمایش جهانی است.

پژوهش‌های گسترده علمی که در این زمینه انجام شده است در کنار مدل‌های آب و هوایی پیش‌بینی شده به پیش‌بینی اثرات و پیامدهای ناشی از گرمایش جهانی منجر شده است. گرچه بسیاری از این پیامدها اکنون قابل مشاهده است و بر این اساس می‌توان انتظار داشت که دیگر پیامدهایی را که هنوز ردپایی از آن دیده نشده است هم در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد باشیم.

فرانک فراهانی‌جم / گروه دانش