آلبوم ایرانی به سعی خارجی

یکی از ابزارهای تبلیغاتی که طی سال‌های گذشته بارها شاهد استفاده از آن بوده‌ایم نوازندگان خارجی هستند که در آلبوم‌های ایرانی ساز به دست گرفته و می‌نوازند.

مساله حضور نوازندگان خارجی در آلبوم‌های ایرانی از جمله اتفاقاتی است که با واکنش‌های متفاوتی همراه بوده است. بردیا کیارس، نوازنده کشورمان از جمله افرادی بود که سال گذشته به این موضوع واکنش نشان داد. او از حضور در کنسرت همایون شجریان و تهمورس پورناظری خودداری کرد و علت این تصمیمش را این‌گونه بیان کرد: وقتی پورناظری اعتماد و اعتقادی به استعدادها و ظرفیت‌های بالفعل موسیقی ایران ندارد و برای ضبط آلبوم «نه فرشته‌ام نه شیطان» سراغ نوازنده‌ها و استودیوهای خارجی می‌رود ترجیح می‌دهم در کنسرت حضور پیدا نکنم.

این آلبوم با حضور نوازندگان خارجی ضبط شده بود، اما کنسرت با حضور نوازندگان ایرانی روی صحنه می‌رفت. کیارس در این باره اظهار کرد: دوست داشتم این کنسرت را با اجرای همان هنرمندان و عوامل می‌دیدم تا شاید چیزی به اندوخته‌های من افزوده شود. پس ضرورتی ندیدم به دیدن کنسرتی بروم که آهنگساز و تنظیم‌کننده در تولید آلبوم از نوازندگان خارجی کمک گرفته است و خود به توانمندی ارکسترش اعتقاد ندارد.

او در این باره توضیح داد: ای کاش اگر قرار به انجام چنین کاری بود این آلبوم با همکاری ارکسترهای بزرگی همچون ارکستر سمفونیک شهر لندن به‌صورت زنده اجرا و صدابرداری می‌شد تا همه ما به چنین دستاوردی افتخار کنیم. اما وقتی مثل شیوه‌ای که ما در ایران داریم، سازها را جداجدا و در جاهای مختلف ضبط و صدابرداری کرده و بعد در جای دیگری مراحل فنی و میکس را انجام داده‌اند به این نتیجه می‌رسم که هدف این کار صرفا تبلیغاتی بوده است.

این نوازنده تاکید کرد: اگر چیزی که پورناظری در مورد شرایط موسیقی ایران و نوازنده‌های ما می‌گفت درست باشد پس چرا حمید متبسم، پروژه پردیس خود را با کیفیتی بسیار بالا و با همکاری ارکستر مجلسی تهران در ایران توانست به سرانجام برساند؟ یا احمد پژمان در ساخت و ضبط آهنگ‌های خود روی اشعار سهراب سپهری سراغ خارجی‌ها نرفت؟

نوازندگان خارجی آلبوم حافظ ناظری و جوایز مختلفی که گفته می‌شد آنها در سطح جهان دریافت کرده‌اند هم از دیگر موضوعات مشابه این ماجرا بود که هنوز هم با واکنش‌هایی همراه است. اما واقعا مسأله چیست؟

آیا استفاده از این نوازندگان براساس نیاز آهنگساز و عوامل آلبوم پیش می‌رود یا صرفا جنبه تبلیغاتی دارد؟

علی جعفری‌پویان، نوازنده برجسته‌ای که این روزها بتازگی از ارکستر سمفونیک جدا شده است، در این باره می‌گوید: حضور هیچ نوازنده خارجی را در آلبوم‌های موسیقی توهین تلقی نمی‌کنم، اما به شرط این‌که این اتفاق توهین به نوازنده ایرانی و توانایی او نباشد، یعنی نیایند بگویند به دلیل ضعف نوازنده ایرانی از نوازنده خارجی استفاده می‌کنیم.

او ادامه می‌دهد: هر نوازنده‌ای در هر قسمتی از دنیا ساز بزند اتفاق خوبی است و نباید نگاه بسته‌ای به این موضوع داشت. اما وقتی برخی از این افراد نوازنده ایرانی را درجه 2 یا 3 می‌دانند موضوع ناراحت‌کننده می‌شود.

جعفری‌پویان می‌افزاید: گاهی یک آهنگساز احساس می‌کند براساس حال و هوای آلبومش دنبال کیفیت یا شیوه‌های نوازندگی متفاوتی است و نیاز دارد با یک‌سری نوازنده از نگاه خودش عجیب و غریب کار کند و طبیعی است به دنبال نوازنده‌های خارجی برود، اما متاسفانه این کارها اکنون بیشتر شکل تبلیغی به خود گرفته است.

