کتاب‌های فارسی و نقص‌هایی که کوچک نیست

به دنبال تغییر نظام آموزشی از مهر92 ( نظام 3 ـ 3ـ 6) کتاب‌های درسی جدیدی در چرخه آموزشی کشور وارد شده که بیشتر تازه تالیف هستند و در این میان کتاب‌های فارسی پایه‌های هفتم و هشتم نیز با تغییر حدود 30 درصدی نسبت به کتاب‌های قبلی در اختیار دانش‌آموزان قرار گرفته است. اما به اعتقاد نگارنده این 2 کتاب حاوی اشکالاتی است که نمی‌توان از آنها چشمپوشی کرد، از جمله:

1 هدف از آموزش فارسی در مدارس، آموزش ادبیات و زبان است، اما در این کتاب‌ها جنبه ادبی و هنری زبان و ادبیات فارسی نسبت به مفاهیم اخلاقی، کمرنگ‌تر است به این معنی که نگاه غالب در کتاب آموزش اخلاقیات به دانش‌آموزان است نه آموزش زبان و ادبیات.

2 برخی از متن‌های این دو کتاب با پایه سنی دانش‌آموزان کلاس هفتم و هشتم تناسب ندارد و برای این گروه سنی سنگین به نظر می‌رسد مثل درس ارمغان ایران در پایه هشتم که نشان‌دهنده زبان معیار ایرانیان نیز نیست.

3 در نگارش متن‌های این کتاب به جای نثرها و شعرهایی که دربرگیرنده جمله‌های امری است (و تناسبی با روحیه نوجوانان ندارد) می‌شد از متن‌های داستانی که به طور غیرمستقیم، نکته‌های اخلاقی و اجتماعی و تدبیر در زندگی را می‌آموزد، استفاده کرد. مثلا به جای این که بگوییم از دوستی با افراد بد بپرهیز، کافی است تلنگری بزنیم که نمونه این کار، استفاده از شعر زیبای «گِل و گُل» و درس «قلب کوچکم را به چه کسی بدهم» است.

4 درفصل نام‌ها و یادها باید گزارش و روایت زندگی شخصیت‌های ادبی درج می‌شد نه شخصیت‌های بزرگی که در فرهنگ و تاریخ ما به یادماندنی و تاثیرگذارند.

در بخش‌هایی از همین فصل برای بیان یک نکته اخلاقی یا ویژگی یک شخصیت، متن‌های طولانی انتخاب شده و جالب این که بیشتر به زبان خبر است و از زبان هنر، خبری نیست که براستی بهره فراگیران از خواندن و تکرار چنین متن‌هایی جز خستگی و ملال نیست.

5 در مورد انتخاب برخی اشعار کتاب هم جای سوال وجود دارد مثل این که خیلی‌ها می‌پرسند چرا باید از شعرهایی با مفاهیم سنگین و نیازمند تاویل و تفسیر همچون شعر «راز شکوفایی و یاد امام حسین(ع)» استفاده شود. بهتر این بود که به جای استفاده از چنین شعرهایی از آثار شاعران مطرح و شاخص ادبیات بویژه در حوزه کودک و نوجوان و طنزپردازان معاصر استفاده می‌شد.

6 فصل هفتم کتاب‌های فارسی پایه هفتم و هشتم به منظور آشنایی دانش‌آموزان با متون ترجمه شده دیگر کشورها، به ادبیات جهان اختصاص یافته که در پایه هفتم، همین بخش بهترین قسمت کتاب است، ولی در پایه هشتم هرچند پرداختن به ادبیات مقاومت و پایداری امری پسندیده است، اما آوردن 2 شعر پشت هم درباره فلسطین جالب به نظر نمی‌رسد.

7 فصل ادبیات بومی در این 2 کتاب به صورت دروس کاملا آزاد طراحی شده و به همین دلیل ضمانت اجرایی برای آشنایی دانش‌آموزان با ادبیات بومی یکدیگر وجود ندارد و این بخش می‌تواند سرسری گرفته شود.

8 تکرار نکته‌های املایی در 2 کتاب نیز از جمله نقص‌هایی است که ملال‌آور است.

9 وجود رسم‌الخط واحد در همه کتاب‌های درسی بویژه فارسی ضروری است، اما برخی از کلمات 2 کتاب به 2 شکل آمده است و موجب اختلال در یادگیری املا می‌شود. در کتاب هشتم کلمه توفان و طوفان به هر دوشکل دیده می‌شود.

10 داشتن غلط تایپی نیز زیبنده کتاب‌های درسی نیست، اما این مشکل در کتاب هشتم دیده می‌شود.

چند توصیه

به نحوه ارزشیابی و آیین‌نامه‌های مرتبط با کتاب نیز ایرادهایی وارد است. در کشور فردوسی و سعدی زیبنده نیست که بخش تاریخ ادبیات که پیشینه فرهنگی و افتخار ما ایرانیان است از موارد ارزیابی آزمون‌ها حذف شود در حالی که کشورهای همسایه هر روز در حال بزرگداشت شاعران ما هستند. علاوه بر این آیین‌نامه‌های ارزشیابی (دستورالعمل امتحانات) کتاب‌های فارسی نیز دائم دستخوش تغییر در چرخه آزمون می‌شود و خطا می‌شود همچنان که در مورد حذف پرسش‌های املایی قبلا چنین شد. این را بیفزاییم به این نکته؛ در حالی که چند روزی بیشتر به امتحانات پایان سال نمانده تکلیف شفاهی یا کتبی بودن آزمون درس فارسی معلوم نیست؛ به طوری که اداره امتحانات، آزمون پایانی را شفاهی و پایگاه اینترنتی دفتر تالیف کتب درسی، آزمون را کتبی اعلام کرده است.

هر سال از گروه‌های آموزشی، دبیران و متخصصان خواسته می‌شود تا نقد و بررسی کتاب را برای مولفان ارسال کنند، ولی شاهد کمترین تغییرات و بازبینی در کتاب‌ها هستیم.

به نظر می‌رسد اگر مولفان کتاب در طول سال تحصیلی چند ساعتی را به تدریس در کلاس‌ها مشغول شوند به مشکلات و کاستی‌های کتاب پی خواهند برد. بی‌شک کتاب‌های فارسی پرچمدار زبان فارسی سره هستند و باید از بسیاری از خطاها و کاستی‌ها دور باشند که این به دست نمی‌آید مگر با استفاده از خردجمعی در تالیف کتاب‌ها.

جعفر خرازی / پژوهشگر ادبیات