این نوازنده ادامه می‌دهد: به‌خاطر دارم در یک تیتراژ به دروغ اسم یکسری نوازنده عرب نوشته شده بود برای این‌که بگویند این کار با ارکستر مصر ضبط شده است. شاید بودجه کلانی می‌گیرند و می‌گویند کار را با ارکستر فلان کشور ضبط کرده‌ایم، در حالی که همین نوازنده‌های خودمان که محکوم هستند به نواختن و ایجاد لحن‌های مختلف موسیقی از ترکی گرفته تا عربی و کلاسیک و... این کار را هم نواخته‌اند. اما چون منافع برخی حکم می‌کند که چنین دروغ‌هایی گفته شود واقعیت کتمان می‌شود!

او تاکید می‌کند: این همه نوازنده ایرانی خوب و موفق وجود دارد و ما متاسفانه بهایی به این نوازنده‌ها نمی‌دهیم. از شخص خاصی انتقاد ندارم، همه موزیسین‌ها دوستان عزیز من هستند و می‌توانند طرز تفکر خودشان را داشته باشند، ولی اگر نوازنده خارجی حضورش به معنی بی‌احترامی به نوازنده ایرانی باشد مخالف این اتفاق هستم، ولی اگر این حضور چه در ارکستر و چه استودیو به پیشرفت موسیقی کشورمان بینجامد، اتفاق خوبی است که از آن استقبال می‌کنم.

جعفری پویان در پایان سخنانش تاکید می‌کند: باید ببینیم با چه تفکری از چه چیزی استفاده می‌کنیم و به خودی خود این اتفاق خوبی است که 2 آدم یکی این طرف کره زمین و دیگری آن طرف به تعاملی برسند و با هم اثری را اجرا کنند.

کیاوش صاحب‌نسق، آهنگساز هم درباره این اتفاق می‌گوید: اگر بخواهیم پیشینه تاریخی این اتفاق را نگاه کنیم تا حدود 10 سال پیش امکان استفاده از نوازنده، آهنگساز یا تولیدکننده مهیا نبوده و نسل‌ جدید توانای نوازندگی ما هنوز شکل نگرفته بود.

این اتفاق باعث می‌شد سطح نوازندگی نوازنده‌های ما تعریف دقیقی نداشته باشد. اکنون شاهد اجرای نوازنده‌های خیلی خوبی هستیم که ما را امیدوار می‌کنند که می‌توانیم از نوازنده‌های مملکت خودمان استفاده کنیم.

این آهنگساز ادامه می‌دهد: به هر حال چالش‌هایی میان تهیه‌کننده، نوازنده و آهنگساز وجود دارد، هرچند ما در کشورمان نوازنده‌های خیلی خوبی داریم، اما تعدادشان محدود است و سرشان شلوغ. به همین خاطر برخی تهیه‌کننده‌ها و آهنگسازها به این فکر می‌افتند که کارشان را در یک کشور دیگر ضبط کنند تا ارزان‌تر تمام شود.

او ادامه می‌دهد: پس این اتفاق دلایل اقتصادی هم در خود دارد. زیرا گاهی اوقات ضبط گروهی یک ارکستر در یک استودیوی خارجی ارزان‌تر درمی‌آید، استودیوهای بزرگ کشورمان متعلق به صداوسیما و برخی ارگان‌های دولتی است و دیگر استودیوها کوچک هستند.

این استودیوهای کوچک موجب می‌شود کار نوازنده‌ها را تک‌تک ضبط کرده و بعد مونتاژ می‌کنیم. این موضوع علاوه بر بحث اقتصادی مشکلات دیگری را هم ایجاد می‌کند، از جمله این‌که حس و حال نوازنده‌ها را می‌گیرد و از نظر زمانی هم روی کار تاثیر دارد.

انتخاب بر مبنای جریان‌های اقتصادی

صاحب‌نسق تاکید می‌کند: طبیعتا این موضوعات میل خیلی از آهنگسازان ما را به ضبط کردن در استودیوهای کشورهای همسایه و حتی اروپای شرقی زیاد کرده است. این کار ارتباطات را شکل داده و می‌تواند موجب اجراهای خوبی هم بشود، اما متاسفانه چون انتخاب‌ها هم بر مبنای یک جریان اقتصادی بوده صرفا ممکن است نوازنده‌های درجه یک را شامل نشود و یک نوازنده درجه 2 یا 3 را در بر بگیرد.

او در پایان سخنانش اظهار می‌کند: ما مشکلی با حضور آقایان نوازنده خارجی نداریم. در حقیقت ما باید بتوانیم هر هفته و هر ماه شاهد حضور نوازنده‌هایی مثل انور براهم باشیم که برای جامعه موسیقی و مخاطبان اتفاق خوبی است. باز شدن درها می‌تواند روحیه خوشبینانه را با حضور اینها رقم بزند و تبادل فرهنگی ایجاد شود.

زینب مرتضایی‌فرد / گروه فرهنگ و هنر